راز جاودانگی قرآن

نویسنده: نیکزاد عیسی زاده در جست وجوی راز جاودانگی قرآن در مسیر تاریخ، سخن نهایی همه پویندگان عرصه وحی و مفسران حقیقی قرآن آن است که خصوصیات خود این کتاب آسمانی به آن ضمانت بقا بخشیده و در فراز و فرودهای فرسایشی زمان، آن را از کهنگی نجات داده (۱) ; گرچه عوامل دیگری مانند اهتمام مسلمانان به حفظ قرآن نیز در این امر بی اثر نبوده است. نخستین و مهم ترین نکته در بیان راز جاودانگی قرآن آن است که این متن از خدا است نه ساخته و پرداخته عقل بشر. این کتاب از سوی کسی است که به تمام زمان ها، مکان ها، پرسش ها و نیازهای انسان و مخلوقات احاطه دارد و می تواند تا قیام قیامت پاسخگوی تمام احتیاجات و سؤالات بشر باشد. بهترین دلیل درستی این سخن، وجود آیات تحدی در قرآن و ناتوانی بشر در آوردن مثل آن است. در واقع این اعجاز، از سوی خدا بودن قرآن را اثبات می کند. در تبیین راز جاودانگی قرآن، خصوصیات و صفات این کتاب آسمانی از دو منظر درونی و بیرونی قابل بررسی می نماید. صفات درونی قرآن: از آن جا که استخراج و بررسی تمام صفات درونی قرآن، مقوله ای مفصل است و تحقیقی ویژه می طلبد، به ذکر چند مورد بسنده می شود: ۱٫ اعجاز در بعد لفظ قرآن بخشی از جاودانگی قرآن مرهون زیبایی و رسایی وصف ناپذیر کلماتی است که ساختمان بدیع و بی سابقه این کتاب آسمانی را به وجود آورده و تمام ادیبان و سخن سرایان زبردست تاریخ را به ستایش و شگفتی واداشته است. در این گستره می توان به موارد زیر اشاره کرد: الف) ژرفایی و حکمت آموزی واژگان: گزینش و چینش واژه ها در قرآن کریم در پرتو حکمت و دقت صورت پذیرفته است (۲) ; مانند کلمه های صراط و سبل. قرآن کریم وقتی در مقام بیان تنها راه مستقیم هدایت است، کلمه صراط را به کار می برد و هر جا سخن از راه های انحرافی است، از کلمه سبل استفاده می کند; چرا که راه هدایت یکی است و جمع بسته نمی شود; در حالی که راه های ضلالت و گمراهی متعدد است و به صورت جمع می آید. ب) نوگرایی سبک، خوش آوایی ترکیب: سبک قرآن نثر متعارف و نیز نظم و شعر نیست; ولی ویژگی های مثبت هر دو را دارد و هر آیه ای از موضوعات مختلف سخن می گوید. این سبک تازگی و طراوتی ویژه و انحصاری پدید می آورد; (۳) همانند «و الطور × و کتاب مسطور × فی رق منشور × و البیت المعمور × و السقف المرفوع × و البحر المسجور» . (۴) ج) لطافت گرایی خردمندانه و اخلاقی در بیان واقعیت ها: این نص گرانسنگ در شرح و تبیین حقیقت از بالاترین قواعد زیباسازی کلام و مفاهمه بهره می برد. قرآن کریم از زیباترین و گیراترین تشبیهات، کنایات، استعارات و تمثیل ها آکنده است; اما در عین حال همواره معیارهای اساسی حقیقت گویی، خردمحوری، ارزش های انسانی و اخلاقی را نیز رعایت می کند; مانند آیه «هن لباس لکم و انتم لباس لهن » (۵) که در آن هر یک از زوجین به لباس تشبیه شده اند. لباس باعث زینب و زیبایی، حیا و عفت، صیانت از تعرض و دستبرد بیگانگان است. (۶) د) بیان مطالب و مسائل مختلف در قالب الفاظ کوتاه و موجز: نظیر بیان هدایت تکوینی به سوی خوبی ها و مساله حب و بغض در راه خدا که اساس ایمان است، در کوتاه ترین عبارت: «و لکن الله حبب الیکم الایمان و زینه فی قلوبکم و کره الیکم الکفر و الفسوق و العصیان » (۷) ۲٫ اعجاز در بعد محتوایی قرآن بی شک آنچه در کنار اعجاز لفظی قرآن، در جاودانگی قرآن نقش مهم تر دارد، اعجاز در قلمرو محتوا است که شناخت آن به تفکر و تامل بیش تر نیازمند است. در این گستره، می توان به موارد مهم زیر اشاره کرد. الف) هماهنگی با فطرت و سرشت مشترک انسان ها برخورداری انسان ها از سرشت طبیعی غرایز همگون آنها را در انگیزه حرکات و تحرکات و نیازمندی های مختلف روانی و جسمانی متحد ساخته است. قرآن کریم در این باره می فرماید: «فطرت الله التی فطر الناس علیها (۸) ; سرشت خداوندی که مردم را بر آن سرشت خلق کرد» ، و «خلقکم من نفس واحده (۹) ; خداوند شما را از نفس واحد آفرید» . از ویژگی های اساسی قرآن که آن را از تمام نوشته های دیگر ممتاز ساخته، هماهنگی آن با سرشت الاهی انسان و پاسخگویی به احتیاجات و سؤالات او در تمام اعصار و مکان ها است. ب) واقع گرایی و اعتدال هنر قرآن در این است که با نگرش واقع بینانه به حقیقت وجود انسان و سرنوشت وی، اهداف زندگی او را در یک طبقه بندی منظم مقدماتی، متوسط، عالی و نهایی سامان و انتظام می بخشد تا تمام استعدادهای ذاتی اش پرورش یابد و خاستگاه های وجودی اش به شیوه ای معتدل و هماهنگ ارضا گردد. (۱۰) ج) پیراستگی از اختلاف و تناقض از ضرورت های عالم ماده و طبیعت، تحول و تکامل است. همه موجودات این عالم وجود تدریجی دارند و در ذات خویش همواره از ضعف به قوت و از نقص به کمال می گرایند. انسان نیز در افکار و آثار خویش پیوسته در حال تحول و تکامل است. کتاب آسمانی قرآن با آن که در طول ۲۳ سال، در احوالات و شرایط مختلف (سفر و حضر، مکه و مدینه، جنگ و صلح و سختی و آسانی) برای بیان معارف الاهی و تعلیم اخلاق پسندیده و بیان قوانین دینی نازل شده، در اجزا و آیات آن کم ترین اختلاف و تناقضی مشاهده نمی شود. (۱۱) و این ویژگی منحصر به فرد، به قرآن جاودانگی بخشیده و در بقای ابدی آن نقشی مهم ایفا می کند. د) بیان مستحکم ترین راه هدایت ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم; (۱۲) به درستی که این قرآن به محکم ترین و صحیح ترین راه هدایت می کند.» قرآن و دین اسلام انسان را به راه خیر و سعادت دنیا و آخرتش را تامین کند; فرا می خواند. (۱۳) ارائه مستحکم ترین و صحیح ترین راه هدایت و سعادت موجب جاودانگی قرآن گشته است. ه) معیار تشخیص حق و باطل بودن «تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا; (۱۴) پر برکت است خداوندیکه فرقان [جدا سازنده حق از باطل] را بر بنده خود نازل کرد تا بیم دهنده ای برای جهانیان باشد» . «مبین و فرقان » دو وصفی است که اوج عظمت قرآن را تا ابد برای عالمیان بیان می کند و به عنوان بارقه ای از رحمت و برکت الاهی در قرآن عظیم تجلی کرده است. و از فیض وجود این کتاب حقیقت و واقعیت چهره دروغین و حق نمای باطل در هر زمانی، به ویژه دوران پیچیده معاصر، آشکار می گردد. (۱۵) صفات بیرونی قرآن آنچه در کشف راز جاودانگی قرآن قابل تامل است وجود صفات و ویژگی هایی است که با مطالعه و نگاهی از بیرون به قرآن آشکار می گردد. در میان این صفات دو وصف، قابل عنایت است. ۱٫ معجزه فکری بر خلاف سایر معجزات انبیا که از سنخ معجزات محسوس و ملموس بوده، در روزگار حضور خود آن پیامبران رخ داده و اینک اثری از آن ها باقی نمانده است، قرآن (معجزه اصلی پیامبر) معجزه ای عقلی - فرهنگی است که بر حضور پیامبر مشروط نیست و در همیشه تاریخ جاودان و معرف خویش است. (۱۶) چون قرآن معجزه ای اندیشه ای و عقلانی است، برای ابد - تا زمانی که فکر باقی است - جاودانه می ماند. ۲٫ خاتمیت قرآن «ما کان محمد ابا احد من رجالکم و لکن رسول الله و خاتم النبیین (۱۷) ; حضرت محمد (ص) پدر هیچ یک از شما نیست و لکن رسول خداوند و خاتم پیغمبران است » . پیامبر اکرم (ص) واپسین پیامبر و رسول الاهی در زمین است و شریعت وی کامل ترین دین آسمانی شمرده می شود. از این رو، باید معجزه ای ارائه دهد که تا ابد حقانیت رسالت و کمال دینش را اثبات کند و با بیان قوانین و احکام جاودانه، انسان ها را به سعادت فردی و اجتماعی رهنمون گردد. امام صادق (ع)، در پاسخ کسی که از سبب تازگی قرآن در هر تلاوت پرسیده بود، فرمود: «لان الله تبارک و تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فی کل زمان جدید و عند کل قوم غض الی یوم القیامه (۱۸) ; زیرا خداوند تبارک و تعالی قرآن را برای زمان خاص و مردم خاصی قرار نداده است. از این رو، در هر زمانی جدید و برای هر قومی تازه و دلپذیر است تا روز قیامت.» پی نوشت ها: ۱٫ التفسیر والمفسرون فی ثوبه القشیب، محمد هادی معرفت، ج ۲، ص ۱۰۱٫ ۲ و ۳٫ علوم قرآن، محمد باقر سعیدی روشن، ص ۱۰۵ و ۱۰۶٫ ۴٫ طور (۵۲): ۱۰۶٫ ۵٫ بقره (۲): ۱۸۷٫ ۶٫ علوم قرآن، سعیدی روشن، ص ۱۰۷، ۱۰۹٫ ۷٫ التفسیر و المفسرون....، محمد هادی معرفت. ۸٫ روم (۳۰): ۳۰٫ ۹٫ نساء (۴): ۱٫ ۱۰٫ علوم قرآن، سعیدی روشن، ص ۱۲۲٫ ۱۱٫ المیزان، ج ۱، ص ۶۶٫ ۱۲٫ اسراء (۱۷): ۹٫ ۱۳٫ المیزان، ج ۱۳، ص ۴۷ . ۱۴٫ فرقان (۲۵): ۱٫ ۱۵٫ المیزان، ج ۱۵، ص ۱۷۴٫ ۱۶٫ علوم قرآن، سعیدی روشن، ص ۷۸ و ۷۹٫ ۱۷٫ احزاب (۳۳): ۴۰٫ ۱۸٫ میزان الحکمه، ری شهری، ج ۸، ص ۷۰٫ کلید واژگان (برچسب ها): راز جاودانگی قرآناعجازخاتمیت قرآن منبع: پرسمان > آبان ۱۳۸۱، شماره ۲ ، صفحه ۱۰