ترجمه ارشاد القلوب دیلمی
معرفی کتاب:
موضوع کتاب در مواعظ با استفاده از قرآن و سنت و ذکر فضائل امیرالمومنین علی و ائمه علیهم السلام و ذکر روایات آن ها می باشد.
این کتاب که در یک مجلد چاپ شده، در اصل دو جزء بوده که جزء اول کتاب در حکمت ها و مواعظ قرآن و سنت است و جزء دوم در فضائل امیرالمؤمنین و اولاد طاهرین آن حضرت علیهم السلام می باشد.
مصنف در مقدمه کتاب می فرماید: «چون دیدم سلطان شهوت و غضب بر مردم تسلط یافته و مردم مشغول به خود شده اند و آخرت را فراموش کرده اند، این کتاب را نوشتم و آن را «ارشاد القلوب الی الصواب» نام نهادم تا هر کس به آن عمل کند از عذاب الیم الهی در امان بماند».
دیلمی در کتاب خود روایات را به طور مستقیم از پیامبر و ائمه علیهم السلام نقل کرده و دلیل کار خود را شهرت داشتن این روایات در کتب روایی ذکر می کند ولی با این حال کسی روایات کتاب را مرسله ندانسته و تمام روایات آن را مسند می دانند. از آن جا که مؤلف روایات را بدون سند ذکر کرده، کاملاً مشهود است که قصد دیلمی تألیف کتاب روایی نبوده بلکه فقط قصد بیدارکردن خفتگان و غفلت زدگان را با ذکر مواعظ معصومین علیهم السلام داشته است.
مؤلف ابتدا مواعظی گرانبها از قرآن کریم نقل کرده پس از آن مواعظ پیامبر و ائمه علیهم السلام را آورده سپس ابواب کتاب را آغاز نموده است. عناوین باب ها طوری تنظیم شده که بیشترین اثر تذکاری و موعظه ای و اخلاقی را برای خواننده کتاب به دنبال داشته باشد.
در جزء اول ابتدا بحث موعظه سپس ذمّ دنیا و دنیاگرایی و امراض قلبی و رذائل اخلاقی را مطرح کرده و پس از آن به بحث توبه، خوف، رجاء و صفات حسنه از قبیل شکر، یقین و سایر موارد به طور مفصل پرداخته و در لابه لای فصول، بحث هایی با عنوان مواعظ یا احادیثی از امیرالمؤمنین علی علیه السلام و احادیث منتخبه را آورده است.
در جزء دوم کتاب که در چاپ حاضر با جزء اول در یک مجلد چاپ شده است بحث مبسوطی در فضائل و مناقب اهل بیت علیهم السلام مانند انتساب تمام علوم به امیرالمومنین علی علیه السلام، فضائل آن حضرت، فضائل حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، شجاعت و جنگ های مولای متقیان، کلمات آن حضرت، مناظرات و احتجاج های حضرت با علمای ادیان مختلف، فضل امت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر سایر امت ها، فضایل سایر ائمه اطهار علیهم السلام و معجزات و کرامات قبر شریف حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در نجف اشرف و ذکر جریانات تاریخی مستند پیرامون آن می باشد. دیلمی از این مباحث استفاده اخلاقی کرده و از آنجایی که خود اهل سیر و سلوک و اهل عمل بوده و کلامی گیرا و نفسی گرم داشته که مطالعه کننده تحت تأثیر آن قرار می گیرد.
سید محسن امین و بعضی از علمای صاحب تراجم، با توجه به بعضی مستندات چنین استنباط کرده اند که جزء دوم کتاب از دیلمی نیست و بعداً ملحق به کتاب او شده است و شواهدی نیز آورده اند که نام کتاب با موضوع جزء دوم کتاب و با جزء اول هیچ تناسبی ندارد.
البته این نظر مورد تأیید بسیاری از علما واقع نشده است. حق این است که تمام کتاب نوشته دیلمی بوده و جزء دوم را به جهت ذکر فضائل و مناقب ائمه و تأثیر آن بر نفوس و استفاده اخلاقی از آن ها به رشته تحریر درآورده است.
موعظه های قرآنی
باب اول : در ثواب موعظه و نصیحت پذیری
باب دوم : در زهد در دنیا
باب سوم : در مذمت دنیا
باب چهارم : در ترک دنیا
بـاب پـنـجـم : در تـرسـانـیـدن بـنـدگـان به وسیله کتاب خدا
باب ششم : در بر حذر داشتن از عقوبت گناهان در دنیا
باب هفتم : در کوتاه کردن آرزوها
باب هشتم : در کـوتـاهـی عـمـرهـا و به سرعت گذشتن و مغرورنشدن به آن
باب نهم : در مرض و دردها و مصلحت آن ها
باب دهم : در ثواب عیادت مریض
باب یازدهم : در توبه و شرایط آن
باب دوازدهم : در ذکر مرگ و پندهای آن
باب سیزدهم : در مبادرت به عمل
باب چهاردهم : حال مؤ من در هنگام مرگ
باب پانزدهم : در پند و موعظه
باب شانزدهم : در شرائط قیامت و هول ها و وحشت های آن
باب هفدهم : در عقاب زنا و ربا
باب هجدهم : در وصیت لقمان به فرزندش
باب نوزدهم : در قرائت قرآن مجید
