کاوشی در تاریخ جمع قرآن‌

کاوشی در تاریخ جمع قرآن‌

کتاب کاوشی در تاریخ جمع قرآن نوشته سید محمد علی ایازی درباره مسئله جمع آوری قرآن و بیان دیدگاه های متفاوت در این زمینه و به زبان فارسی است. کتاب پیرامون یکی از مسائل مهم و بحث انگیز علوم قرآنی یعنی تاریخ جمع قرآن نوشته شده است. مؤلف که یکی از قرآن پژوهان معاصر می‌باشد و در زمینه علوم قرآن تالیفات فراوانی دارند در این کتاب موضوع جمع و تدوین قرآن را مورد بررسی قرار داده و سعی نموده است با استفاده از ادله مختلف مساله توقیفی بودن سوره‌های قرآن را اثبات نماید. وی در این زمینه ابتدا واژه جمع را معنا نموده، آنگاه اقوال در مساله را ذکر و سپس با ذکر اخباری که دلالت می‌کنند قرآن در زمان پیامبر صلی‌الله‌ علیه‌و‌آله‌ وسلّم جمع و ترتیب سوره‌های مشخص شده، نتیجه می‌گیرند که قرآن در حیات پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم تالیف و ترتیب یافته است. وی در ادامه ادله مخالفان را ذکر و هر کدام از آنها را بصورت مجزا پاسخ می‌دهد و بیان می‌کند که این ادله هم دارای تناقض است و هم دارای تعارض با اخبار دیگری از طرف دیگر با دلیل عقل نیز مخالف است چونکه عقل می‌گوید: ممکن نیست پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با آن همه اهتمامی که به مساله قرآن و حفظ آن داشته‌اند نسبت به گرد آوری و تنظیم و جمع و ترتیب آن بی توجه بوده باشند. ساختار کتاب گر چه کتاب از طرف مؤلف فصل بندی نشده اما مطالب آن را می‌توان در سه فصل دسته بندی نمود که فهرست آن به قرار زیر است: فصل اول: منظور از توقیفیت شامل: جایگاه بحث، اقوال در مساله، و معنای جمع قرآن. فصل دوم: ادله موافقت با توقیفیت فصل سوم: ادله مخالفان توقیفیت ترتیب سوره‌ها شامل: بررسی ادله مخالفان توقیفیت سوره‌ها، نگاهی کلی به روایات جمع قرآن در عهد خلفاء ، اشکالات مهم روایات جمع قرآن پس از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، نقد و بررسی ادله مخالفان توقیفیت، تناقض روایات ، تعارض روایات ، تعارض با کتاب، خطا در معنا کردن کلمه جمع، دلیل عقلی ، مخالفت با اجماع مسلمین، دلیل دوم و سوم و چهارم و پنجم، مصحف علی علیه‌السّلام، دلیل ششم، دلیل هفتم و جمع بندی ویژگی‌ کتاب ۱. در فصل اول پس از تعریف معنای جمع اقسام آن را ذکر و کاربرد هر یک را بیان نموده و نتیجه می‌گیرند که اصطلاح جمع قرآن نمی‌تواند الزاما به معنای تالیف و ترتیب معنا شود. ۲. در همین فصل اقوال پیرامون ترتیب توقیفی یا اجتهادی سوره‌های قرآن را ذکر نموده و قائلین هر کدام از آنها را از میان علمای شیعه و اهل سنت معرفی می‌نماید. ۳. در بحث ادله موافقت با توقیفی بودن سوره‌ها ، دلایل آنها را به پنج بخش تقسیم نموده و هر کدام را بطور مفصل مورد بررسی قرار می‌دهند. ۴. در فصل سوم ادله مخالفان را ذکر و آنها را مورد نقد و بررسی قرار داده، و معتقد است که این ادله دارای اشکالاتی همچون: تناقض ، تعارض ، مخالفت با دلیل عقلی و مخالفت با اجماع مسلمین دارند لذا قابل پذیرش نبوده، در نتیجه قول به ترتیب اجتهادی باطل می‌باشد. ۵. در همین فصل پیرامون مصحف حضرت علی علیه‌السّلام سخن گفته و اخبار و روایاتی که بعضی از آنها می‌گویند: حضرت علی علیه‌السّلام به مدت یک هفته و برخی دیگر می‌گویند به مدت شش ماه قرآن را جمع آوری کرده، را نقل و بین آنها جمع نموده و می‌گوید که دسته اول، قرآنی را می‌گویند که در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم جمع آوری شده بود و بنابر وصیت ایشان، توسط حضرت جمع آوری شد و دسته دوم مصحفی را می‌گویند که حضرت بر اساس ترتیب نزول جمع آوری نمود.