رسائل توحیدی

رسائل توحیدی

این نوشتار، ترجمه چهار رساله است که به ترتیب، درباره توحید ذاتی، اسماء حسنا و افعال خداوند سبحان و نیز وسائط میان او و عالم طبیعت، توسط استاد علامه سید محمدحسین طباطبائی نوشته شده‌اند. نگارش این رسائل، آن گونه که مؤلف بزرگوار خود در پایان هر یک از رسائل متذکر می‌شوند، در سال‌های ۱۳۵۶ و۱۳۵۷ قمری و تنظیم نهایی آن، در سال ۱۳۶۱ قمری انجام گرفته است. مؤلف با تبحر کامل در علوم عقلی و نقلی، مطالب مطروحه را ابتدا مستدل و مبرهن ساخته، و سپس با آیات و روایات فراوانی به تأیید و اقامه دلیل نقلی بر آن مطالب می‌پردازند، در یک فصل، ادله عقلی و فصل پس از آن شواهد نقلی، اعم از آیات و روایات، ذکر می‌شود؛ و بدین وسیله هماهنگی کامل میان عقل و وحی را به نمایش می‌آورند. کتاب از هر دو بعد، دارای اهمیت خاصی است، ابتکار و نوآوری هم در پاره‌ای از برهان‌ها به چشم می‌خورد (چنان که مؤلف ارجمند، خود در پاره‌ای از موارد متذکر شده‌اند) و هم در استفاده نکات و دقایق از شواهد نقلی. رساله نخستین این اثر، درباره وحدت حقه وجود و توحید اطلاقی ذات اقدس اله سخن می‌گوید و به اثبات می‌رساند که آن ذات پاک در هرگونه تعین اسمی و وصفی و تقید مفهومی، منزه و مبرا بوده، مقید به هیچ قیدی نیست حتی اطلاق. و آن‌گاه با استشهاد به آیات و روایات متعددی به تایید این سخن می‌پردازد. مؤلف در مقاله‌ای که به رساله توحید، ضمیمه کرده‌، در پی اثبات آن هستند که اسلام در امر توحید، پیش‌تاز بوده و گوی سبقت را از همگان ربوده است، چرا که توحید اسلام که همان توحید اطلاقی است، آخرین درجه توحید و اوج آن به حساب می‌آید. سپس ثمرات و نتایج این دیدگاه در امر تربیت و تزکیه را بیان می‌کند. در دومین رساله، سخن از اسم‌ها و اوصاف حضرت حق است که همان تعینات آن ذات مقدس می‌باشد. مسائل گوناگونی که مربوط به اسماء الهی است در این رساله، طرح و بحث شده‌اند. در رساله سوم، درباره افعال الهی و متفرعات آن بحث می‌شود، مانند مساله قضاء و قدر، بداء، سعادت و شقاوت، جبر و تفویض، هدایت و اضلال، مشیت و اراده، تمحیص و استدراج و اموری دیگر از این قبیل. و در چهارمین رساله، سخن درباره موجوداتی است که واسطه فیض‌اند میان حق تعالی و عالم ماده. این رساله با اثبات عوالم چهارگانه هستی (عالم لاهوت، عالم جبروت، عالم ملکوت و عالم ناسوت)، آغاز می‌شود، و با بحث پیرامون حجاب، قلم، لوح، عرش، کرسی، آسمان‌ها و زمین، فرشتگان و شیاطین ادامه می‌یابد. نکته قابل تامل این که متن کتاب، بسیار فشرده تنظیم شده است، لذا خواننده برای دریافت محتوای آن، باید صبور و شکیبا باشد و مطالعه کتاب را با دقت و تأمل همراه سازد، و البته این امر، اختصاصی به نوشته حاضر ندارد بلکه در غالب آثار مؤلف بزرگوار مشهود است.