«ترجمه شرح نهج ‏البلاغه ابن ‏میثم» ترجمه ‏اى است فارسى به قلم قربانعلى محمدى مقدم و على‏اصغر نوایى یحیى‏زاده که در پنج مجلد منتشر شده است.
گزارش محتوا
در ابتداى کتاب مقدمه مفیدى درباره عظمت نهج‏البلاغه و پیشینه نگارش کلام امیرالمؤمنین على(ع) در کتب قبل از نگارش نهج‏البلاغه و مطالب خواندنى دیگرى آمده است که خلاصه‏اى از آن به خوانندگان عزیز ارائه مى‏شود: نهج‏البلاغه، آن دریاى ژرف و کران ناپیدایى است که از گوهر بیان امیر سخن على(ع) تبلور یافته، که شجره نبوّت و جایگاه نزول وحى و آمد و شد فرشتگان و گنجینه دانش و مخزن حکمت است. امّا افسوس که آن مجسّمه علم و تقوا، وارث علم تمام کتاب، دانش‏پژوهان حقیقت‏طلبى را نیافت که حقایق پوشیده بر جهانیان را با آن‏ها در میان گذارد و آنچه تأمین کننده سعادت دنیا و آخرت انسان‏هاست روشن فرماید، لذا با اندوه فراوان خطاب به کمیل بن زیاد فرمود: «اى کمیل، اگر افراد مستعدّى مى‏یافتم، در این گنجینه سینه من دانش فراوانى است». آنچه حضرتش گفته و یا نوشته به ضرورت انجام پذیرفته است؛ با این وصف دریاى کران‏ناپیدایى از معارف و حکمت به وجود آمده است، که اندکى از بسیار آن را سیّد رضى(ره) جمع‏آورى کرده و نهج‏البلاغه نامیده است. باید گفت نه تنها دانشمندان مسلمان، به ظرافت و زیبایى سخن امام(ع) و عمق ژرفاى معناى بلند کلام حضرتش معترف و مقرّند، بلکه تمام متفکّران، اندیشمندان، سیاست‏مداران، حقوقدانان... همه و هر کس با هر کیش و آیینى، در برابر عظمت روح، بلندى همّت، اجراى عدالت و احقاق حقوق ملّت که در بیانات حکیمانه آن حضرت متجلّى است، سر تعظیم فرود آورده‏اند: شهرستانى مى‏گوید: «تعجّب و شگفتى ادبا تنها به ملاحظه نظم و هماهنگى و انسجام الفاظ نهج‏البلاغه نیست، دهشت و تحیّر دانشمندان فقط از برترى و تفوّق معانى آن که به سر حدّ اعجاز رسیده است، نمى‏باشد، بلکه علّت اصلى تحیّر و تعجّبشان به علّت تنوّع و گوناگون بودن اهداف و مقاصد این خطبه‏ها و سخنهاست: از قبیل پند و اندرز و امر به زهد و نهى از بدى‏ها و گناهان، دستورهاى جنگى، تشویق مردم به جهاد، تعلیم فنون مختلف علم و بحث‏هاى عالى در مورد هیئت آسمان‏ها، اوضاع افلاک، ابواب نجوم و اسرار جهان آفرینش و اثبات وجود خدا و بیانات متفاوت و پر تفنّن در معارف الهى و بحث‏هاى همه جانبه در توحید و خداشناسى، توصیف مبدأ و معاد و بحث‏هاى دامنه‏دار در امور کشور دارى و سیاست و اداره شهرها و زندگى مردم و بالا بردن سطح دانش مردم و آشنا ساختن آن‏ها با فضایل اخلاقى و انسانى و دینى و قوانینى اجتماعى و آداب معاشرت و مکارم اخلاق، توصیف شاعرانه پدیده‏هاى زندگى و مانند این‏ها از اهداف و مقاصد گوناگونى است که به عالى‏ترین مظاهر خود در نهج‏البلاغه آمده است». جبران خلیل متفکّر و اندیشمند مى‏گوید: «على از دنیا درگذشت؛ در حالى که شهید عظمت خود شد، از دنیا چشم پوشید؛ در حالى که نماز میان دو لبش بود، درگذشت در حالى که دلش از شوق پروردگار لبریز بود، و عرب حقیقت مقامش را نشناخت، درگذشت مانند همه پیامبران بصیر که در کشورى وارد مى‏شوند که کشور آنان نیست، به سوى مردمى مى‏آیند که مردم آنان نیستند و در زمانى نمودار مى‏شوند که زمانشان نیست. ولى پروردگارا، تو را در این حکمتى است که خود دانى». شبلى شمیل پیشواى مطلق مادیّون مى‏گوید: «امام علىّ بن ابى‏طالب بزرگ بزرگان جهان، یکتا نسخه زمان بود که جهان شرق و غرب در عالم قدیم و جدید، صورتى بسان این نسخه که مطابق اصلى باشد، به خود ندیده است». جاذبه و جامعیّت کلام امام(ع) علاقه‏مندان به دانش و حکمت را بر آن داشت که از قرن اوّل هجرى دست به کار شوند و کتبى از مجموعه بیانات امام(ع) تألیف کنند که در ذیل به برخى از آن‏ها اشاره مى‏شود: ١- خطب امیر المؤمنین على(ع)، تألیف زید بن وهب الجهنى (متوفّاى سال ٩۶ق) ٢- کتاب خطب امیرالمؤمنین(ع) نوشته ابوالفضل نصر بن مزاحم منقرى کوفى (متوفّاى سال ٢٠٢ق) ٣- خطب امیرالمؤمنین على(ع) تألیف محمّد بن عمر واقدى (متوفّاى سال ٢٠٧ق) ۴- کتاب خطب امیرالمؤمنین، نوشته یعقوب اسماعیل بن مهران محمد سکونى کوفى (متوفّاى بعد از سال ١۴٨ق) ۵- کتاب‏المسترشد، نوشته ابوجعفر محمّد بن جریر بن رستم طبرى، از معاصرین ابن‏جریر طبرى‏ ۶- کتاب خطب على(ع) نوشته ابواحمد عبدالعزیز بن یحیى بن احمد بن عیسى جلودى ازدى بصرى (متوفّاى سال ٣٣٢ق) ٧- خطب امیرالمؤمنین(ع)، تألیف قاضى نعمانى المصرى(متوفّاى سال ٣۶٣ق) البته شهرستانى در کتاب «ما هو نهج‏البلاغه» و سیّد عبدالزهرا حسینى خطیب در کتاب «مصادر نهج‏البلاغه» اسامى بیشترى را ذکر کرده‏اند که به جهت رعایت اختصار از ذکر آن‏ها صرف نظر مى‏شود. پس از جمع‏آورى خطبه‏ها و سخنان امام(ع) به وسیله سیّد رضى(ره) دانشمندان دریافتند که چه گنجینه بى‏نظیرى فراهم آمده است و در صدد بر آمدند، هر یک فراخور توان علمى خود از این خوان نعمت توشه برگیرند. از جمله دانشمندان مشهورى که بر نهج‏البلاغه شرح نوشته‏اند و از متقدّمین شمرده مى‏شوند؛ عبارتند از: بیهقى، فضل‏الله راوندى، قطب‏الدین راوندى، على بن ناصر، قاضى عبدالجبار معتزلى، علامه حلى، ابن طاوس حلى، ملامحسن خوارزمى، تفتازانى، ابن ابى‏الحدید، ابن‏میثم و.... برخى از متأخرینى هم که بر نهج‏البلاغه شرح و یا فهرست و نوشته‏اند؛ عبارتند از: مولى فتح‏اللّه کاشانى، علىّ بن حسین زورائى، علامه کرکى، سیّد حبیب‏اللّه خوئى، ملّا صالح قزوینى، محمّد عبده، محمّد نائل میرصفى، محمدتقى جعفرى و.... در میان شرح‏هایى که متقدّمین بر نهج‏البلاغه نوشته‏اند، هر چند شرح نهج‏البلاغه ابن ابى‏الحدید به لحاظ قدمت، تفصیل و نقل قول در میان کتاب‏هاى مختلفى که امروزه بر اثر مرور زمان از دسترس ما خارج‏اند، جایگاه ویژه‏اى دارد، امّا شرح نهج‏البلاغه ابن‏میثم بحرانى که در سال ۶٧٧ق نوشته شده و مورد تقدیر و ستایش خواجه نصیرالدین طوسى و ملا صدراى شیرازى و استاد علامه حلّى و سیّد عبدالکریم بن طاوس بوده، با اهمیّت و ممتاز است.
وضعیت کتاب
ترجمه یک اثر مهمّ فلسفى و برگردان آن به فارسى با عباراتى روان و زیبا کار ساده‏اى نیست. شاید دلیل این که تاکنون کسى اقدام به ترجمه این شرح نکرده، و یا حداقل یکى از ادلّه آن مشکل بودن فهم این شرح بوده است. لازم به ذکر است که در این ترجمه تنها به ترجمه شرح ابن‏میثم اکتفا نشده و توضیحات مفید و ارزشمندى نیز در پاورقى آمده است که خواننده را در فهم مطالب یارى مى‏رساند. گاه مانند خطبه شقشقیه پیش از پرداختن به ترجمه مطالبى را ذکر کرده‏اند که به عنوان مقدمه قبل از شرح آمده است.

Author

Editor

Interpreter

Common title

Number of volumes

Persian Title

Publish location

Publication year

Publish number

Publisher

Qr Code

Sect

Scholar

ISBN

Source

Translated

Translated Fields

Is this post suggested?

Rate

View

Votes

شرح نهج البلاغه ابن میثم

ابن میثم، کمال‌الدین میثم بن على بن میثم بحرانى (۶۳۶ - ۶۷۹یا۶۹۹ق)، فیلسوف، محدث، فقیه و متکلم مشهور شیعى سدۀ ۷ق - ۱۳م.

ولادت
برخى لقب او را مفیدالدین آورده‌اند. از زندگى او آگاهى اندکى در دست است.

همین قدر گفته‌اند که در ۶۳۶ق/۱۲۳۹م، زاده شد.

تحصیلات
وی نزد ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاهر بن اسعد اصفهانى و کمال‌الدین على بن سلیمان بحرانى دانش آموخت. اگرچه در منابع اشارتى به محل تحصیلات او نشده، ولى محتملاً در عراق و در مراکز تجمع شیعیان مانند حله به تحصیل علم پرداخت. اما ظاهراً پس از آن به بحرین بازگشت و گوشۀ عزلت برگزید تا آنکه دانشمندان عراق، خاصه اهل حله که او را مردى دانشمند مى شمردند، از او خواستند که به تربیت شاگردان و تألیف و تصنیف بپردازد. ابن میثم در آغاز از سفر تن زد، اما سپس به عراق رفت و به احتمال قوى در حله اقامت گزید. کسانى که از او روایت کرده‌اند مانند سید‌ ‎عبدالکریم بن طاووس حلى و علامۀ حلى اهل حله هستند. وى با خواجه نصیرالدین طوسى معاصر بود و گفته‌اند که خواجه نزد او فقه مى خواند و ابن میثم در کلام شاگرد خواجه بوده‌است. در واقع شهرت عمدۀ ابن میثم در کلام است و حتى در شرحى که بر نهج‌البلاغه نوشته، روش کلامى و فلسفى در پیش گرفته‌است.

وى در طرح مسائل و سبک استدلال به روش خواجه نصیرالدین در تجرید الاعتقاد نظر داشته و مستند استدلالهاى او، برخلاف علامۀ حلى، بیشتر عقل است نه نقل: اگرچه از نظر چیرگى بر همۀ آراء و عقاید گونون متکلمان از علامۀ حلى ضعیف تر مى نماید.

وفات
دربارۀ تاریخ درگذشت ابن میثم اگرچه بیشتر منابع۶۷۹ق/ ۱۲۸۰م را ذکر کرده‌اند، ولى با توجه به این نکته که وى در ۶۸۱ق تألیف الشرح الصغیر لنهج‌البلاغه را به پایان رساند، مى بایست پس از آن تاریخ درگذشته باشد؛ کنتورى نیز در یک جا ۶۹۹ق۱۳۰۰/م را تاریخ درگذشت او دانسته‌است

آثار
حدود ۳۰ اثر به ابن میثم نسبت داده شده است:

الف- چاپى:
اختیار مصباح السالکین (شرح نهج‌البلاغه الوسیط)، خلاصۀ شرح بزرگ نهج‌البلاغه وى است که آن را به اشاره عطاملک جوینى برای دو فرزند او نظام‌الدین محمد و مظفرالدین على تألیف کرد. این کتاب به ویرایش محمد هادى امینى به چاپ رسیده‌است؛
شرح المائه کلمه لنهج‌البلاغه که کنتورى نام اصلى آن را منهاج العارفین ذکر کرده و آقابزرگ از نسخه‌هاى آن در کتاب‌هاى اهدایى مشکوه و کتابخانۀ کاشف الغطا یاد کرده. این کتاب در ۱۳۹۰ق به کوشش محدث ارموى در قم چاپ و منتشر شده‌است؛
قواعد المرام فی علم الکلام، که آن را به اشارۀ عزالدین ابوالمظفر عبدالعزیز بن جعفر نیشابورى نوشت. این کتاب به کوشش سید‌ ‎احمد حسینى در قم(۱۳۹۸ق) چاپ شده‌است. نام دیگر آن القواعد الالهیه فی الکلام و الحکمه است؛
مصباح السالکین یا شرح بزرگ نهج‌البلاغه که در ۱۲۷۶ق به اهتمام آخوند ملامحمدباقردر تهران چاپ سنگى شد و بار دیگر در ۱۴۰۴ق در تهران به کوشش جمعى از محققان به نام شرح نهج‌البلاغه به چاپ رسید. ابن میثم خود در مقدمه آورده که این شرح را به تشویق و برای عطاملک جوینى نوشته‌است.
ب- خطى و آثار یافت نشده:
رساله فی آداب البحث؛
الاستغاثه فی بدع الثلاثه که آقابزرگ آن را از تصنیفات شریف ابوالقاسم على بن احمد کوفى (متوفای ۳۵۲ق) دانسته و کنتورى پس از تأیید این مطلب، نام اصلى آن را البدع المحدثه ذکر کرده‌است؛
استقصاء النظر فی امامه ائمه الاثنی‌عشر که افندى اصفهانى در صحت انتساب آن به ابن میثم تردید کرده‌است؛
اصول البلاغه، که آن را برای نظام‌الدین منصور پسر عطاملک جوینى نوشت. این کتاب به تجرید البلاغه نیز نامبردار است و دو نسخه از آن یکى در کتابخانۀ سپهسالار و دیگرى در کتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى شمارۀ ۲ موجود است. به نظر مى رسد که کتاب تجرید الاصول فی علم البلاغه که به ابن میثم منسوب است و نسخه‌اى از آن در جامع کبیر صنعا وجود دارد. همین اصول البلاغه باشد؛
رساله فی الامامه؛
بحرالخضم در الهیات؛
جواب رسالۀ نصیرالدین، که نسخه‌اى از آن در کتابخانۀ حکیم در نجف موجود است؛
شرح الاشارات فی الحکمه النظریه، شرحى است بر اثر استادش على بن سلیمان بحرانى در کلام و حکمت؛
شرح حدیث «الناس نیام»، که نسخه‌اى از آن در نجف هست؛ شرح رسالۀ العلم اثر شیخ طوسى، که محتملاً همان کتابى است که به نام رسالۀ فی العلم به او نسبت داده شده‌است و نسخه‌اى از آن در دانشگاه استانبول نگهدارى می‌شود؛
شرح صغیر نهج‌البلاغه، که به گفتۀ آقابزرگ احتمالاً همان شرح المائه کلمه لنهج‌البلاغه است؛
غایه النظر در علم کلام؛
القواعد فی اصول‌الدین؛
المراسله، نامه‌هایى است که به خواجه نصیرالدین طوسى نوشته‌است؛
المعراج السماوى؛
مقاصد الکلام، که گویا همان قواعد المرام اوست؛

&nbsp;

Born

Death

کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی(ابن میثم)

کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی(ابن میثم)

Born:

Death:

کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی(ابن میثم)

Author Books