دست نوشته‌های خود ناصرالدین شاه قاجار است که در سفر دوم وی به خارج از ایران به زبان فارسی نوشته است و شامل وقایع و رخدادهایی است که برای وی در طول سفر چهار ماه و اندی، برای وی حاصل گردیده است.

۱ - ساختار کتاب
علاوه بر متن خاطرات، این کتاب حاوی ۱۰۶ سند شامل مکاتبات ناصرالدین شاه با رجال طراز اول، چون یحیی خان معتمدالملک «کفیل وزارت خارجه در آن زمان »، میرزا یوسف مستوفی الممالک، فرهاد میرزا معتمدالدوله، کامران میرزا نایب السلطنه و.... و... و همین طور زنان حرم از قبیل انیس الدوله، امین اقدس، شمس الدوله و... و دختران خود ناصرالدین شاه، فخرالدوله و فروغ الدوله، همچنین آغا باشی یا اعتمادالحرم می‌باشد که از طریق تلگراف و نامه وی را در جریان کلیه اخبار مملکتی قرار می‌داده‌اند و وی نیز گاهی به آن‌ها دستخطهائی ارسال می‌نموده است.

۲ - گزارش محتوا
با مطالعه این کتاب، ملاحظه خواهید فرمود که اوقات ناصرالدین شاه در داخل چگونه می‌گذشته و در خارج چه چیزهایی او را سرگرم می‌کرده است. وجه عبرت آمیز این کتاب و کتاب خاطرات سفر اول و سه جلد کتاب مربوط به سفر سوم ناصرالدین شاه به فرنگستان، این است که بنگریم و کاوش کنیم که علل انحطاط فرهنگی و اجتماعی ما چه بوده، و چه کسانی بر ما حکومت می‌کردند؟
لطف و ارزش این گونه آثار در همین است و امیدواریم، بتوانیم این گونه اسناد عبرت آموز را، در فرصت‌های دیگر نیز منتشر کنیم.
ناصرالدین شاه قاجار را بهتر است «پادشاه سیاح» بنامیم، چه همواره در سیر و سفر و گشت و گذار و شکار به سر می‌برده است. عناوین اصلی کتاب شامل:
فهرست مندرجات ؛ پیشگفتار؛ مقدمه ؛ فهرست اهم مطالب روزنامه خاطرات ؛ فهرست اسناد؛ [متن خاطرات]؛ اسناد؛ فهرست عمومی اعلام ؛ گزیده تصاویر

Author

Editor

Interpreter

Common title

Number of volumes

Persian Title

Publish location

Publication year

Publish number

Publisher

Qr Code

Sect

Scholar

ISBN

Source

Translated

Translated Fields

Is this post suggested?

Rate

View

Votes

روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر دوم فرنگستان

ناصرالدین ‌شاه قاجار (۱۲۴۷-۱۳۱۳ق)، معروف به قبله عالم و سلطان صاحبقران، چهارمین شاه از دودمان قاجار ایران با نزدیک به پنجاه سال پادشاهی بود که سفرهایی به برخی از کشورهای اروپایی و شهرهای ایران داشت و آن را مکتوب نمود.

ولادت
ناصرالدین ‌شاه قاجار در ۶ صفر ۱۲۴۷ق برابر با ۲۵ خرداد ۱۲۰۹ش، در نزدیکی آذربایجان (یکی از مناطق اطراف تبریز به نام کهنمو از توابع اسکو در نزدیکی تبریز) به دنیا آمد. پدرش «محمد شاه» و مادرش «جهان خانم»، معروف به «مهد علیا» می‌باشد.

تحصیلات
وی را برای آموزش و تربیت اولیه، نزد «میرزا عیسی، قائم‌مقام فراهانی» و فرزندش «ابوالقاسم» فرستادند و بعد از آن نیز تربیت او را به «میرزا تقی‌خان امیرکبیر» واگذار کردند.

ولیعهدی او
ناصرالدین میرزا فرزند کوچک محمد شاه بود. وی به استناد به تاریخ و عملکرد کسانی همچون «چنگیزخان» و «شاه ‌عباس صفوی» که فرزندان کوچک‌ترشان را به‌عنوان ولیعهد معرفی کردند، «ناصرالدین میرزا» را در ۵ سالگی به‌عنوان ولیعهد معرفی کرد.

البته قدرت و نفوذ مهد علیا در این امر، نکته‌ای است که نباید از آن غافل شد. اولین مأموریت خارجی ولیعهد در سال ۱۲۵۳ق، در ۷ سالگی به «ایروان» انجام شد. ناصرالدین میرزا سفر رسمی و ملاقات صمیمانه‌ای با امپراطوری روس، «نیکلای اول» داشت.
«محمد شاه» در اواخر تابستان ۱۲۶۴ق، در تهران درگذشت و ناصرالدین میرزا، ولیعهد محمد شاه در این زمان در تبریز بود و تا رسیدن او امور پایتخت توسط مهد علیا مادر وی اداره می‌شد.

در مدت چند روز بحران و کشمکش میان مدعیان سلطنت و نارضایتی مردمی که از حکمرانان ظالم به تنگ آمده بودند. سفارتخانه‌های انگلیس و روس با هماهنگی هم سلطنت شاه ۱۶ ساله را تضمین کردند. سرانجام پادشاه جوان، با کفایت و لیاقت «میرزا تقی‌خان امیرکبیر»، وارد تهران شد. امیر که بلافاصله، لقب «امیرنظام» یا فرمانده کل قشون را دریافت کرده بود، جای «میرزا آغاسی»، صدراعظم منفور محمد شاه را گرفت. ناصرالدین ‌شاه هنگام جلوس بر تخت شاهی، «میرزا تقی‌خان امیرنظام» را صدراعظم خود قرار داد.

آگاهی ناصرالدین ‌شاه از جوامع اروپایی و مطالعه سفرنامه‌ها و کتاب‌های مربوط به آن دیار، اشتیاق او را برای سفر به ممالک غربی برانگیخت. سفرهای پرهزینه و نه‌چندان سودمند که برای تأمین هزینه آنها گاه مجبور به دادن امتیاز به دول بیگانه و گاه گرفتن وام از خود آنان می‌شد.

سفرهای او از سال ۱۲۸۷ق، با زیارت عتبات عالیات، کربلا، نجف و کاظمین شروع شد. دومین سفر او در سال ۱۲۹۰ق، در بیست‌وششمین سال سلطنت وی روی داد. این سفر به‌صورت رسمی، به دعوت «امپراطور اتریش»، برای بازدید از نمایشگاه «وینه» صورت گرفت؛ که با کشتی از بندر انزلی به قفقاز، روسیه، آلمان، بلژیک، انگلیس، فرانسه رفته و از آنجا نیز به سوئیس و ایتالیا و عثمانی عزیمت نمود. سفر دوم به‌طور غیررسمی و تنها برای سیر سیاحت و دیدار از مظاهر تمدن غرب و پیشرفت صنایع و تکنولوژی در اروپا بود.

روابط خارجی
از ابتدای سلسله قاجار تا حکومت ناصرالدین ‌شاه بیشتر روابط خارجی با دو کشور روس و انگلیس بود، اما در دوره ناصری با سفرهای او و علاقه به پیاده کردن تکنولوژی و عوامل پیشرفت آنها در کشور، این ارتباطات گسترش یافت. امیرکبیر نیز برای اعزام دانشجو و گسترش کشتی‌رانی و تأسیس «دارالفنون» و ایجاد پست و... به برقراری روابط با کشورهایی همچون فرانسه، آمریکا، اتریش و آلمان دست زد.

امتیازات به بیگانگان
امتیازات و قراردادهای این دوره، از تأسف‌آورترین و غم‌انگیزترین امتیازات واگذارشده به بیگانگان است که فهرست‌وار به آن اشاره می‌کنیم:

هرات (معاهده پاریس): طبق این معاهده، ایران متعهد می‌شود ضمن تخلیه هرات، استقلال «افغانستان» را به رسمیت بشناسد.
رویتر: که به‌موجب آن، امتیاز استخراج معادن و درآمد جنگل‌های ایران به مدت ۷۰ سال به انگلیس داده شد.
امتیاز توتون و تنباکو: که به مدت ۵۰ سال به «جرالد تالبوت» انگلیسی داده شد که ضمن برپایی اعتراضات مردمی، سلطنت ناصرالدین ‌شاه نیز متزلزل شد.
امتیاز ایجاد راه شوسه «اهواز به تهران»: که به انگلیس داده شد.
امتیاز تأسیس «بانک استقراضی»: که به روس داده شد.
وفات
با فرارسیدن ذی‌قعده ۱۳۱۳ق، ناصرالدین ‌شاه و درباریان خود را برای پنجاهمین سال سلطنت آماده می‌کردند، اما واقعه قتل او در حرم حضرت «عبدالعظیم(ع)»، تمام تصورات آنها را درهم ریخت. قاتل شاه، «میرزا رضا کرمانی» بود که در سال ۱۳۰۷ق، با «سید جمال‌الدین اسدآبادی»، آشنا شده بود و سخت تحت تأثیر اندیشه او قرار گرفته بود. وی به این طریق وارد فعالیت‌های سیاسی می‌شود و در جریان قیام‌های مردمی مثل قیام تنباکو، چندی به زندان افتاده و شکنجه می‌شود و سرانجام تصمیم به قتل ناصرالدین ‌شاه می‌گیرد.

آثار
سفرنامه عتبات (۱۲۷۸ق/۱۲۴۰ش)؛
سفرنامه خراسان، مشهور به روزنامه حکیم‌الممالک که شرح نخستین سفر اوست به مشهد (۱۲۸۳ق/۱۲۴۵ش)؛
حکایت پیر و جوان (۱۲۸۹ق/۱۲۵۱ش)؛
سفرنامه فرنگستان (سفر اول) (۱۲۹۰ق/۱۲۵۲ش)؛
سفرنامه مازندران (۱۲۹۲ق/۱۲۵۴ش)؛
سفرنامه فرنگستان (سفر دوم) (۱۲۹۵ق/۱۲۵۷ش)؛
سفرنامه خراسان، مربوط به سفر دوم به مشهد (۱۳۰۰ق/۱۲۶۱ش)؛
سفرنامه فرنگستان (سفر سوم) (۱۳۰۶ق/۱۲۶۷ش)؛
سفرنامه عراق عجم و بلاد مرکزی ایران (۱۳۰۹ق/۱۲۷۰ش)

Born

Death

ناصرالدین شاه قاجار

ناصرالدین شاه قاجار

Born:

Death:

ناصرالدین شاه قاجار

Author Books