ماه رجب؛ ماه توبه و استغفار

ماه رجب هفتمین ماه از ماه های قمری و از ماه های حرام است که به معنی نهری است در بهشت که از عسل شیرین تر و از شیر سفیدتر است و هرکس در این ماه روزه بگیرد، از آن نهر آب می نوشد. و نیز به معنی «رجب الاصب» ماه ریزش و نزول رحمت خداوند بر مردم می باشد که با رویت هلال ماه جدید، زندگی و تولدی دوباره را به عاشقان نوید می دهد و فصل جدیدی در کتاب زندگی می گشاید که از عطر دل انگیز نیایش سرشار است. در ادامه، توصیه های مرحوم آیت الله حاج آقا مجتبی تهرانی( ره) درباره ماه رجب تقدیم می گردد.

اهمیت و جایگاه ماه رجب

در روایات نسبت به ماه رجب این طور آمده که این ماه شهرالله است و یا ماه خداست. پیغمبر اکرم(ص) در روایتی فرمودند:«أَلَا إِنَّ رَجَباً شَهْرُ اللَّهِ وَ شَعْبَانَ شَهْرِی وَ رَمَضَانَ شَهْرُ أُمَّتِی» ماه رجب ماه خدا، ماه شعبان، ماه من و ماه رمضان ماه امت من است.(۱)

حضرت در این روایت می فرماید: رجب شهرالله است؛ چرا؟ چون در این ماه خصوصیتی وجود دارد که آن را از بقیه ماه ها ممتاز می کند. در مسأله« به اجابت رسیدن دعاها»در بین زمان هایی که وارد شده، ماه رجب، جایگاه ویپه ای دارد. عجیب اینکه این مسأله اختصاصی به اسلام هم ندارد؛ یعنی سابقه اینکه مردم ماه رجب را در ارتباط با حوائج خود این گونه با عظمت می دانستند به قبل از اسلام باز می گردد. آن طور که دیدم در زمان جاهلیت مردم به انتظار ماه رجب می نشستند تا حاجتشان را از روی همان عقیده ای که داشتند در این ماه طلب کنند. عقیده آنها این بود که اگر در ماه رجب حاجات خود را طلب کنند به اجابت می رسد. در زمان جاهلیت که از اسلام خبری نبود، ماه رجب در بین مردم چنین سابقه ای داشته است.

اهمیت درخواست حاجات در ماه رجب

اگر شما به دعاهای ماه رجب مراجعه کنید خواهید دید که در ادعیه این ماه مسأله درخواست حاجات بسیار مطرح شده است. در یکی از ادعیه این ماه که سفارش شده هر روز خوانده شود، آمده است: «یا مَنْ یَمْلِکُ حَوآئِجَ السَّآئِلینَ و یَعْلَمُ ضَمیرَ الصَّامِتینَ»(۲) یا در دعایی که بعد از هر نماز خوانده می شود آمده:«یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ، وَ آمَنُ سَخَطَهُ عِنْدَ کُلِّ شَرٍّ، یا مَنْ یُعْطِى الْکَثیرَ بِالْقَلیلِ، یا مَنْ یُعْطى‏ مَنْ سَئَلَهُ، یا مَنْ یُعْطى‏ مَنْ لَمْ یَسْئَلْهُ وَ مَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ‏ تَحَنُّناً مِنْهُ وَ رَحْمَهً».(۳) اگر دقت کنید دعاهایی که در این ماه وارد شده غالباً در ارتباط با حوائج است.

پیغمبر اکرم(ص) در روایتی می فرمایند: «اِنَّ اللّهَ نَصَبَ فِی السَّماءِ السّابِعَه مَلَکاً»؛ خداوند در آسمان هفتم فرشته ای را نصب فرموده است که، «یقال لَهُ الدّاعی»؛ به آن داعی(۴) گفته می شود. «فَاِذا دخَلَ شَهرُ رَجبِ یُنادی ذلک المَلَک کُلّ لَیله منه الیَ الصَّباح»پس هنگامی که ماه رجب وارد می شود این فرشته هر شب تا صبح ندا می دهد،«طوبی للذّاکرین، طوبی للطّائعین»؛ خوشا به حال اهل ذکر! خوشا به حال اهل طاعت!«و یقول اللّه تعالی»، این ملک می گوید: ای مردم! امشب خدا می گوید: «اَنَا جَلیسُ مَن جالسَنی»؛ من همنشین کسی هستم که با من همنشین باشد. «وَ مُطیعُ مَن اَطاعَنی»، چه تعبیر عجیبی! من از کسی اطاعت می کنم که از من اطاعت کند. یعنی هر چه بخواهی به تو میدهم.«وَ غافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنی»؛ هر که از من طلب غفران و بخشش کند او را  می آمرزم. «الشّهرُ شَهری» این ماه، ماه من است؛ ماه رجب ماه خداست. «وَالْعبدُ عبْدی» بنده هم بنده من است، «وَالرَّحمَهُ رَحْمَتی»رحمت، رحمت من است؛ رحمت فراگیر من است.«فَمَن دَعانی فی هَذاَالشَّهر اَجِبْتُهُ»؛ هر که در این ماه مرا بخواند جوابش را می دهم.«وَ مَن سَأَ لَنی اَعطَیتُهُ»؛ و هر کس در این ماه از من چیزی درخواست کند به آن عطا می کنم. «وَ مَن اسْتَهْدانی هَدَیتُهُ»؛ هر کس از من طلب هدایت کند، هدایتش می کنم. «وَ جعَلْتُ هَذَاالشَّهرَ حَبْلاً بَینی وَ بَینَ عِبادی»؛ این ماه را ریسمانی بین خود و بنده ام قرار دادم. «فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَیَّ»؛ چه تعبیر بالایی است! اگر کسی در ماه رجب به این حَبل و ریسمان اعتصام پیدا کند، به من خواهد رسید. تمام این ها گویای یک معنا است و آن اینکه خداوند می خواهد رابطه بین او و بنده اش حفظ شود و این رابطه قطع نشود.

ماه رجب ماه توبه و استغفار

پیغمبر اکرم(ص) می فرمودند: در این ماه زیاد استغفار کنید که خداوند آمرزنده و مهربان است.(۵) ادعیه و دعاهایی در ماه رجب وارد شده که خواندن آن در هر روز مستحب است، باید آن ها را بخوانیم و در آن تدبر و تأمل کنیم تا شاید از خواب غفلت بیدار شویم. شاید با خواندن این دعاها حالت خودپسندی برای ما پیدا نشود و اگر نعوذبالله وجود دارد، مرتفع گردد. این دعاها باعث می شود رشته امید و تکیه گاه ما که همان فضل و رحمت خدا باشد را به دست آوریم؛ یعنی همان رحمتی که نظر تمام اولیای خدا به آن بوده است.

فضیلت ها و ثواب هایی که برای روزه داری در ماه رجب ذکر شده آن قدر زیاد و قابل عنایت می باشد که غفلت از آن با خسرانی مبین توام است، ابن بابویه (شیخ صدوق) به سند معتبر از سالم روایت کرده که گفت: به محضر امام صادق (ع) مشرف شدم در حالی که چند روز به اواخر ماه رجب مانده بود، چون نظر آن حضرت بر من افتاد، فرمودند: آیا دراین ماه روزه گرفته ای؟ عرض کردم: نه، فرمودند آنقدر ثواب را از دست داده ای که اندازه اش را جز خداوند نمی داند همانا این ماهی است که خداوند آن را بر ایام دیگر فضیلت داده و حرمت آن را عظیم نموده و برای روزه داران آن کرامتش را واجب گردانیده است، عرض کردم: یابن رسول الله (ص) اگر در اوقات باقی مانده روزه بدارم آیا به برخی از ثواب های روزه داران می رسم؟ فرمودند: ای سالم، هر کس یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد خداوند او را از شدت سکرات مرگ، هراس بعد از موت و از عذاب قبر مصون گرداند، و کسی که دو روز آخر رجب را صائم باشد بر صراط به سهولت عبور کند و آن فردی که سه روز از آخر این ماه را روزه بدارد از وحشت روز قیامت و از هول و هراس آن روز ایمن گردد و مجوز بیزاری از آتش دوزخ را به وی بدهند.(۶)

تجارتی پر سود

حضرت امام کاظم (ع) فرموده اند: هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بدارد آتش جهنم از او فاصله می گیرد و هر کس سه روز آن را روزه بگیرد بهشت بر او واجب می شود. (۷)

در روایتی دیگر از رسول اکرم (ص) نقل شده که هر کس تمامی روزهای رجب را روزه بدارد سروش آسمانی چنین مژده اش می دهد: بنده خدا گذشته هایت همه بخشوده شد، اینک کار خویش را از نو شروع کن . . . در فرازی از این روایت آمده است که از آن حضرت پرسیدند اگر کسی به هر عذر پذیرفته ای نتواند آن را روزه دارد از چه راهی می تواند به چنین پاداشی دست یابد؟ فرمود: اگر به جای هر روزه نانی صدقه دهد به همین پاداش بلکه بیش از آن خواهد رسید، ثوابی که اگر همه آسمانیان و اهل زمین برای اندازه گیری آن اجتماع کنند حتی یک دهم آن را نمی توانند احصی کنند.(۸)

حدیث دارد که در قیامت فریاد می کشند: «این الرجبیون» رجبیون کجایند! این مرد با همان آهنگی که داشت و با آن حال و روحی که داشت این تعبیر را به کار برد: آن وقتی که بگویند: این الرجبیون و ما در پیشگاه پروردگار شرمسار باشیم در ماه رجب هیچ چیز نداشته باشیم و اصلا جزء رجبیون شمرده نشویم، چه خواهیم کرد؟ غرض این است: این ماه، ماه استغفار و عبادت و روزه است و این سنت ها در میان ما به کلی دارد فراموش می شود، ماه رجب می آید بزرگهایمان [متوجه نمی شوند] تا چه رسد به بچه ها کم کم اگر به بچه ها بگوئیم ماه های قمری را از محرم تا ذی الحجه بشمار نمی توانند، اصلا فراموش می کنند که  چنین ماه هایی هم وجود داشته است، ولی به هر حال تکلیف هرگز از ما ساقط نمی شود.(۹)

یکی از دعاهایی که مستحب است در هر روز ماه رجب خوانده شود این است:

«خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیْرِکَ»؛ کسى که بر غیر تو وارد شود محروم است.«وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلاَّ لَکَ‏»؛ و آنکه به غیر تو رو کند زیانکار است. «وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلاَّ بِکَ»؛ و هر که به درگاه غیر تو رود محتاج گشته است. اگر به عملت روی آوری، این اول بیچارگی است! «وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلاَّ مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَکَ»؛‏ و هر کس از غیر فضل و کرم تو درخواست کرد، بینوا شد.«بَابُکَ مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ»؛درگاه لطف تو به روى مشتاقان بازاست. «وَ خَیْرُکَ مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِینَ»؛ و خیر و احسانت براى طالبان‏ مبذول است.«وَ فَضْلُکَ مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ»؛ فضل و کرمت براى درخواست کنندگان مباح است.«وَ نَیْلُکَ مُتَاحٌ لِلْآمِلِینَ»؛و عطایت براى امیدواران مهیا است. «وَ رِزْقُکَ مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاکَ»؛روزیت براى اهل معصیت هم گسترده است. «وَ حِلْمُکَ مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاکَ‏»؛و حلم تو متوجه هر کسی است که به تو رو آورد.«عَادَتُکَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ»؛روش تو نیکی به بدکاران است.«وَ سَبِیلُکَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ‏»؛و طریقه ‏ات مدارا باسرکشان است. «اللَّهُمَّ فَاهْدِنِی هُدَى الْمُهْتَدِینَ»؛ پروردگارا! مرا به راه هدایت رهبرى فرما.«وَ ارْزُقْنِی اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِینَ»؛ و کوشش کوشش کنندگان به طاعتت را نصیب من فرما! «وَ لاَ تَجْعَلْنِی مِنَ الْغَافِلِینَ الْمُبْعَدِینَ»؛ خدایا! مرا از غافلان و دور از رحمتت نگردان! «وَ اغْفِرْ لِی یَوْمَ الدِّینِ‏»؛ و روز جزا از گناهم درگذر.(۱۰)