ذریه و نسل امام حسین بن علی (ع)

امام حسین (علیه السّلام) در سال چهارم هجری به دنیا آمد و در سال ۶۱ هجری به شهادت رسید. میانِ بارداری حضرت زهرا (علیها السّلام) به امام حسین (علیه السّلام) و تولد برادرش امام حسن (علیه السّلام) ۵۰ روز ( و گفته اند: یک عادت ماهانه ) فاصله افتاد. فرزندانِ امام حسین (علیه السّلام) عبارت اند از: ۱٫ علی اکبر (۱). ۲٫ جعفر (۲). ۳٫ علی اصغر (۳). ۴٫ عبدالله (۴). ۵٫ فاطمه (۵). ۶٫ سُکَینَه (۶). • علی اکبر در کربلا به شهادت رسید و به همراه پدرش کشته شد و نسلی از خود بر جای نگذاشت. برخی از کسانی که آگاهی و بصیرت لازم را ندارند، پنداشته اند که علی اصغر در کربلا به قتل رسید. • جعفر شیخ مفید می گوید: از جعفر، کسی بر جای نماند. در زمان حیاتِ امام حسین (علیه السّلام) درگذشت (۷). • عبدالله [ طفل شیرخواری بود ] پدرش او را- در حالی که تشنه بود- از خیمه بیرون آورد و به دست گرفت تا عطوفت آن قوم را برانگیزد [ لیکن نه تنها دل آنان بر وی نسوخت، بلکه ] مردی با تیری او را هدف قرار داد و در حالی که روی دستِ پدرش بود، گلویش را برید. • فاطمه، به همسری پسر عمویش حسن مثنی درآمد. • سُکَینَه، به همسری مُصعَب بن زُبیر درآمد و در حالی که مُصعب شوهر وی بود، کشته شد. چون سکینه به کوفه آمد، مردم به استقبالش آمدند، گفت: ای اهل کوفه، روز خوش نبینید! در کودکی (پدرم را از من گرفتید) و مرا یتیم ساختید، و در بزرگسالی [ شوهرم را کشتید و ] مرا بیوه کردید. از این رو، نسل امام حسین (علیه السّلام) به وسیله علی صغیر [ یا علی اصغر ] که به « ابوالحسن » کنیت یافت و به « زین العابدین » و « ذو الثَّفِنات » ( پیشانی پرپینه ) مُلَقَّب شد، ادامه پیدا کرد (۸). پوشیده نماند که امام حسین (علیه السّلام) در حالی به شهادت رسید که میانِ فرزندانش، کسی به نام ِابوبکر و عُمَر و عثمان، نبود. آری، آیه الله خویی در معجم رجال الحدیث (۹) و شیخ محمد شوشتری در قاموس الرجال (۱۰)، از « مناقب آل ابی طالب ۱۱۳:۴ [ ۳۵۹:۳ ] » حکایت کرده اند که امام حسین (علیه السّلام) فرزندش داشت که « عُمَر » نامیده می شد و با پدرش به قتل رسید. لیکن آیه الله شوشتری، بر سخن ابن شهر آشوب تعلیق می زند و می گوید: اصل وجود این فرزند، نامعلوم است. به نظر می رسد این شخص، فرزند امام حسن باشد ( نه امام حسین ) آن هم برای کسانی چون شیخ مفید که معتقدند امام حسن فرزندی به نام « عُمَر » [ عَمرو ] داشت که در کربلا حضور یافت. به این ترتیب، می توان گفت آنچه را که ابن شهر آشوب نقل می کند، تصحیف [ نامِ ] « حسن » است، نه چیز دیگر. ابن عِنَبه می نگارد: علی بن حسین (علیه السّلام) در واقعه کربلا بیمار شد، از این رو نجنگید. بعضی گمان کرده اند وی خردسال بود [ لیکن ] این پندار نادرست است. زُبیر بن بَکار می گوید: عُمرِ علی بن حسین در « یوم الطَف » به ۲۳ سال می رسید. واقدی می نویسد: علی بن حسین در سال ۳۳ هجری به دنیا آمد، عمر وی در حادثه ی کربلا ۲۸ سال می شد، و در سال ۹۵ از دنیا رفت و فضائل آن حضرت، بیش از حد شمارش است (۱۱).

آیا امام حسین (علیه السّلام) دو پسر به نام « ابوبکر » و « عمر » داشت؟ یا اینکه این دو، فرزندانِ برادرش امام حسن (علیه السّلام) اند؟

نصوصی هست که بیان می دارد امام حسین (علیه السّلام) فرزندی به نام « ابوبکر » و همچنین پسری دیگر به نام « عمر » داشت، لیکن نمی توان در این زمینه به نظر قطعی دست یافت، زیرا از ظاهر این متون، تشکیک آشکارا پیداست. شخصی که به نام ابوبکر بن حسین مطرح است، بیشتر ضمن کسانی نام برده می شود که با امام حسین (علیه السّلام) کشته شدند، در حالی که در آنجاها اسمی از ابوبکر بن حسن به میان نمی آید و این تصحیف، مورد انتظار است. ابن سعد در الطبقات می نگارد: با حسین بن علی (رضی الله عنهما) این افراد کشته شدند: ... جعفر بن حسین و ابوبکر بن حسین ( که عبدالله بن عُقبَه غَنَوی آن دو را به قتل رساند) و عبدالله بن حسن ( که ابن حَرمَلَه کاهلی (۱۲)- از بنی اسد- او را کشت ) و قاسم بن حسن، که سعید بن عَمرو اَزدی او را از پا درآورد (۱۳). به قرینه ی قتلِ ابوبکر بن حسن، به دست عبدالله بن عُقبَه غَنَوی، و به این نشانی که عبدالله به « ابوبکر » کنیت یافت و « عَمرو » [ عُمَر ] و « قاسم » هر دو از فرزندان امام حسن بودند و در میدان کربلا حضور یافتند و کشته شدند، تصحیف در آنها ( و قائل شدن به اینکه آن دو از فرزندان امام حسین بودند ) دور از انتظار نیست. همچنین طَبَرانی در المعجم الکبیر اسامی شهدای کربلا را می آورد و می گوید: ابوبکر بن حسین ( از اُم ولد ) و قاسم بن حسن ( از اُم ولد ) و عون بن عبدالله بن جعفر... (۱۴). در تاریخ طَبَری می خوانیم: ابو مِخنَف می گوید: عُقبه بن بِشر اَسدی گفت: ابو جعفر، محمد بن علی بن حسین برایم گفت... عبدالله بن عُقبَه غَنَوی، ابوبکر بن حسین را نشانه گرفت و با پرتاب تیری او را به قتل رساند. از این رو، ابن اَبی عَقِب می سراید: و عند غَنیّ قطرهٌ مِن دمائنا *** و فی أَسَدٍ أُخری تُعَّدُّ و تُذکَرُ (۱۵) خون بعضی از خاندانِ ما را افراد قبیله ی « غنی » بر زمین ریخت، و بعضی دیگر به دست « بنی اسد » از پا درآمد. در مقاتل الطالبیین می خوانیم: مادر ابوبکر بن حسین بن علی بن ابی طالب، اُم ولدی بود که او را نمی شناسیم، مدائنی ( در اسناد ما از او، از ابو مِخنَف، از ابن اَبی راشد ) ذکر کرده است که: عبدالله بن عُقبَه غَنَوی او را کشت (۱۶). ابن عساکر در شرح حال امام حسین (علیه السّلام) می نگارد: عبدالله بن عُقَبه غَنَوی، تیری را سوی ابوبکر بن حسین بن علی پرتاب کرد و او را از پا درآورد. سُلیمان بن قَتَّه می سراید: و عند غَنیّ قطرهٌ مِن دمائنا *** و فی أَسَدٍ أُخری تُعَّدُّ و تُذکَرُ (۱۷) زیرا از اینکه قاتل « ابوبکر بن حسن » و « ابوبکر حسین » یک نفر باشد و اشعاری را که از سلیمان بن قته، نقل کرده اند، درباره ی هر دو بیاید، انسان به شک می افتد. آیا عبدالله عقبه ( یا عقبه غَنَوی ) تنها مأمور قتل آن دسته از فرزندانِ علی بود که « ابوبکر » نام داشتند؟! چرا در کشتنِ دیگر اولاد علی- عقیل و جعفر- حضور او را نمی بینیم؟! به قرینه ی اسمِ قاتل و وحدت اشعار در هر دو، احتمال تصحیف « ابن الحسن » به « ابن الحسین » هست. و به نظر نگارنده، این تصحیف، روشن می باشد. ممکن است عبدالله بن عُقبه غَنوَی، ابوبکر بن حسن و ابوبکر بن حسین ( هر دو را با هم ) کشته باشد، لیکن سؤال این است که را در « زیارت رجبیه » و در « زیارت ناحیه ی مقدسه » سلام بر ابوبکر بن حسین وارد نشده است؛ چنان که آمده است: السَّلامُ علی أَبی بکر بن الحَسَنِ بنِ الزَکیّ الوَلیّ، المَرمیِّ بالسَّهم الرَدیّ، لَعَنَ الله قاتلَهُ عَبدَ الله بنَ عُقبَهَ الغَنَویّ؛ (۱۸). سلام بر ابوبکر بن حسن بن علی زکی ولی، که با تیرِ انسانی پست فطرت، هدف قرار گرفت [ و کشته شد ] خدا قاتل او- عبدالله بن عُقَبه غَنَوی- را لعنت کناد. این سخن، ما را در وجود فرزندی برای امام حسین (علیه السّلام) به نام « ابوبکر » به شک می اندازد. آشفتگی مُورِّخان در نقل هاشان آن را تأکید می کند. بَلاذُرِی در انساب الأشراف سخن زیر را از مدائنی نقل می کند: حسین و عباس و عمان و محمد ( فرزندان علی ) و علی بن حسین و عبدالله و ابوبکر و قاسم ( فرزندان امام حسین (علیه السّلام)(۱۹) و عَون و محمد ( دو پسر عبدالله بن جعفر ) [ در کربلا ] کشته شدند...(۲۰)

عَمرو ( = عُمَر ) بن حسن یا عَمرو بن حسین؟

میانِ نام هایی که در رسم و صورت، متشابه اند ( مانند: عبدالله و عُبَیدالله، عمرو و عُمَر، حسن و حسین ) در جاهای فراوانی تصحیف رخ می دهد. از این رو، بعید به نظر نمی رسد که « عُمَر بن حسین » همان « عَمرو (=عُمَر) بن حَسن » باشد. آری، ابن عِنَبَه (م ۸۲۸ هـ) این اسم را در ضمن اولاد امام حسین (علیه السّلام) نمی آورد و همچنین شیخ مفید در الإرشاد آن را ذکر نمی کند، (۲۱) دیگران نیز آن را نام نبرده اند و در مقابل، نامِ عُمَر را در ضمن اولاد امام حسن (علیه السّلام) می نگریم. منشأ این نام، خبر یزید است که از عُمَر بن حسین خواست با پسرش خالد کشتی بگیرد، عمر بن حسین گفت: به او چاقویی ده و چاقوی دیگری در اختیار من گذار... (۲۲). با توجه به این خبر، پسری به نام « عُمَر » را برای امام حسین (علیه السّلام) احتمال داده اند، در حالی که شایسته بود در اینجا وقوع تصحیف بین « حسن » و « حسین » را احتمال دهند. چنان که پیداست این خبر از سوی امویان ساخته شده است، خواسته اند به این وسیله روی سیاه و زشت یزید را سفید سازند و بیان دارند که وی از کشتن امام حسین (علیه السّلام) پشیمان بود. مانند این را دیِنَوَری در اخبار الطوَّال نقل می کند، می گوید: از اصحاب حسین و فرزندان و فرزندانِ برادرش کسی از مرگ نجات نیافت مگر دو پسرش علی اصغر- که شیرخواره بود- و عمر که چهار ساله شده بود (۲۳). این متن، دلالت ندارد که « عمر » مذکور فرزند امام حسین (علیه السّلام) بود، می توان آن را فرزند امام حسن (علیه السّلام) دانست؛ به ویژه اگر آن را با جمله پیشین بسنجیم که یم گوید: « از اصحاب حسین و فرزندانش و فرزندان برادرش کسی نجات نیافت مگر دو فرزندش ». به این ترتیب، احتمال می رود که این « عمر » پسر امام حسن (علیه السّلام) باشد (نه امام حسین (علیه السّلام)) متون دیگری که در این زمینه اند، این مطلب را تأیید می کنند. باری، غرض از این تحقیق و پژوهش، نفی وجود اسم « عمر » یا « ابوبکر » میان فرزندانِ امام علی (علیه السّلام) یا عدم وجود این نام، میان علویان نمی باشد؛ زیرا نام گذاری به اسامی خلفا به مذهب شیعه آسیبی نمی زند؛ به ویژه پس از تصریحات ائمه (علیهم السّلام) به اینکه ابوبکر و عمر، حق امام علی (علیه السّلام) را غصب کردند و با تجاوز و ستم، بر جایگاهی سلطه یافتند که حق آن دو نبود. هدف از تفصیل چنین ماجراهایی، این است که اثبات شود وجود دو پسر برای امام حسین (علیه السّلام) به نام ابوبکر و عمر، واقعیت ندارد. از این رو نمی توان منبریان و روضه خوانان را به سرپوش گذاشتن بر حقایق متهم ساخت و به آنان افترا بست که نام بعضی از شهدای کربلا را- هر چند از نسل امام علی (علیه السّلام) باشند- نمی آورند بدان جهت که نامشان، با نام ابوبکر و عمر تطابق دارد. خطیبان، به اَسامی اینها بدان دلیل اشاره نمی کنند که در معرکه ی نبرد شرکت نداشتند یا نقش مهمی در ماجرای کربلا ایفا نکردند یا مورخان و نسب شناسان میان اَسامی دچار اشتباه شدند و شخصی را که « عَمرو » نام داشت « عُمَر » نامیدند و « ابن الحسن » را به « ابن الحسین » تغییر دادند یا به تحریف کنیه ی بعضی از اینان دست یازیدند و آن را اسمِ آنها قرار دادند.

پی نوشت ها :

۱- مادر علی اکبر، لیلا ( دختر ابو مره ) است. وی نسلی از خود بر جای ننهاد ( الفصول المهمه ۸۴۴:۲؛ ینابیع الموده ۱۵۲:۳ ). شیخ مفید در « الإرشاد ۱۳۵:۲ » سخنی را بیان می دارد که ناصواب است؛ زیرا می گوید: مادر علی اکبر، شاه زنان، دختر کسری یزدگرد بود؛ همچنین ابن شهر آشوب در « مناقب آل ابی طالب ۳۰۹:۳ » به خطا می رود؛ چرا که می گوید: آن که در کربلا کشته شد، علی اصغر بود، نه علی اکبر. ۲- مادر جعفر، زنی قُضاعی است ( الإرشاد ۱۳۵:۲ ). ۳- علی اصغر، همان امام سجاد (علیه السّلام) است که مادرش شاه زنان، دختر یزدگرد می باشد ( کشف الغمه ۲۴۹:۲؛ فصول المهمه ۸۵۱:۲ ). ۴- مادر عبدالله، رباب ( دختر امرؤ القیس ) است ( مقاتل الطالبیین: ۵۹؛ الإرشاد ۱۳۵:۲ ). ۵- فاطمه، به ازدواج پسر عمویش، حسن مثنی درآمد و برای او سه پسر به دنیا آورد ( المجدی: ۲۸۱؛ ینابیع الموده ۱۵۱:۳ ). ۶- سُکینَه، زن مصعب شد و او در حالی که شوهر سکینه بود، به قتل رسید ( انساب الإشراف ۴۱۵:۲ ). ۷- الإرشاد ۱۳۵:۲٫ ۸- المجدی: ۲۸۲؛ کشف الغمه ۲۴۹:۲؛ تهذیب الکمال ۳۸۴:۲۰، الطبقات الکبری ۲۱۱:۵٫ در « جمهره انساب العرب » ۵۲ آمده است: « به جز علی بن حسین، فرزندی دیگر نسل حسین را ادامه نداد ». و همچنین در « امتاع الأسماع ۳۶۵:۵ » می خوانیم: همه ی کسانی که به حسین منسوب اند، از طریق فرزندان علی بن حسین است، نسل آن حضرت جز او از سوی هیچ کس دیگر ادامه نیافت. ۹- معجم رجال الحدیث ۳۰:۱۴، رقم ۸۷۲۱٫ ۱۰- قاموس الرجال ۱۶۶:۸، رقم ۵۵۹۲٫ شوشتری در « تواریخ النبی و الآل: ۸۳ » از دینوری و اعثم کوفی حکایت می کند که آن دو، پسری به نام « عُمَر » را برای امام حسین (علیه السّلام) نام برده اند؛ زیرا در « اَخبار الطوال: ۲۵۹ » آمده است: از اصحاب حسین و فرزندانِ او و فرزندان برادرش، کسی نجات نیافت جز دو سرش علی اصغر- که کودکی شیرخوار بود- و « عُمَر » که چهار ساله شده بود. در همین مأخذ، صفحه ۲۶۱، آمده است: هنگامی که ناشتا برای یزید حاضر می شد، علی بن حسین و برادرش عمر را فرا می خواند و با آن دو صبحانه می خورد. روزی به عمر بن حسین گفت: آیا با این پسرم کشتی می گیری؟ مقصودش خالد بود که از همسالان وی بود. عمر پاسخ داد: شمشیری به من و او ده تا نبرد کنیم، سپس بنگر کدام یک از ما پایدارتریم. لیکن نگارنده در الفتوح ( ابن اعثم ) به سخنی که کلام شوشتری را تأیید کند، دست نیافتیم. ابن صباغ مالکی با اینکه جواب عمر بن حسین را به یزید در « الفصول المهم ۸۳۸:۲ » نقل می کند، در صفحه ۸۵۱، او را از اولاد امام حسین (علیه السّلام) نمی شمارد (در این سخن، نیک بیندیش ). ۱۱- عمده الطالب: ۱۹۳٫ ۱۲- در « تاریخ طبری ۴۸۶:۵ » حَرمَله بن کاهن، و در « بحار الانوار ۶۷:۴۵ » حَرمَله بن کاهلِ اسدی، ضبط شده است (م). ۱۳- الطبقات الکبری ۴۷۵:۱۰٫ ۱۴- المعجم الکبیر ۱۰۳:۲٫ ۱۵- تاریخ طبری ۳۴۲:۴٫ ۱۶- مقاتل الطالبیین: ۵۷-۵۸؛ بحار الانوار ۳۶:۴۵؛ نیز بنگرید به، تاریخ طبری ۳۳۲:۳ و ۳۴۳ ( از ابو مخنف)، الکامل فی التاریخ ۴۳۰:۳؛ البدایه و النهایه ۲۰۳:۸ ( چاپ دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۸ م)؛ ترجمه الإمام الحسین ( از طبقات ابن سعد ): ۷۳ و ۷۶٫ ۱۷- ترجمه الإمام الحسین ( ابن عساکر ): ۴۵۱ ( ط ۲، ایران، مجمع احیاء الثقافه الإسلامیه ). ۱۸- بحار الانوار ۶۷:۴۵؛ نیز بنگرید به، اقبال الأعمال ۸۵:۳؛ المزار ( مشهدی ): ۴۸۹-۴۹۰؛ اعلام الوری ۴۶۶:۱٫ ۱۹- محقق الأنساب الأشراف، استاد زکار می گوید: در نسخه اصل همین گونه ضبط است. شاید صواب، بنو حسن و حسین (فرزندان امام حسن و امام حسین (علیه السّلام)) باشد. ۲۰- انساب الأشراف ۴۲۱:۳؛ بنگرید به کلام صالحی شامی در « سبل الهدی و االرشاد ۸۱:۱۱ ». ۲۱- الإرشاد ۱۳۵:۲؛ اعلام الوری ۴۷۱:۱؛ أنساب الأشراف ۱۴۶:۳؛ تاریخ الخمیس ۳۰۰:۲؛ تاریخ یعقوبی ۲۴۶:۲٫ ۲۲- الأخبار الطوال: ۲۶۱؛ الفصول المهمه ۸۳۸:۲٫ ۲۳- الأخبار الطوال: ۲۵۹٫

منبع مقاله : شهرستانی، سیدعلی؛ (۱۳۹۰)، نام خلفا بر فرزندان امامان (علیهم السّلام) ( بن مایه ها، پیراهه ها )، ترجمه: سید هادی حسینی، قم: انتشارات دلیل ما، چاپ اول

www.rasekhoon.net