کلیات دیوان شمس تبریزی

کلیات دیوان شمس تبریزی

دیوان شمس تبریزی یا دیوان کبیر، دیوان مولانا جلال الدین محمد بلخی شامل غزل ها، رباعی ها و ترجیع های اوست. دیوان شمس تبریزی در عرف خاندان مولانا و سلسله مولویه در روزگاران پس از مولانا با عنوان دیوان کبیر شناخته می شده است. گویا آنچه در تداول مولویان جریان داشته است همان دیوان یا غزلیات بوده است و بعدها عنوان دیوان کبیر را بر آن اطلاق کرده اند. همچنین عنوان دیوان شمس تبریزی یا کلیات شمس تبریزی نیز از عنوان هایی است که در دوره های بعد بدان داده شده است، به اعتبار این که بخش اعظم این غزل ها را مولانا خطاب به شمس الدین تبریزی سروده است. نسخه های مختصر و کامل این دیوان از قدیم نزد اهل ذوق و اصحاب خانقاه رواج داشته که به تناسب مجالس سماع معمولا به ترتیب بحور وزنی اشعار بوده و پس از رواج چاپ هم با عنوان دیوان شمس تبریزی یا کلیات شمس تبریزی بارها و بارها در ایران و هند به چاپ رسیده است. آخرین، جامع ترین و درست ترین چاپ آن با بهره گیری از ۱۲ نسخه قدیمی و مهم به ترتیب حروف قوافی، توام با ترتیب بحور هر حرف، در ده مجلد به دست بدیع الزمان فروزانفر اولین بار در فاصله سال های ۱۳۳۶ تا ۱۳۴۵ توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شد. هفت جلد نخست از ده جلد دیوان شمس تبریزی در چاپ تصحیح شده فروزانفر شامل شامل غزلیات، ترجیعات و ترکیبات و انتهای جلد هفتم فرهنگ نوادر لغات دیوان و جلد هشتم شامل رباعیات و دو جلد آخر شامل فهرست های گوناگون دیوان کبیر است که روی هم رفته شامل ۳۶۳۶۰ بیت، و دارای ۳۲۲۹ غزل و ۱۹۸۳ رباعی و ۴۴ ترجیع است. در دیوان شمس تبریزی بعضی غزل ها فاقد تخلص است و بعضی خمش، خامش و خاموش و خمش کن در پایان غزل دارد که تخلص مولوی است. در حدود صد غزل یا کمتر با تخلص به نام حسام الدین چلبی و نیز صلاح الدین زرکوب دارد، و بقیهٔ غزل ها به نام شمس و شمس تبریز و شمس‌الحق تبریز است.