آداب تلاوت قرآن

آداب تلاوت قرآن فاش گویم آنچه در دل مضمر است این كتابى نیست چیزى دیگر است چونكه در جان رفت جان دیگر شود جان چو دیگر شد جهان دیگر شود(1) پاك ترین كتاب هستى قرآن پاك ترین كتاب, از مبدا پاكى و طهارت, بر پاك ترین قلب عالم هستى, تلاوت و از لبان پاك ترین مخلوق الهى, بر عالم وجود عرضه گردید. و به همین خاطر, تنها كسانى مى توانند به این مصحف مطهر نزدیك شده, و از نور پر فیض آن بهره مند گردند كه ظاهر و باطنى پاك و طاهر داشته, و از هر گونه آلودگى جسم و روح منزه باشند. ((انه لقرآن كریم. فى كتاب مكنون. لا یمسه الا المطهرون))(2) با توجه به حساسیت موضوع, خوبست كه مصادیق طهارت را یك به یك برشمرده, و پیرامون آنها, اندكى درنگ نماییم: طهارت كلى جسم اولین شرط براى تماس با قرآن, پاك بودن از جنابت و داشتن وضو است و بنابر فتواى حضرت امام خمینى(ره): ((مس نمودن خط قرآنى یعنى رساندن جایى از بدن به خط قرآن, براى كسى كه وضو ندارد, حرام است.))(3) و اما براى اینكه گرفتن وضو, ذهنمان را از تخیلات پراكنده خالى سازد, و ما را در هاله اى از معنویت و عرفان قرار دهد, لحظاتى قبل از شروع به آن, به یاد كلام شیرین حضرت امام صادق(ع) بیفتیم, و ضمن عرض ارادت به آن ستاره هدایت, این حالت روحانى را در خود بوجود آوریم ((چون قصد وضو كنى, به آب نزدیك شو, مانند كسى كه مى خواهد خود را به رحمت پروردگار متعال نزدیك كند. زیرا خداوند آب را وسیله مناجات و قرب خود قرار داده است.))(4) [ روى ناشسته نبیند روى حور لا صلوه گفت الا بالطهور] طهارت دهان در چند حدیث شریف كه از ائمه معصومین(علیهم السلام) نقل گردیده, از دهان بعنوان ((راه قرآن)) و ((یكى از راههاى پروردگار)) یاد شده است. ((امام صادق(ع) فرمود: پیامبر(ص) فرمودند: ـ راه قرآن را پاكیزه سازید. پرسیدند: اى رسول خدا! راه قرآن چیست؟ فرمود: دهانهاى شما. پرسیدند: به چه پاكیزه كنیم؟ فرمود: ((به مسواك زدن))(5) و در حدیثى دیگر چنین آمده است: ((امام رضا(ع) از پدرانش(علیهم السلام) از پیامبر(ص) فرمود: ـ دهانهاى شما راههایى از راههاى پروردگارتان است, آن را پاكیزه سازید.))(6) دهان بى حفاظى كه غذاى مشكوك و حرام وارد آن مى شود, دهانى كه گناهان بزرگى چون دروغ و تهمت و غیبت را مرتكب مى شود, دهانى كه براى شكستن دل دردمندى بحركت در مىآید, دهانى كه پیوسته مسلمانان از شر آن در واهمه و عذاب هستند, چگونه مى تواند محل تلفظ آیات قرآن باشد؟! آرى! تلاوت قرآن باید از دهانى پاك بگذرد. و گر نه آب صاف در یك نهر آلوده, بالاخره آلوده خواهد شد. اگر قرآن از دهان ناپاك بیرون آید, ((رب تال للقران و القران یلعنه))(7) طهارت چشم ((از رسول اكرم(ص) نقل شده كه فرمودند: ((اعط العین حقها)) حق چشم را ادا كنید. عرض كردند: حق چشم چیست یا رسول الله؟ فرمود: ((النظر الى المصحف)) نگاه كردن به قرآن. زیرا تلاوت قرآن از روى قرآن, طبق حدیث, عبادت است. اگر چشم پاك نباشد, توفیق نظر به قرآن را پیدا نمى كند.))(8) چشم هرزه اى كه بدنبال معصیت و خطا مى چرخد, و چشم افسار گسیخته اى كه دیگر در كنترل صاحبش نیست, اگر هم بر روى خطوط قرآن قرار بگیرد, همچون كورى است كه جمال نورانى حق را هرگز مشاهده نخواهد كرد. و به مصداق: آنچه ما كردیم با خود هیچ نابینا نكرد در میان خانه گم كردیم صاحبخانه را جز خطوطى پى در پى, چیز دیگرى از قرآن نخواهد یافت. [ این نظر از دور چون تیر است و سم عشقت افزون مى شود صبر تو كم] طهارت روح روح ناپاكى كه اسیر اندیشه هاى شیطانى است, روح پژمرده اى كه لطافت و ظرافت خود را از دست داده, و در برخورد با مظاهر معنویت, سرد و بى تفاوت است, روح تیره اى كه زنگار گناه و معصیت, تمامى زوایاى آنرا پوشانده است, روح كوچك و حقیرى كه فقط خود را مى بیند, و سرگرم بازیچه هاى خویش است, چگونه مى تواند معنویت قرآن را به هنگام تلاوت, درك و لمس نماید؟! اما روح پاك و وارسته اى كه از علائق مادى فاصله گرفته, و بر اثر خودسازىهاى پیوسته, نورانى و پرجلا شده است; روح بلندى كه با عبادتهاى خالص و ناب و توجهات روحانى حركات شرك آلود و اندیشه هاى شیطانى را از خود دور ساخته است; این روح با صفا و رحمانى, به هنگام تلاوت قرآن, نورانیت عظیم و فراگیر قرآن را, به خوبى احساس مى كند, و هم در پرتو نور آن, حقایق دیگر را... [ هست قرآن مر تو را همچون عصا كفرها را دركشد چون اژدها] طهارت سایر اعضاى بدن بنابر تعبیر آیت الله جوادى آملى: ((گوش و چشم و دست و سایر اعضا نیز راههاى قرآن است)).(9) گوشى كه صوت ملكوتى قرآن را مى شنود و متإثر نمى شود, گوشى كه در مسیر خطابهاى قرآن قرار مى گیرد, اما گویا هرگز كلامى و یا خطابى نشنیده است, گوشى كه از شنیدن غیبت و دروغ و تهمت, لذت مى برد, این گوش طهارت ندارد. دستى كه ناپاك است و طهارت ندارد, نباید بسوى قرآن دراز شود ((لا یمسه الا مطهرون))(10) جز دست پاكان بدان نرسد. پس باید تمامى اعضإ بدن را, كه راه هاى قرآن هستند, پاك و مطهر نمائیم تا انوار الهى, وجودمان را نورانیت و روشنائى و صفا بخشد. هركه كاه وجو خورد قربان شود هركه نور حق خورد قرآن شود و اما لحظه اى درنگ! طهارت كلى جسم, بسیار آسان است. با یك نیت و مقدارى آب, مى توان خود را از آلودگى هاى ظاهرى پاك كرد, و به آسانى قرآن را به لب گذاشت و بوسید و خطوط آنرا لمس نمود. اما طهارت دیگر اعضإ از جمله: دهان و گوش و چشم و روح, به یكباره امكان پذیر نیست, و باید ضمن توكل بر خداوند بزرگ, با جدیت و تمرین و ممارست, رذائل اخلاقى را از جسم و روح زدوده, و آنچنان پاك و طاهر نمائیم كه شایستگى انس و مجالست با كلام وحى ((قرآن)) را بیابیم. ان شإ الله. خون پلید است و به آبى مى رود لیك باطن را نجاست ها بود آداب شنوندگان آیات قرآن شایسته است هنگام شنیدن آواى قرآن و آیات الهى با سكوت عمیق و توجه دقیق موارد زیر را رعایت كنیم: ـ احترام قلبى خویش را نسبت به كلام الهى ابراز داریم. ـ در مقابل این بارقه رحمت سر تعظیم و تواضع فرود آوریم. ـ براى شنیدن این خبر بزرگ آسمانى اعلام آمادگى نمائیم. ـ با توجه كامل به معانى آن زمینه تدبر و تفكر را در خودمان ایجاد كنیم. ـ با سكوت و تمركز فكر, جان خود را در معرض تابش این آفتاب حیات بخش قرار دهیم. ـ قلب و روح خسته و پریشانمان را شاداب و پرتحرك نمائیم.(11) قاریان قرآن از منظر امام باقر(ع) امام پنجم باقر العلوم (ع) قاریان قرآن را به سه دسته تقسیم فرموده و انگیزه هر كدام را بیان فرموده اند: 1 ـ كسانى كه قرائت قرآن را وسیله امرار معاش و تقرب به ملوك و فزون طلبى نسبت به مردم قرار داده اند. 2 ـ كسانى كه قرآن را مى خوانند و فقط حروف آن را گرفته و حدود آن را ضایع كرده اند. 3 ـ كسانى كه قرآن را تلاوت مى كنند و با دستورات شفابخش آن بیمارىهاى قلبى و فكرى خود را درمان مى كنند. شب ها با تلاوت قرآن مإنوس هستند و روزها در صحنه هاى زندگى از آنها الهام مى گیرند و بخاطر انس با قرآن پهلو از رخت خواب ناز تهى مى كنند. پس خداوند بخاطر این گروه از حاملان معارف قرآن بلا را از اجتماعات دور مى كند و بخاطر آنان باران رحمت خود را فرو مىآورد. بخدا قسم این دسته در جامعه, از كبریت احمر كمیاب تر اند.(12) تلاوت كنندگان از منظر امام صادق(ع) امام صادق(ع) تلاوت كنندگان قرآن را به سه گروه تقسیم فرموده و نتیجه عمل آنان را بیان مى فرمایند: 1ـ عده اى براى نزدیك شدن به سلاطین و زورمندان و براى سلطه یافتن بر مردم (قرآن مى خوانند) این دسته اهل آتش اند. 2ـ قاریانى كه الفاظ قرآن را از بركرده خوب مى خوانند ولیكن حدود آن را ضایع نموده اند اینان هم اهل آتش اند. 3 ـ و گروهى قرآن مى خوانند تا زیر پوشش آن قرار گیرند. اینان به محكم و متشابه آن اعتقاد دارند فرایض را بجاى مىآورند, حلال آن را حلال و حرام آن را حرام دانسته و در مقام عمل تسلیم قوانین قرآننند. این دسته همان كسانى هستند كه دست رحمت الهى آنان را از هر سقوطى نجات مى دهد و آنان اهل بهشت اند و درباره هر كه بخواهند حق شفاعت دارند.(13) آداب حفظ قرآن 1ـ حفظ قرآن را از كودكى به فرزندانمان بیاموزیم; 2ـ هنگام حفظ, روخوانى قرآن را بدرستى آشنا باشیم; 3ـ آیات را بالحن و لهجه عربى همراه با تإمل و دقت حفظ كنیم; 4ـ روش ترتیل را بیاموزیم و با همین روش آیات را فراگیریم; 5ـ از یك جلد قرآن خوش خط و معین استفاده كنیم; 6ـ روزى نیم ساعت تمرین داشته باشیم و كم كم مدت آنرا زیاد كنیم; 7ـ در اوقات منظم مثلا هر روز ساعت 7 صبح به حفظ بپردازیم; 8ـ حفظ را با سوره هاى كوچك آغاز كنیم; 9ـ یك بار به صورت كند, یك بار به صورت متوسط و بار دیگر به صورت تند تمرین كنیم; 10ـ هنگام عصبانیت, گرسنگى, تشنگى و خواب آلودگى حفظ نكنیم; 11ـ شماره آیات و صفحه قرآن را بخاطر داشته باشیم; 12ـ حفظ قرآن نیاز به تكرار مداوم دارد.; 13ـ در مسافرت ها مى توانیم بیشتر به تكرار بپردازیم; 14ـ براى حفظ, از قرآن هاى ترجمه شده استفاده نكنیم; 15ـ آیه هاى طولانى و سور طولانى را مى توانیم بخش بخش كنیم; 16ـ در حفظ آیات شبیه به هم حفظ شماره آیات و دقت بیشتر لازم است; 17ـ حفظ قرآن به صورت مباحثه دونفرى آسان تر و مفیدتر است. آثار تلاوت قرآن 1 ـ نورانیت قلب عن رسول الله(ص): ((ان هذه القلوب تصدإ كما یصدإ الحدید. قیل: یا رسول الله فما جلاوها؟ قال: تلاوه القرآن)) این دلها نیز همانند آهن زنگار مى بندد. عرض شد: اى رسول خدا, صیقل دهنده دلها چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن. عن امیر المومنین(ع): ((ان الله سبحانه لم یعظ إحدا بمثل هذا القرآن, فانه حبل الله المتین وسببه الامین وفیه ربیع القلب وینابیع العلم وما للقلب جلإ غیره)) خداوند سبحان, هیچ كس را به چیزى مانند این قرآن اندرز نداده است; زیرا قرآن ریسمان محكم خدا و دستاویز مطمئن اوست. در این قرآن بهار دل است و چشمه هاى دانش. و براى صیقل دادن دل, چیزى جز آن وجود ندارد. 2 ـ زیاد شدن حافظه 3 ـ ایجاد معنویت در میان اهل منزل عن رسول الله(ص): ((ما اجتمع قوم فى بیت من بیوت الله یتلون كتاب الله ویتدارسونه بینهم الا نزلت علیهم السكینه وغشیتهم الرحمه وحفتهم الملائكه...)) هیچ گروهى در خانه اى از خانه هاى خدا براى تلاوت كتاب خدا و مباحثه آن جمع نشدند, مگر این كه آرامش بر آنان فرود آمد و رحمت فرایشان گرفت و فرشتگان آنان را در میان گرفتند... 4ـ سعه صدر و توسعه روزى قال النبى(ص): ((نوروا بیوتكم بتلاوه القرآن!.. فان البیت اذا كثر فیه تلاوه القرآن كثر خیره وإمتع إهله...)) خانه هاى خود را به خواندن قرآن روشن كنید... چون تلاوت قرآن در خانه زیاد شود, خیر آن افزایش پیدا مى كند و اهل آن از نعمت هاى الهى برخوردار مى شوند. عن على(ع): ((إفضل الذكر القرآن به تشرح الصدور و تستنیر السرائر)) بهترین ذكر (وسخن) قرآن است,با قرآن است كه سینه ها فراخ مى شود و درونها روشن مى گردد. 5 ـ قدرت و توكل در برابر ناملایمات(14) پى‏نوشتها‏: 1ـ دیوان اقبال. 2ـ واقعه, 79 ـ 77. 3ـ توضیح المسائل ـ مسئله 317. 4ـ مصباح الشریعه, باب دهم. 5ـ الحیات, ج 2, ص 161 ـ 162. 6ـ همان. 7ـ چه بسا تلاوت كننده قرآن كه قرآن او را لعن مى كندـ مستدرك ج 1 ص 291.. 8ـ آداب قرآن, مهدى مشایخى, ص 104. 9ـ همان, ص 105. 10ـ واقعه, 79. 11ـ آداب قرآن, مهدى مشایخى, ص 166. 12ـ امالى صدوق, ص 179 والحیات ج 2, ص 171. 13ـ الحیاه, ج 2, ص 172. 14ـ با استفاده از آموزش قرآن, عبدالرحیم موگهى.