انفاق از منظر قرآن و عترت

نویسنده: محمد جعفر افسای مقدمه حضرت علی(علیه السلام) به کمیل فرمود: «یا کمیل لاتأخذ إلاّ عنّا تکن منا؛ ای کمیل! جز از ما نگیر تا از ما باشی». هر علمی جز علوم اهل بیت، اگرچه معرفتی در درون داشته باشد، به منزله آب شور است و بر تشنگی می افزاید و هیچ فایده ای جز هلاکت ندارد. اگر امروزه علم ومسیر آن، صحیح بوده است، چرا جامعه روز به روز به قهقرا حرکت می کند؟! چرا اختلاف فراوان رفاهی و درآمدی طبقاتی با چنین فقر موحش، نه تنها در قاره های مختلف بلکه در داخل کشورها و شهرها با وجود ارائه آخرین روش و الگوی رشد و برنامه های توسعه، همچنان گسترده است و نابرابری های فزاینده ثروت رفع نشده است؟! با اینکه که دانشمندان و مکتب های اقتصادی جهان به فکر چاره و حل مشکل بزرگ اجتماعی، فاصله طبقاتی بوده و هر کدام راهی را انتخاب کرده اند، کمونیسم از راه الغای مالکیت فردی و سرمایه داری از راه گرفتن مالیات های سنگین و تشکیل مؤسسات عام المنفعه (که به تشریفات بیشتر شبیه است تا به حل فاصله طبقاتی) به گمان خود به مبارزه با آن برخاسته اند، ولی هیچ کدام نتوانسته اند گام مؤثری در این راه بردارند؛ زیرا حل این مشکل با روح مادیگری که بر جهان حکومت می کند، ممکن نیست. اسلام برای از بین بردن اختلاف طبقاتی غیر عادلانه ای که در اثر بی عدالتی های اجتماعی در میان طبقه غنی و ضعیف پیدا شده، برنامه وسیعی در نظر گرفته است که تحریم رباخواری به طور مطلق، وجوب پرداخت مالیات های اسلامی از قبیل زکات و خمس و صدقات و مانند آنها و تشویق به انفاق، وقف و قرض الحسنه قسمتی از این برنامه را تشکیل می دهد و از همه مهم تر زنده کردن روح ایمان و برادری در میان مسلمانان است. در مقاله حاضر، به بررسی انفاق که مهم ترین راه حل برای مشکل فاصله طبقاتی است، می پردازیم. قرآن کریم می فرماید : ) وَأَنفِقُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ تُلْقُواْ بِأَیْدِیکُمْ إِلَی التَّهْلُکَهِ وَأَحْسِنُوَاْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ( ؛ «و در راه خدا، انفاق کنید و (با ترک انفاق) خود را به دست خود، به هلاکت نیفکنید و نیکی کنید که خداوند، نیکوکاران را دوست می دارد». این ایه بیانگر این حقیقت اجتماعی است که انفاق به طور کلی سبب نجات جامعه ها از مفاسد کشنده است؛ زیرا هر گاه مسئله انفاق به فراموشی سپرده و ثروت ها در دست گروهی معدود جمع شود و در برابر آنها اکثریتی محروم و بینوا وجود داشته باشد، هرگز آن جامعه به سعادت واقعی نخواهد رسید و دیری نخواهد گذشت که انفجار عظیمی در جامعه به وجود می اید که نفوس و اموال ثروتمندان هم در آتش آن خواهد سوخت و از اینجا رابطه مسئله انفاق و پیشگیری از هلاکت روشن می شود. بنابراین انفاق، قبل از آنکه به حال محرومان مفید باشد، به نفع ثروتمندان است؛ زیرا تعدیل ثروت حافظ ثروت است. امیرمؤمنان علی(علیه السلام) فرموده: «حصّنوا أموالکم بالزّکاه؛ اموال خویش را با دادن زکات حفظ کنید». انفاق ایا چیزی هست که تو مالک آن باشی؟ اگر گمان می کنی آنچه داری، تو مالک واقعی اش هستی، اشتباه بزرگی کرده ای، و اگر می دانی آنچه داری، مالک واقعی آن نیستی، چرا از آن نمی بخشی؟ و حق خدا و مردم را نمی پردازی تا از وبال و گرفتاری آن روزی که مال و فرزندان به حال کسی نفعی ندارند ـ و جز برای کسی که با قلب سلیم به پیشگاه خدا رفته ـ در امان باشی؟ پیامبر عالیقدر اسلام در مقام مقایسه میان فقر و غنا و اینکه کدام یک برای سعادت انسان بهتر است، می فرماید: «تهیدستی از ثروت بهتر است، مگر ثروت ثروتمندی که از مال خود، قرض اشخاص پریشان حال و مقروض را ادا کند و آنان را از زیر بار قرض و فشار زندگی نجات دهد و به مسلمانان بی بضاعت و گرفتار کمک کند». قطعاً آنچه بر پایه محکمی استوار نباشد، دوام نخواهد آورد، فرو خواهد ریخت و درهم خواهد شکست. از این رو، انفاق و بخشش و بالاتر از آن ایثار، به زیر بناهای محکمی نیازمند هستند. مادام که این پایه ها استوار نباشند، انفاق شکل نخواهد گرفت و رشد نخواهد کرد. بنابراین درمورد انفاق باید از ارزش، انگیزه، اندازه، شکل و روش، مصرف ها، مانع ها، وسعت و گستردگی آن گفتگو و بحث شود. ارزش انفاق ارزش هر چیز، وابسته به سودها و نتیجه هایی است که به دنبال می آورد. انفاقی که با سازندگی و همبستگی و یگانگی همراه باشد، انفاق ارزشمندی است و اگر، فقط صرف پر کردن شکم ها شود و یا نمایش دارائی ها باشد، نه تنها ارزشی ندارد، که ضد ارزش است. ارزش انفاق بر اساس هدف ها و دیدهایی است که انفاق کننده به آن رسیده و با آن کار می کند. کسی که با انفاقش، بدن ها و مغزها و دل ها و روحیه ها را سرشار و بارور می کند و روشنفکری ها، روشندلی ها، سازندگی ها، همبستگی ها و یگانگی ها را به ارمغان می آورد، با دیگران برابر نیست. «ایا آنها که می دانند با آنها که نمی دانند، برابرند؟» ارزش و اهمیت انفاق به اندازه ای است که در قرآن مجید ، در بیش از هشتاد ایه بدان پرداخته شده است . قرآن وقتی سیمای پرهیزکاران را بیان می کند، یکی از اوصاف نیک آنان را انفاق کردن ذکر کرده؛ تا آنجا که در اولین ایات قرآن ، خدواند انفاق را از صفات بارز متقین بیان می کند : ) وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ.( در روایات اسلامی ، بر این مسئله تأکید بسیار شده و در حدیثی از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) وارد شده که : «الصدقه تکسر ظهر الشیطان ؛ صدقه کمر شیطان را می شکند». خداوند می فرماید چیزی را که شما انفاق می کنید، من عوض آن را می دهم: ) وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ( ؛ « و هر چیزی را که در راه او انفاق کنید، عوض آن را می دهد و او بهترین روزی دهندگان است». پرهیزکاران، انفاق کردن را کم شدن مال نمی دانند ، بلکه غنیمت می شمارند، ولی کسانی که از معارف قرآن بهره ای ندارند و از سویی به دنیا علاقه مند هستند، انفاق کردن را غرامت می دانند. برای اینکه اهمیت مسئله انفاق روشن شود ، خدای سبحان برای تشویق انسان ها فرمود که من شخصاً صدقه را می گیرم؛ همچنان که در بخش زکات ، به رسولش امر کرد که از اموالشان صدقه بگیر تا مالشان پاک گردد و شخص نیز پاک شود ؛ چون تا زمانی که اشخاص پاک نشوند ، نمی توانند از قرآن بهره بگیرند: «ایا نمی دانند که تنها خداوند ، توبه را از بندگانش می پذیرد و صدقات را می گیرد و خداوند ، توبه پذیر و مهربان است». وقتی که مؤمن صدقه می دهد، درمرحله اول به دست خدا می رسد و روایات در این زمینه بسیار است. انفاق مایه رشد آدمی است؛ همچنان که قرآن می فرماید: «مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می کنند، همانند بذری است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه ای یکصد دانه باشد» که مجموعاً از یک دانه هفتصد دانه بر می خیزد. تازه پاداش آنها منحصر به این نیست، بلکه: «خداوند آن را برای هر کس بخواهد (و شایستگی در آنها و انفاق آنها را از نظر نیت و اخلاص و کیفیت و کمیت ببیند)، دو یا چند برابر می کند» و این همه پاداش از سوی خدا عجیب نیست؛ «چرا که او (از نظر رحمت و قدرت) وسیع و از همه چیز آگاه است». در روایتی از امام باقر(علیه السلام) می خوانیم که به حسین بن ایمنی فرمود: «ای حسین! بخشش کن و به عوض آن از جانب خدا یقین داشته باش. پس همانا زن و مردی به بخشش در راه رضای خدا بخل نورزند، جز آنکه چند برابر آن را در راه غضب خدا صرف خواهد کرد» و حضرت صادق(علیه السلام) به فرزند خود محمّد فرمود: «نمی دانی هر چیزی کلیدی دارد، کلید روزی صدقه است». درباره اینکه انفاق سبب آمرزش می شود، در روایتی آمده است: «هفت کس هستند که خداوند آنها را در سایه لطف خود قرار می دهد، در روزی که سایه ای جز سایه او نیست: پیشوای دادگر، و جوانی که در بندگی پروردگار پرورش می یابد، و کسی که قلب او با سجده پیوسته است، و کسانی که یکدیگر را برای خدا دوست دارند و با محبت گردهم ایند و متفرق شوند، و کسی که زن زیبای صاحب مقامی او را به گناه دعوت کند و او بگوید من از خدا می ترسم، و کسی که انفاق نهانی می کند به طوری که دست راست او از انفاقی که دست چپ او کرده، آگاه نمی گردد، و کسی که در تنهایی به یاد خدا می افتد و قطره اشکی از گوشه های چشم او سرازیر می شود». با این دیدها و هدف ها و دانش ها و بینش هاست که انفاق ضریب می گیرد، بهره هایی زیاد، از کارهای کم، سر می کشد، که عمل با این دیدها و این نیت ها رقم می خورد. این انفاق در این شکل و وسعت، نیازمند زیربنا و اساس و انگیزه نیرومندی است که بتواند این همه بار را تحمل کند و بر سر بگیرد. فواید انفاق انفاق، مانع هلاکت اجتماع است. (بقره/۱۹۵) سبب زیادی مال می شود. (بقره/۲۶۱) سبب جایگزینی مال می شود.(سباء/۳۹) روح فداکاری در انسان ایجاد می کند. (بقره/۲۷۲) باعث آمرزش گناهان و فزونی مال است. (بقره/۲۶۸) خداوند به انفاق انسان ها آگاه است. (آل عمران/۹۲) آنچه در راه خداوند انفاق شده، پس داده می شود. (انفال/۶۰) باعث تقرّب به خداوند است. (توبه/۹۹) انفاق نزد پروردگار ثبت می شود. (توبه/۱۲۱) نفس را تزکیه می کند. (توبه/۱۰۳) انگیزه های انفاق انفاق زیربناها و انگیزه هایی می تواند داشته باشد. بعضی ها حاتم صفت آفریده شده اند و بخشنده سرشت اند این طبیعت و فطرت آنهاست. انسان هایی هستند که از این سرشت و طینت و فطرت برخوردار نیستند، اما روحیه مهربان و قابل انعطافی دارند. عده دیگر در خلوت، سخاوتی و بخششی ندارند، اما آنجا که سخاوتمندانی بخشنده، نمایش می دهند، آنها هم بازیگر خوبی خواهند بود. انفاق و بخششی که برای این انگیزه ها و بر اثر این عوامل به وجود می اید، ارزشی ندارد و قربی نمی آورد و حتی تمام سخاوت های حاتم به چیزی خریده نمی شود. سخاوتی ارزش دارد که برای وظیفه و با اختیار و آگاهی و عشق به حق تحقق یافته باشد. سخاوتی که از روی غریزه ها و هوس ها و یا حرف های مردم و یا جلوه گری باشد، ارزشی ندارد و خریداری ندارد. آنها که از سطح غریزه ها بالاتر آمده و از ظلمات خلق و دنیا رهیده و به ولایت حق رسیده اند، آنچه به جای آورند و نیاورند، خریدار دارد. بخل و بخشش آنان از روی وظیفه و به خاطر امر حق و دستور او است و این است که هر دو ارزش دارد. انسان عجیب آفریده ای است. در درون او غوغاست، چه بسا خودنمایی ها و یا منفعت جویی ها او را از سودهای زیاد جدا کند، و چه بسا عشق شهرت و برای تعریف این و آن، از همه هستی اش بگذرد. آنها که مراقب نفس خویش بوده و آن را کنترل کرده اند، بازی های آن را خوب می شناسند و نمایش های آن را خوب می فهمند و این است که فریب اعمال خود را نمی خورند و در محاسبه، به اعمال خود توجهی ندارند، بلکه در انگیزه اعمال دقت می کنند که گفته اند: «حاسبوا أنفسکم» و نگفته اند: حاسبوا أعمالکم. این مهم نیست که در امروز چه کارهایی کرده ام، مهم آن است که این کارها را برای چه انجام داده ام و از چه عاملی کمک گرفته ام. کسی می تواند از غریزه حب به مال و دنیا و نفس آزاد شود که به عشق عظیم تری رسیده و به نیروی وسیع تر و عمیق تری دست یافته باشد که: ) الذین امنوا اشد حبا الله( . آنان علاقه به خودشان را وظیفه خود می دانند و رسیدگی به خودشان را به خاطر دستور حق می دانند. اینها به آسانی می توانند هنگامی که محتاج تر و یا کم ظرفیت تر از خود را مشاهده کردند، مال خود را که مال خداست، به او ببخشند و حتی چند شب گرسنه بمانند. زیربنای ایثار امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) و یا آنها که قرآن به ستایش و مدحشان اشاره دارد: ) وَیُؤْثِرُونَ عَلَی أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَهٌ( ، همین آزادی و عشق به خداست. آنها خود را مالک مالی نمی بینند که مال خداست و انسان هایی را می بینند که نسبت اینها با او یکی است. با این دید، هر که محتاج تر و یا کم ظرفیت تر است، مقدم تر است و با آن شناخت ها و با این دید و با این عشق، انفاق و ایثار اسلامی مفهوم و مشخص می شود و با این زیر بناست که انفاق ارزش حقیقی خود را می یابد. قرآن می فرماید: «چه شده شما را که در راه خدا انفاق نمی کنید؛ در حالی که میراث آسمان ها و زمین از آن خداست؛ آنها که پیش از پیروزی (فتح مکه) انفاق کردند و جنگیدند، با آنان که بعد از پیروزی انفاق و جنگ کردند، برابر نیستند. آنها که قبل از پیروزی انفاق کردند و جنگیدند، درجه بزرگی دارند و همه را خدا وعده نیک می دهد و خدا به کارهای شما داناست». راستی بسیار فاصله است بین انفاقی که عارفی و آگاهی به آن رو می کند و انفاقی که من از روی عادت و تحریک ها به آن رو می آورم و چقدر فاصله است بین نوری که از آن انفاق بر می خیزد و تمام راه من را و هستی را روشن می کند، و سوسویی که از این یکی بلند می شود و روشنایی اش به خودش هم نمی رسد. انفاق کنندگان واقعی کسانی هستند که فقط برای خشنودی خدا و پرورش فضایل انسانی و تثبیت این صفات در درون جان خود: ) ابتغاء مرضات الله و تثبیتا من أنفسهم( و همچنین برای پایان دادن به اضطراب و ناراحتی هایی که بر اثر احساس مسئولیت در برابر محرومان در وجدان آنها پیدا می شود، اقدام به انفاق می کنند. مقدار و نوع انفاق مقدار و اندازه انفاق وابسته به مقدار شناخت و دید و عشقی است که زیربنای آن است. هرچه شناخت ها و عشق ها گسترده تر باشد، انفاق وسیع تر خواهد شد؛ تا حدی که اگر در نجد یا یمامه گرسنه ای باشد، مولی الموحدین امیرمؤمنان علی(علیه السلام) نتواند آرام بگیرد و نتواند سیر بخوابد و نتواند بی تفاوت بماند. گاهی انفاق ها به همان اندازه واجب هستند و گاهی انفاق بیش از احتیاج است: ) یسئلونک ماذا ینفقون ؟ قل العفو( . گاهی انفاق، انفاق رزق است: ) انفقوا مما رزقناکم( و ) مما رزقناهم ینفقون( که این مرحله مربوط به متقین است. و گاهی انفاق، در تنگدستی و نداری ها و سختی هاست. بعضی خیال می کنند که انفاق در هنگام دارایی مطرح می شود؛ در حالی که انفاق در نداری ها و سختی ها هم بیان شده است (آل عمران/۱۲۷ ؛ طلاق/۷). گاهی انفاق، ایثارگرانه است. حضرت امیر مومنان(علیه السلام) می بیند گرچه خودش سه شب غذا نخورده، اما هنوز طاقت دارد و این فقیر شاید از ضعف بمیرد و یا در برابر فقر از پا دراید و به فسادها و خود فروشی ها گرفتار شود و یا بر اثر این ظرفیت کم، به بی دینی ها و جاسوس گری ها روی بیاورد و یا اینکه خودکشی کند. در اینجاست که ایثار می کند. هر کدام از این مراحل، وابسته به مقدار شناخت و ظرفیت و قدرت روحی و وسعت وجودی افراد است. نمی توان به زور بر خود تحمیل کرد. چه بسا کسی که قدرت روحی بالاتر را ندارد، اسراف کرده باشد، در حالی که باید در انفاق حد وسط را مراعات کرد، نه دست را باز گذاشت و نه به گردن بست. همان طور که از ایات به دست می اید، انفاق تا حدی است که زمین گیری و بیچارگی پیش نیاید. به همین خاطر، هنگامی که می خواهیم کسی را به انفاق دعوت کنیم، باید ابتدا زمینه و زیربنای انفاق را در او فراهم سازیم. باید به او دیدی داد که اگر تمام هستی را با یکدست انفاق کند، نه او را غرور بگیرد و نه منّت و پشیمانی و بازگو کردنی پیش اید. چگونه انفاق کنیم انفاق باید برای دهنده و گیرنده، رشد و حرکت بیاورد. این است که دهنده انفاق باید در زمینه ای انفاق کند که به رشد و رضوان و نور برسد، نه اینکه گرفتار منت و عجب و ریا شود و باید به گونه ای انفاق کند که خلق را متملق و ذلیل بار نیاورد. از ایه ۲۶۲ سوره بقره به خوبی استفاده می شود که انفاق در راه خدا در صورتی در پیشگاه پروردگار پذیرفته است که به دنبال آن منت و چیزی که موجب آزار و رنجش نیازمندان است، نباشد. کسی که چیزی به دیگری می دهد و منتی بر او می گذارد و یا با آزار خود او را شکسته دل می سازد، در حقیقت چیزی به او نداده است؛ زیرا اگر سرمایه ای به او داده، سرمایه ای هم از او گرفته است و چه بسا آن تحقیرها و شکست های روحی به مراتب بیش از مالی باشد که به او بخشیده است. منظور قرآن تنها این نیست که پرداخت انفاق مؤدبانه و محترمانه و خالی از منت باشد، بلکه در زمان های بعد نیز نباید با یادآوری آن منتی بر گیرنده انفاق گذارده شود و این نهایت دقت اسلام را در خدمات خالص انسانی می رساند. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: «کسی که به فرد با ایمانی نیکی عطا کند، سپس او را با سخنی آزار دهد یا منتی بر او بگذارد، به یقین انفاق خود را باطل کرده است». و در حدیث دیگری می فرمایند: «هنگامی که حاجت مندی از شما چیزی بخواهد، گفتار او را قطع نکنید تا تمام مقصود خویش را شرح دهد، سپس با وقار و ادب و ملایمت به او پاسخ بگویید، یا در حد توان خود آنچه دارید، در اختیارش بگذارید و یا به طرز شایسته ای او را بازگردانید؛ زیرا ممکن است سؤال کننده فرشته ای باشد که مأمور آزمایش شماست تا ببیند در برابر نعمت هایی که خداوند به شما ارزانی داشته، چگونه عمل می کنید». قرآن در ایه ۲۶۶ سوره بقره، مثال جالبی برای انفاق های آلوده به ریا و منت بیان داشته و فرموده: «ایا هیچ یک از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انواع انگور داشته باشد که از زیر درختانش نهرها جاری و برای او در آن باغ از تمام انواع میوه ها موجود باشد و در حالی که به سن پیری رسیده و فرزندانی (خردسال و) ضعیف دارد، ناگهان در این هنگام گردبادی شدید که در آن آتش سوزانی است، به آن برسد و باغ شعله ور شود و بسوزد». این ایه، ترسیمی است بسیار زیبا از حال این گونه اشخاص که با ریا و منت و آزار، خط بطلان بر انفاق خویش می کشند. پیرمرد سالخورده ای را در نظر مجسم می کند که فرزندان خردسال و کوچکی اطراف او را گرفته اند و تنها راه تأمین زندگی حال و اینده آنان، باغ سرسبز و خرمی است با درختان خرما و انگور و میوه های دیگر؛ درختانی که پیوسته آب جاری از کنارشان می گذرد و زحمتی برای آبیار ندارد. ناگهان گردباد آتشباری می وزد و آن را مبدل به خاکستر می کند چنین انسانی چه حسرت و اندوه مرگباری دارد؟ حال کسانی که اعمال نیکی انجام می دهند و سپس با ریا و منت و آزار آن را از بین می برند، چنین است آنان زحمت فراوانی کشیده اند و در آن روز که نیاز به نتیجه آن دارند، همه را خاکستر می بینند؛ چرا که گردباد آتشین ریا و منت و آزار، آن را سوزانده است. در پایان ایه، به دنبال این مثال بلیغ و گویا می فرماید: «این گونه خداوند ایات خود را برای شما بیان می کند، شاید بیندیشید» و راه حق را از باطل تشخیص دهید. نقل شده است: مردی با زن خود بر سر سفره نشسته و میان سفره مرغی بریان نهاده شده بود. نیازمندی به در خانه آنها آمد و کمک خواست. صاحب خانه از جای برخاست و او را با عصبانیت دور کرد. مدتی گذشت. آن مرد فقیر شد و بر اثر تنگدستی همسر خود را طلاق داد. زن شوهر دیگری اختیار کرد. اتفاقاً باز روزی با شوهرش بر سر سفره ای نشسته بودند. مرغ بریانی هم وجود داشت. فقیری بر در خانه آمد. شوهرش گفت: خوب است همین مرغ را به فقیر بدهی. زن مرغ را برداشت و آن را به فقیر داد. وقتی که بازگشت، شوهر متوجه شد که زن گریه می کند. سبب گریه را پرسید. گفت: آن فقیر شوهر سابقم بود. آن گاه حکایت آزردن و کمک نکردن به فقیر را برایش شرح داد. شوهرش گفت: به خدا سوگند، من همان نیازمندی بودم که به در خانه شما آمدم و آن مرد، مرا رنجانید. قرآن در ایه ۲۶۷ سوره بقره در جواب این سؤال که از چه اموالی باید انفاق کرد، می فرماید: « ای کسانی که ایمان آورده اید! از اموال پاکیزه ای که (از طریق تجارت) به دست آورده اید و از آنچه از زمین برای شما خارج کرده ایم (از منابع و معادن زیر زمینی و از کشاورزی و زراعت و باغ)، انفاق کنید». بعضی از مردم عادت دارند که از اموال بی ارزش و آنچه تقریباً بی مصرف است و برای خودشان قابل استفاده نیست، انفاق کنند. این گونه انفاق ها علاوه بر اینکه سود چندانی به حال نیازمندان ندارد، نوعی اهانت و تحقیر است و موجب تربیت معنوی و پرورش روح انسانی نیز نمی شود. از این رو، در ادامه خداوند می فرماید: «به سراغ قسمت های ناپاک نروید تا از آن انفاق کنید؛ در حالی که خود شما حاضر نیستید آن را بپذیرید، مگر از روی اغماض و کراهت». این جمله صریحاً مردم را از این کار نهی می کند و آن را با دلیل لطیفی همراه می سازد و آن اینکه، شما خودتان حاضر نیستید این گونه اموال را جز از روی کراهت و ناچاری بپذیرید، چرا درباره برادران مسلمان، و از آن بالاتر برای خدایی که در راه او انفاق می کنید و همه چیز شما از او است، به این کار راضی می شوید. مردم هنگامی که می خواهند به سلاطین و شخصیت های بزرگ تقرب جویند، بهترین اموال خود را به عنوان هدیه برای آنها می برند، چگونه ممکن است انسان به خداوند بزرگی که تمام عالم هستی از او است، به وسیله اموال بی ارزش و از مصرف افتاده، تقرب جوید! این فرهنگ قرآنی باید در میان همه مسلمانان زنده شود که برای انفاق، بهترین را انتخاب کنند. سرّ اینکه پیشوایان در شب انفاق می کردند، همین بود که افراد، متملق و ذلیل بار نیایند و خوار نگردند و سرّ اینکه خداوند به آنها که بر او توکل کرده اند، من حیث لا یحتسب روزی می دهد، همین توکل و توحید عمیق آنهاست. در ایه ۲۷۰ سوره بقره قرآن از چگونگی انفاق آشکار یا پنهان سخن می گوید و می فرماید: «اگر انفاق ها را آشکار کنید، چیز خوبی است و اگر آنها را مخفی سازید و به نیازمندان بدهید، برای شما بهتر است و قسمتی از گناهان شما را می پوشاند (و در پرتو بخشش در راه خدا، بخشوده خواهید شد) و خداوند به آنچه انجام می دهید، آگاه است». از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «زکات واجب را به طور آشکار از مال جدا سازید و به طور آشکار انفاق کنید، اما انفاق های مستحب اگر مخفی باشد، بهتر است». کلید واژگان (برچسب ها): انفاققرآنعترترشدپرهیزکاران پاورقی ها: ۱٫ تحف العقول، ص۱۷۱؛ وسائل الشیعه، ج ۱۸، ص۹۵٫ ۲٫ بقره/ ۱۹۵٫ ۳٫ نهج البلاغه، حکمت ۱۴۶٫ ۴٫ دخان/ ۲۵ – ۲۷٫ ۵٫ بحارالانوار، ج۷۲، ص۵۶٫ ۶٫ زمر/ ۹ . ۷٫ بقره/ ۲٫ ۸٫ سفینه البحار، حاج شیخ عباس قمی، ج۲، ص۲۴٫ ۹٫ سباء / ۳۹٫ ۱۰٫ توبه/۱۰۳٫ ۱۱٫ توبه/۱۰۴٫ ۱۲٫ بقره/۲۶۱٫ ۱۳٫ کافی، ج۴، ص۴۳٫ ۱۴٫ همان، ص۱۰٫ ۱۵٫ مجمع البیان، ج۱و۲، ص۳۸۵٫ ۱۶٫ «انما الاعمال بالنیات». ۱۷٫ دهر/۸٫ ۱۸٫ حشر/ ۹٫ ۱۹٫ حدید/۱۰٫ ۲۰٫ بقره/۲۶۵٫ ۲۱٫ اسراء/۲۹٫ ۲۲٫ تفسیر برهان، ج۱، ص۲۵۳، ح۱٫ ۲۳٫ مجمع البیان، ج۱ ـ۲، ص۳۷۵٫ ۲۴٫ ثمرات الاوراق ابن حجه حموی که در حاشیه مستطرب، ج ۲، ص ۱۴۸ آمده است. ۲۵٫ مجمع البیان، ج۱ ،ص۳۸۴٫ منبع: فرهنگ کوثر > زمستان۱۳۸۶، شماره ۷۲ ، صفحه ۴۶