امام صادق (ع) و جهاد فرهنگی

نویسنده: محمود مهدی پور ولادت امام صادق علیه السلام شناخت پیشویان الهای و پیروی از آنان، بدون آشنیی با کارنامی رهبران دینی امکان‌پذیر نیست، از ین رو همی ما دوست داریم از اندیشه‌ها، مواضع و اخلاق و سیری آنان آگاه شویم. راستی امام صادق(علیه‌السلام) به چه آرمان‌هایی می‌اندیشیدند؟ چه اهدافی را جستجو می‌کردند؟ چه اقداماتی انجام دادند؟ چگونه برنامه‌ریزی می‌کردند؟ به چه اموری اولویت می‌دادند؟ مخالفان یشان چه کسانی بودند؟ چرا با یشان مخالفت می‌کردند؟ امام در رابطه با خدا چه حالتی داشتند؟ چه می‌گفتند و چه می‌کردند؟ در برابر دوستان و هواداران خویش چه اقداماتی داشتند؟ با اقشار گوناگون اجتماعی چگونه رفتار می‌کردند؟ نسبت به کفر جهانی و «نظام شرک» چه مواضعی اتخاذ می‌کردند؟ در برابر دولت‌های نفاق و ستمگران عصر خویش چگونه مقاومت می‌کردند؟ بری دنیی امّت اسلامی چه کردند؟ بری آخرت آنان چه گام‌هایی برداشتند؟ ین سؤالات، می‌تواند «کلید معرفت» نسبت به ساحت قدسی آن بزرگوار باشد. شناخت بهتر پیشویان و هر چهری تاثیرگذار تاریخی بستگی به طرح درست پرسش‌ها و جستجوی دقیق شواهد و نشانه‌های باقی مانده از سخن و سیره وی دارد. امامان معصوم(علیهم السلام) از آنجا که حلقه‌های یک زنجیری هدیتی و چراغ‌های فروزان یک نظام مدیریتی هستند، شناخت هر کدام از یشان به شناخت بهتر دیگری کمک فراوان می‌کند. اما با توجه به تفاوت شریط اجتماعی، تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، عملکرد و روش پیشویان معصوم: متفاوت بوده است. همی رهبران الهای «مرزبان فرهنگ» توحید‌اند ولی نقطه‌های هجوم و شیوه‌های هجوم و ابزار‌های تهاجم متفاوت است. تمام امامان عترت(علیهم‌السلام) «مفسّران قرآن» و وحی الهی‌اند، ولی نیاز جامعه هر روز تفسیر یه‌ی خاص و زدودن اندیشه‌های انحرافی منتشر شده در روزگار آنان است. تمام امامان «نگهبان حدود الهای» و «حقوق امت» اسلام‌اند ولی زاویه‌های حمله سلاح‌ها و شعارها هر روز تغییر می‌کند. در عصر صادق آل محمد(علیه‌السلام) سه مشکل بزرگ جامعه را تهدید می‌کرد و بین امت مسلمان و اندیشه‌های توحیدی و راه و رسم مسلمانی فاصله می‌انداخت. ۱٫ انحراف عقیدتی ۲٫ انحراف سیاسی ۳٫ انحراف اخلاقی توسعی سیاسی و آزادی‌های باصطلاح فرهنگی تا حدّ هرج و مرج اخلاقی، خردگریی بدون تکیه بر وحی الهای، جعل حدیث و فهم نادرست و ناقص سخنان نبوی(صلی‌الله‌علیه‌و له‌و‌سلم) پیدیش روش قیاس و استحسان در اجتهاد و دین شناسی، ظهور غالیان و صوفیان و خوارج و سیر فرق و گسترش تفکّر آنان در اقطار گوناگون بلاد اسلامی، ظهور مدعیان فقاهت و اجتهاد و حمیت قدرتمندان از آنان در برابر اندیشه‌های اصیل قرآنی، دامن زدن سیاست بازان به مباحث سرگرمی‌آفرین عقیدتی، توفانی از گرد و غبار فرهنگی پدید آورده بود که شناخت حق از باطل و دین از بی‌دینی را دشوار می‌نمود. روشنگری‌های امام صادق(علیه‌السلام) در برابر فرق و مذاهب انحرافی، بر اساس عقل و قرآن و سنت نبوی(علیه‌السلام) و مناظرات علمی آن بزرگوار و یاران پرورش یافته آن حضرت، باران رحمتی بود که گرد و غبار جهل و غرور و فریب و نیرنگ را از آسمان زندگی امت اسلامی شست و امکان دیدن خورشید حقیقت را فراهم ساخت. گهای طرح مسائل علمی و فلسفی و اجتماعی، تلاشی بری شناخت حقیقت و گشودن گرهای از مشکلات دنیا و آخرت مردم نیست. نمیشگاه قدرت ذهن و زبان فیلسوفان و دانشمندان و میی سرگرمی جوانان محسوب می‌شود، در ین گونه شریط ورود مردم به ین تالار‌های پر زرق و برق علمی و فلسفی و میادین ورزشی نیاز دنیا و آخرت آنان را تأمین نمی‌کند؛ بلکه بر جدال و مراء مطبوعاتی و رسانه‌ی می‌افزید. پیامبر خدا(صلی‌الله‌علیه‌و له‌و‌سلم) فرمود: هفت گروه‌اند که من و هر پیامبر مستجاب الدعوه‌ی قبل از من لعنت کرده است، گفتند: آنان کیانند، حضرت فرمود: ۱٫ کسی که بر کتاب خدا چیزی بیفزید. ۲٫ کسی که برنامه‌ریزی خدا را تکذیب کند. ۳٫ کسی که با سنت من مخالفت کند. ۴٫ کسی که تجاوز به حقوق و حرمت عترتم را حلال بشمارد. ۵٫ کسی که به زور، قدرت را به دست گیرد تا عزیزان الهای را ذلیل و خوارشدگان خدا را عزیز کند. ۶٫ کسی که اموال عمومی مسلمین را به دارد و دسته خویش اختصاص دهد. (علیه‌السلام). کسی که حقوق و ازادی‌های خدیی را از مردم سلب کند امام صادق(علیه‌السلام) با دعوت به سکوت و عدم طرح ین مباحث بری گروه‌هایی که توان تشخیص لازم ندارند، بازار فضل‌فروشی را بی‌رونق می‌کرد و از اختلاف و پراکندگی پیروان خویش جلوگیری می‌فرمود. روزی امام صادق(علیه‌السلام) به زراره فرمود: اعطیک جمله فی القضا و القدر؟ قال زراره نعم جعلت فداک. قال له: اذا کان یوم القیامه و جمع الله الخلیق سئلهم عمّا عهد الیهم و لم یسئلهم عمّا قضی علیهم.۱؛ یک جمله درباره قضا و قدر (بحث جنجالی آن روز) بریت بگویم. زراره گفت: آری قربانت گردم. حضرت فرمود: روز قیامت که خدا همه خلق را گرد می‌آورد، از آنچه بدان عهد و پیمان می‌پرسد از قضا و قدر خویش درباری آن نمی‌پرسد. ولادت امام صادق علیه السلام به نظر ین جانب تقسیم‌بندی‌های جامعه در میادین ورزشی به طرفداران ین تیم و آن تیم و رقابت کشور‌ها و تیم‌ها نمونه‌ی از ین اقدامات سرگرم‌ساز و اختلاف آفرین است که نسل جوان را از وظیف الهای و اجتماعی خویش باز می‌دارد، و روز قیامت از تعداد گل‌ها و بازی‌ها و لیگ‌ها از ما نخواهند پرسید؛ ولی در برابر مظلومیت امت اسلامی در عراق و افغانستان و فقر و رنج مسلمانان و انسان‌های بی‌گناه در جهان باید پاسخ‌گو باشیم. امام صادق(علیه‌السلام) شریط را بری به دست گرفتن قدرت سیاسی آماده نمی‌دید زیرا رهبری الهای و معنوی بدون «جهاد فرهنگی» امکان‌پذیر نیست، ستمگران، ممکن است از انقلاب نظامی و کودتا آغاز کنند و اندک اندک مردم را با زور و پول با اهداف دنیوی خویش هماهنگ سازند؛ ولی رهبری الهای و نظام امامت و توحید، بر اساس آگهای و آزادی انسان‌ها بنیاد شده است و بدون دعوت فرهنگی و انقلاب فرهنگی نظام امامت و رهبری دینی و دولت اسلامی شکل نمی‌گیرد. در فرهنگ طاغوتی، هر چه مردم با فضائل انسانی فاصله بگیرند و در دو بخش آگهای و آزادی و روشن‌بینی و قدرت اراده مسخ شوند، بهتر در اختیار ستمگران قرار می‌گیرند و گوش به فرمان‌تراند. جهل و بی‌سوادی، فساد و ابتذال اخلاقی، شرط موفقیت طاغوت‌ها و لازمه اقتدار اجتماعی آنهاست. ولی در نظام‌های الهای، هر چه آگاهی‌ها افزون‌تر افق نگاه‌ها بازتر و اراده‌ها استوارتر و تقوا بیشتر باشد، ارکان اقتدار نظام اسلامی پیدارتر است. رهبران نظام‌های الهای به توحید، آزادی، آگهای، جهاد و اتحاد و عدالت جهانی می‌اندیشند، و رهبران نظام‌های طاغوتی، اخلاق بردگی، بی‌خبری، تبعیض، تفرقه و رفاه و تنبلی را ترویج می‌کنند. امام صادق(علیه‌السلام) همکاری با ین گونه سیستم‌ها را بشدّت تحریم می‌کند و درآمد حاصل از همکاری با آنان را «سُحت» و حرام خواری می‌داند. قال ابوعبدالله(علیه‌السلام): السحت انواع کثیرهُ منها ما اُصیب من اعمال الولاه الظلمی و منها اجور القضاه و اجور الفواجر، و ثمس الخمر و النبیذ المسکر و الرّبا بعد البینه امّا الرشا یا عمّار فی الاحکام فان ذالک الکفر بالله العظیم و برسوله؛۲ حرام‌خواری (سُحت) انواع زیادی دارد. درآمد حاصل از همکاری با حاکمان ظالم، کارمزد قاضیان (ین نظام‌ها) کارمزد بدکارگان، قیمت شراب و نوشابه‌های سکرآور و ربا پس از اعلام حکم الهای هم سحت و حرام است. امّا رشوه ـ ی عمار ـ بری تغییر احکام براستی ین کفر به خدی بزرگوار و رسول اوست. امام صادق(علیه‌السلام) در اهمیت عدم همکاری با نظام‌های طاغوتی به یونس بن یعقوب از اصحاب خویش فرمود: لا تعنهم علی بناء مسجدٍ؛۳ در ساخت مسجدی هم به آنان کمک نکن. یا در مورد دیگر آن بزرگوار می‌فرمید: من سوّد اسمه فی دیوان ولد سابع حشره الله خنزیراً؛۴ هر کس در دیوان (بنی عباس) نام‌نویسی کند خدا او را خوک محشور خواهد کرد. ابعاد جهاد فرهگی جهاد فرهنگی کاری دشوار و حساس‌تر از جهاد نظامی است و تداوم بیشتر و هماهنگی افزون‌تر و دانش و هنر بیشتر لازم دارد. اصلاح اندیشه‌های جامعه، اصلاح احساسات عمومی، اصلاح اخلاق و روحیات مردم، اصلاح فرهنک و رسوم مردمی، اصلاح برداشت‌های نادرست از قرآن، اصلاح برداشت‌ها از احادیث نبوی(صلی‌الله‌علیه‌و له‌و‌سلم)، تکمیل و اصلاح اطلاعات جامعه از اوضاع اجتماعی، اصلاح رسانه‌های و عناصر تأثیرگذار بر فرهنگ عمومی، اصلاح مواد و متون و مدرسان و استادان نظام آموزشی، اصلاح روش‌های تحقیق و تألیف و تبلیغ و تدریس و اطلاع رسانی، همه تحولاتی است که در جهاد فرهنگی باید مورد توجه قرار گیرد. امام صادق علیه السلام میفرمایند: حرام‌خواری (سُحت) انواع زیادی دارد. درآمد حاصل از همکاری با حاکمان ظالم، کارمزد قاضیان (ین نظام‌ها) کارمزد بدکارگان، قیمت شراب و نوشابه‌های سکرآور و ربا پس از اعلام حکم الهای هم سحت و حرام است. امّا رشوه ـ ی عمار ـ بری تغییر احکام براستی ین کفر به خدی بزرگوار و رسول اوست امام صادق(علیه‌السلام) در برابر جامعه‌ی قرار داشت که بازسازی آن در زمینه‌های ده‌گانه فوق ضرورت داشت، توده‌های مردم از یک سو باید بر اساس اندیشه‌های الهای تربیت می‌شدند، سردمداران قدرت سیاسی بیشترین محدودیت‌ها را بری امام و یاران وی فراهم می‌آوردند، سران مذاهب انحرافی و قدرت‌های فرهنگی امام صادق(علیه‌السلام) را رقیب شکست‌ناپذیر خویش در عرصه علم و دانش می‌دیدند، و دنیازدگان و سران اقتصادی جامعه، بی‌توجه به حلال و حرام الهای به رفاه و آسیش خویش می‌اندیشیدند. در ین شریط امام صادق(علیه‌السلام) با تکیه بر قرآن و رهنمود‌های نبوی(صلی‌الله‌علیه‌و له‌و‌سلم) جهادی بزرگ را آغاز می‌کند که همه را یک جا مورد هجوم قرار داده است. ویژه نامه میلاد امام صادق علیه السلام عبد المومن انصاری از امام صادق نقل کرده که آن بزرگوار فرمود: قال رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌و له‌و‌سلم): «انّی لعنت سبعه لعنهم الله و کل نبی مجاب قبلی. فقیل: و من هم یا رسول الله؟ فقال: ۱٫ الزائد فی کتاب الله؛ ۲٫ و المکذب بقدر الله؛ ۳٫ و المخالف لسنَتی ؛ ۴٫ والمستحل من عترتی ما حرّم الله؛ ۵٫ والمتسلط بالجبریهِ لیعز من اذل الله و یذّل من اعزّ الله؛ ۶٫ والمستأثر علی المسلمین بفیئهم مستحلاً له؛ (علیه‌السلام). والمحرّم ما احّل الله ـ عزّوجل ـ ۵ پیامبر خدا(صلی‌الله‌علیه‌و له‌و‌سلم) فرمود: هفت گروه‌اند که من و هر پیامبر مستجاب الدعوه‌ی قبل از من لعنت کرده است، گفتند: آنان کیانند، حضرت فرمود: ۱٫ کسی که بر کتاب خدا چیزی بیفزید. ۲٫ کسی که برنامه‌ریزی خدا را تکذیب کند. ۳٫ کسی که با سنت من مخالفت کند. ۴٫ کسی که تجاوز به حقوق و حرمت عترتم را حلال بشمارد. ۵٫ کسی که به زور، قدرت را به دست گیرد تا عزیزان الهای را ذلیل و خوارشدگان خدا را عزیز کند. ۶٫ کسی که اموال عمومی مسلمین را به دارد و دسته خویش اختصاص دهد. (علیه‌السلام). کسی که حقوق و ازادی‌های خدیی را از مردم سلب کند. اخلال در منابع فکر و اندیشه اسلامی، تکذیب برنامه‌ریزی الهای در جهان آفرینش، مخالفت با سیره و سنت نبوی در زندگی اجتماعی، تضعیف جایگاه پاسداران قرآن و سنت پیامبر و اهل بیت آن بزرگوار، سلطه استبدادی و عزل و نصب‌های ناهماهنگ با دستورات الهای، انحصارطلبی در اموال عمومی، تحریم حلال‌های الهای، عصاری و زیر بنی تمام انحرافات عقیدتی و اخلاقی و سیاسی و اجتماعی است. جهاد فرهنگی امام صادق(علیه‌السلام) برافراشتن ریت توحید و عدالت و امامت به طور همزمان بود. که با کمال تأسف هنوز ابعاد آن ناشناخته است. تا دانشنامه بزرگ امام صادق(علیه‌السلام) و تک تک پیشویان اسلام تدوین نشود و کارنامه عبادی، کارنامه فرهنگی، کارنامه سیاسی و کارنامه اقتصادی و کارنامه خدمات اجتماعی و فعالیت‌های نظامی و حتی کارنامی آموزش بهداشت و درمان در زندگی ین پیشوی بزرگ مذهب جعفری تدوین نگردد، غبار مظلومیت بر چهری قدسی آن بزرگوار خواهد بود و حتی در میان پیروان خویش ناشناخته خواهد ماند. جهل زدیی، غفلت زدیی، تحریف‌زدیی، دروغ‌زدیی و جمود‌زدیی از سیره و سخنان ان بزرگوار، رسالتی است که بر دوش حوزه‌ها و دانشگاه‌های بلاد اسلامی سنگینی می‌کند، و مسؤلان فرهنگ جامعه اسلامی با یاری هنرمندان متعهد و دانشوران ین دو نهاد مهم می‌توانند در معرفی صادق آل محمد بکوشند. و به جی ین همه تبلیغات ورزشی فرهنگ کار و تولید و دانش و یمان را ترویج کنند. والسلام. پی‌نوشت‌ها: [۱] . الارشاد، ج۲، ص۱(صلی‌الله‌علیه‌و له‌و‌سلم)(علیه‌السلام)، با ترجمه رسولی محلاتی. [۲] . الخصال، ج۱، ص۱۶۰٫ [۳] . المحجه البیضا، ج۳، ص۲(علیه‌السلام)۰٫ [۴] . همان. [۵] . بحارالانوار، ج(علیه‌السلام)۲، ص۳۳(صلی‌الله‌علیه‌و له‌و‌سلم). منبع: مجله کوثر ، پاییز ۱۳۸۶، شماره (علیه‌السلام)۱ www.tebyan.net