آرمان شهر حضرت مهدى(ع)

حمزه کریم ‏خانى

زندگى آرمانى ‏اى که در حکومت حضرت مهدى(عج) تحقّق خواهد یافت، با زندگى تمامى جوامع و حکومت‏هاى موجود در جهان فرق دارد. حاکم، نوع حکومت، قوانین و سازمان‏ها و نهادهاى حکومت مهدى(ع)، هیچ شباهتى به حکومت‏ هاى موجود در جهان امروز ندارد. حکومت او، بر مبناى ایمان به خداى واحد، شکل خواهد گرفت و هدف آن، یکپارچه کردن ملّت‏ها و کشورها، برداشتن دیوار امتیازها و اعتبارهاى بیهوده، برقرارى وحدت کلمه و ایجاد ارتباط و همکارى میان مردم است. در حکومت آرمانى اسلام، هرگونه اختلاف‏ هاى نژادى، طبقاتى، جغرافیایى، مسلکى و حزبى و زبانى باید از میان برود و این امور، نباید سبب امتیاز و افتخار و اعتبار باشد. حتى در آن حکومت، نزاع‏هاى دینى هم کنار گذاشته مى‏شود و همه در زیر پرچم رحمت اسلامى، به گفتگو و مدارا روى مى ‏آورند و بحث‏هاى روشنگرانه و استدلال، جاى جنگ را مى‏گیرد و پیروان ادیان مختلف، در عین آزادى و امنیّت (در نگه داشتن ایمان شخصى و قلبى‏شان)، به تدریج، هدایت مى‏یابند و تحت تأثیر جاذبه شخصیّت و روش و منش حکومتگر اسوه اسلام (مهدى)، به اسلام مى‏گروند و تسلیم فرمان خداوند مى‏گردند. این، همان حکومت واحد جهانى است که در آن، کره زمین با یک حاکم، یک نوع حکومت و با یک روش عادلانه اداره مى‏شود. در کلام دیگران مسئله حکومت واحد جهانى، چیزى نیست که تنها مسلمانان و بویژه پیروان مکتب تشیّع از آن دم بزند؛ بلکه نظریه‏پردازان و صاحب‏نظران بزرگ اجتماعى مغرب زمین نیز در عصر حاضر به این حقیقت پى برده‏اند و در انتظار روزى به سر مى‏برند که حکومت واحد جهانى بر اساس ارزش‏هاى مشترک و معیارهاى فراگیر انسانى تأسیس گردد و جهان نوینى پدید آید و بشر در زیر یک پرچم و تحت فرمان یک فرمانده قرار گیرد و از همه دردها و رنج‏ها رهایى یابد. پروفسور آلبرت انیشتین، نظریه ‏پرداز «نسبیّت» و از فیزیکدانان معروف جهان، در سخنانش چنین مى‏گوید: «فرا رسیدن آن روزى که در جاى جاى جهان، صلح و صفا حکومت کند و همه اعضاى جامعه بشرى با یکدیگر برادر و دوست باشند، دیرى نخواهد پایید».۱ بِرتراند راسِل، فیلسوف بزرگ انگلیسى مى‏گوید: «دنیا چشم به راه مصلحى است که همگان را در سایه یک پرچم و یک شعار، متّحد سازد».۲ پروفسور آرنولد تویْن بى، متفکر و مورّخ انگلیسى، در کنفرانس صلح نیویورک، به ضرورت تشکیل حکومت واحد جهانى اشاره مى‏کند و چنین مى‏گوید: «تنها راه صلح و نجات نسل بشر، تشکیل یک حکومت جهانى، و جلوگیرى از گسترش سلاح‏هاى اتمى است».۳ با در نظر گرفتن گفتارهایى که بیان شد، تا حدّى روشن مى‏شود که چگونه دنیاى ما براى پذیرش حکومت جهانى حضرت مهدى(عج) آماده مى‏شود. حکومت جهانى در آرمان‏شهر مهدى، افزون بر این‏که ضامن اجرایى دارد، از پشتیبانى عقیده و ایمان نیز برخوردار است، مردم را برادر مى‏سازد، صلح و امنیت را در سراسر جهان برقرار مى‏نماید، فقر و کمبود را با ثروت و رفاه، جایگزین مى‏کند و در آن، معنویت، اخلاق و علم و دانش، سراسر دنیا را فرا مى‏گیرد و عدالتِ کامل و حقیقى در همه جاى عالم جارى مى‏شود. حکومت این آرمان‏شهر، زیر نظر حکومتگر الگوى اسلام و دیگر ادیان الهى، به بهترین شکل اداره مى‏شود و صالحان و مؤمنان واقعى، کارگزاران و مسئولان این حکومت در نقاط مختلف جهان‏اند. رفاه عمومى یکى از شرایط اساسى براى رسیدن به اهداف معنوى و تکامل حقیقى انسان‏ها، مبارزه با فقر اقتصادى و فراهم آوردن زمینه‏ هاى زندگى آبرومندانه براى همه انسان‏هاست. بنابراین، یکى از برنامه‏ هاى حکومتى در آرمان‏شهر مهدى، یک طرح اقتصادى کارآمد براى سراسر جهان بشرى است. رفاه اقتصادى در این آرمان‏شهر، از جمله مسائلى است که در روایات اسلامى، تأکید فراوانى بر آن شده است. این امر، اهمیت موضوع و نقش آن را در ساختن جامعه الهى مى‏رساند و شاید پس از اصل «عدالت»، دومین موضوعى باشد که در آن دوران و جامعه مورد توجّه خواهد بود. در دوران حکومت حضرت مهدى(عج)، از فقر، نشانه‏اى نخواهد ماند. دیگر برخى سیر نمى‏خوابند که برخى دیگر شب را در کنارشان با گرسنگى بگذرانند؛ دیگر منابع اقتصادى در اختیار گروه خاصى نیست تا کالاها و فرآورده‏هاى جامعه را به انحصار کشند، بلکه در دوران حکومت مهدى موعود(عج) هر که بخواهد کار کند، به آسانى، زمینه اشتغال مناسب برایش فراهم مى‏شود. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «امت من در دوران مهدى، چنان در نعمت غرق مى‏شود که تا آن روز، سابقه نداشته باشد. آسمان، پیوسته باران (رحمت) خود را برایشان فرو مى‏فرستد و چیزى از روییدنى‏هاى زمین باقى نمى‏ماند، مگر آن که بر آنان روییده شود. ثروت در آن روز، روى هم انباشته مى‏شود».۴ شکوفایى اقتصادى در آرمان‏شهر مهدى به گونه‏اى است که در طول تاریخ، پیشینه ندارد. گویى تمام نیروهاى زمینى و آسمانى، دست به دست هم داده‏اند تا تمامى ذخیره‏هاى هستى را آشکار کنند و زندگى سراسر رفاه و آسایش را براى بشریت ایجاد نمایند. گسترش دانش و پیشرفت تمدّن عصر حکومت حضرت مهدى(عج) روزگار گسترش و شکوفایى آگاهى و دانایى است و آرمان‏شهر مهدى، شهر دانش و تمدّن است. آن امام موعود از حقایق گسترده براى بشریّت، پرده برمى‏دارد و مردمان را به دانش‏هاى یقینى و درست، هدایت مى‏کند و شناخت‏هاى ناب و خالص برایشان به ارمغان مى‏آورد، و از این رهگذر، دو محور اساسى تحقق مى‏پذیرد: ۱٫ با گسترش شناخت و کشف اسرار کائنات، پایه‏ هاى خداشناسى، استوار مى ‏گردد؛ ۲٫ گسترش شناخت و دانایى، تشکیل جامعه انسانى سالم و مرفّه را ممکن مى‏سازد؛ زیرا در پرتو شناخت درست مسائل حیات و بخش‏هاى گوناگون آن، موضوعات: تربیت، رشد، تکامل معنوى و مادى، آغاز و انجام دادن کار انسان، سرنوشت اکنون و آینده او، شیوه‏ها و روش‏هاى اداره زندگى، تأمین و تنظیم خانواده، بهره‏بردارى از مواهب و امکانات طبیعى و انسانى و ... به خوبى براى بشر، شکافته مى‏شود و از این رهگذر، شایستگى‏هاى لازم را براى اداره مطلوب زندگى در ابعاد مختلف آن به دست مى‏آورد. آرى! در پرتو علم و آگاهى از مسائل مادى و فیزیکى جهان، زیست این دنیایى انسان، بهبود مى‏یابد و با شناخت درست ابعاد معنوى حیات و سعادت حقیقى انسان، راه تکامل معنوى گشوده مى‏شود و در نتیجه، جامعه آرمانى اسلام، در دو بُعد مادى و معنوى، پویا و پایدار مى‏گردد. این شناخت‏ها، همه در روزگار رستاخیز امام مهدى(ع) تحقق مى‏پذیرند، و نقطه‏هاى ابهام و تردید و سرگردانى محو مى‏شوند و انسان، در رستاخیز ظهور، هر روز به شناخت‏ هاى اصیل و تازه‏اى دست مى‏یابد، و حقایقى نو براى او کشف مى‏شود، و به راه‏ها و روش ‏هاى متعالى‏ تر و بالاترى دست مى‏یابد و شیوه‏ هاى بهترى را در پیش مى‏گیرد. امام صادق(ع) در زمینه آشکار شدن دانش ‏هاى جدید در عصر حکومت حضرت مهدى(عج) مى‏فرماید: «علم و دانایى ۲۷ حرف است. تمام آنچه پیامبران آورده‏اند و براى مردم آشکار ساخته ‏اند تنها دو حرف بوده است و مردمان بیش از این دو حرف، تاکنون نشناخته ‏اند. آن‏گاه که قائم ما قیام کند، ۲۵ حرف دیگر را آشکار مى‏سازد و میان مردمان، گسترش مى‏دهد و آن دو حرف را نیز به آنها ضمیمه مى‏سازد تا ۲۷ حرف را گسترش داده باشد».۵ و نیز در سخنى از امام باقر(ع) آمده است: «قائم ما، به هنگام ظهور خویش، نیروهاى عقلانى توده‏هاى مردم را متمرکز مى‏کند و خِردها و دریافت‏هاى خلق را به کمال مى‏رساند».۶ برقرارى امنیت و آسایش بى‏شک، یکى از نیازهاى برجسته بشر در زندگى، «امنیت» است؛ امنیتى که در تمام جنبه‏ هاى زندگى فرد، بروز یابد و او را از نظر سیاسى، اجتماعى، اقتصادى، فردى، اخلاقى، حقوقى و ... در امان بدارد. از سوى دیگر، در احادیث اسلامى، آرمان‏شهر مهدى، به عنوان شهر «امنیّت» و «صلح»، معرفى شده است؛ امنیتى که از کوچک‏ترین وسائل فردى تا بزرگ‏ترین مسائل جهانى را در بر مى‏گیرد. در آرمان‏شهر مهدى، انسان‏ها مى‏توانند آسوده خاطر و به دور از هرگونه وحشت و دغدغه در کمال آرامش زندگى کنند. بنابراین، ناملایمات و نابسامانى‏ هایى که به سبب روابط نادرست حاکم در اجتماع در زندگى هر انسان پدید مى‏آید، در عصر ظهور جایگاهى ندارد. با نظام دقیقى که در حکومت حضرت مهدى(عج) پیاده مى‏شود، در مدت کوتاهى، امنیت و صلح، در دورترین سرزمین‏ها نیز حاکم مى‏شود و مردم در فضایى آرام، زندگى خواهند کرد؛ راه‏ها امن مى‏گردد؛ مردم در امنیت قضایى به سر خواهند برد؛ امنیت جانى و مالى و شخصیتى آنها تضمین مى‏شود و به تدریج، دزدى و دروغ و فریب و ... در جامعه رنگ مى‏بازند. پیامبر گرامى اسلام(ص) فرمود: «حکومت مهدى به گونه‏اى است که در آن، دو زن، شبانه مسافرت مى‏کنند و از بى‏عدالتى و ستم، هراسى ندارند»۷ و نیز در حدیث دیگرى آمده است: «چون قائم قیام کند در زمان او جور و ستم، ریشه‏کن مى‏شود و راه‏ها امن مى‏گردند و هر حقى به صاحب حق برمى گردد».۸ تحقّق عدالت حقیقى انسان در طول تاریخ، همواره آرزوى تحقق عدالت کامل در جامعه را در ذهن خود مى‏پرورانده است. انسان‏هاى بسیارى مانند افلاطون و دیگر اندیشمندان دینى و غیر دینى، با اندیشه عدالت خواهى به فکر عملى کردن این آرزو بوده‏اند و تلاش‏هاى زیادى کرده‏اند؛ ولى تلاش آنان همیشه بى‏نتیجه مانده است. در اسلام و آموزه ‏هاى این دین الهى، عدل، جایگاه بسیار مهمّى دارد، تا جایى که همه انسان‏ها مأمورند تا در تمام زمینه‏هاى زندگى خود، عدالت را رعایت کنند؛ ولى چنان که گفته شد تحقق کامل عدالت در ابعاد مختلف آن، براى بشر، به آرزویى دور از دسترس تبدیل شده است؛ امّا بشر براى رسیدن به این آرزو، هنوز ناامید نشده است و همیشه به گونه‏اى در انتظار رسیدن به عدالت به سر مى‏برد و بدون شک، روزى این انتظار، به سر خواهد آمد و آن روز، جز روز ظهور منجى بشر، حضرت مهدى(ع) نخواهد بود. پیامبر اکرم(ص) در توصیف شخصیت عدالتگراى حضرت مهدى(ع) مى‏فرماید: «او آغاز عدالت و پایان آن است».۹ در بسیارى از روایاتى که درباره امام مهدى و ویژگى‏هاى او و عصر او هستند، به موضوع «عدالت» اشاره شده است و حتى برخى از آنها از حضرت مهدى(ع) به عنوان مظهر و تجلّى کامل عدالت، یاد شده و نام «عدل» را بر آن حضرت نهاده‏اند۱۰ که در واقع، ترجمان کامل رسالت اوست. در آرمان شهر مهدى، تمام حقوقِ پایمال شده ملّت‏ها بازستانده مى‏شود و حقّ هر حقدارى به او باز مى‏گردد، اگر چه به دست گذشتگان، غصب شده باشد و هیچ مدرک و شاهدى هم براى اثبات آن وجود نداشته باشد؛ چرا که آن حضرت، با دانش بیکران خدادادى‏اش، حق را از ناحق مى‏شناسد و بدون نیاز به «شاهد» و «سند» و «مدرک»، قضاوت مى‏نماید۱۱ و نیز فرمان مى‏دهد که داد ستمدیدگان را از ستمگران بازستانند، گرچه حقّ همسر نسبت به همسر یا حق پدر نسبت به فرزند باشد. امام صادق(ع) درباره عدالت فراگیر موعود آخرالزمان مى‏فرماید: «به خدا سوگند، عدالت او در خانه ‏هاى مردم وارد مى‏شود، هم چنان که گرما و سرما وارد مى‏شود».۱۲ برقرارى وحدت معنوى یکى از ویژگى‏هاى مهم آرمان‏شهر مهدى، ایجاد وحدت معنوى و ایمانى در بین انسان‏ هاى نقاط مختلف جهان است؛ زیرا براى تشکیل جامعه واحد یا امّت واحد، داشتن معتقدات قوى مشترک، ضرورى است و جهان‏بینى‏هاى گوناگون و متضاد، به‏طور قطع، تفرقه و دوگانگى و ناسازگارى اجتماعى پدید مى‏آورند و مانع وحدت مردم مى‏شوند. بنابر روایات اسلامى، در دوران ظهور حضرت مهدى، جهان‏ بینى واحدى بر قلب و اندیشه جهانیان غلبه مى‏یابد و یکپارچگى و یگانگى واقعى در پرستش خداى یکتا (توحید) پدید مى‏آید و مردمان، همه یکدل و یک زبان، به سوى سعادت و صلاح، حرکت مى‏کنند و در راه و روش‏هاى اجتماعى نیز اختلاف و چندگانگى دیده نمى‏شود. امام صادق(ع) به یکى از اصحاب خویش به نام مُفضَّل، چنین فرمود: «اى مفضَّل! قائم از میان ملت‏ها و آیین‏ها، اختلاف را برمى‏دارد و یک آیین بر همه حاکم مى‏گردد».۱۳ [روشن است که این یکدلى و هماهنگى، نه به اجبار و قهر و غلبه، بلکه به سنّت رسول خدا و به مدد استدلال و جذب قلوب و تربیت تدریجى اجتماع، خواهد بود.]۱۴

پاورقی ۱٫ مفهوم نسبیّت، ترجمه: اکبر تبریزى، تهران: انتشارات پیک، ۱۳۶۳، ص۳۵٫ ۲٫ در انتظار ققنوس، ص۴۵٫ ۳٫ مشکلات مذهبى روز، ص۲۰٫ ۴٫ عقدالدرر، ص۱۷۰٫ ۵٫ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۳۲٫ ۶٫ منتخب‏الأثر، ص۴۸۳٫ ۷٫ المعجم‏الکبیر، ج۸، ص۱۷۹٫ ۸٫ الارشاد، ج۲، ص۳۸۴٫ ۹٫ کمال‏الدین و تمام النعمه، ج۱، ص۱۱۸٫ ۱۰٫ مکیال‏المکارم، ص۱۱۸٫ ۱۱٫ ظهور حضرت مهدى(ع) از دیدگاه اسلام و مذاهب مختلف جهان، ص۳۱۲٫ ۱۲٫ بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۱۶٫ ۱۳٫ همان، ج۵۳، ص۴٫ ۱۴٫ در این باره، ر. ک: جهانى شدن، [آیه‏الله] سیدمحمد شیرازى، ترجمه: عبدالحسین هراتى، قم، ۱۳۸۴؛ اسلام و جهانى شدن (مجموعه مقالات)، قم: دانشگاه مفید، ۱۳۸۴٫ (بخش علمى) منابع ۱٫ آینده جهان، رحیم کارگر،قم: بنیاد فرهنگى مهدى موعود، اوّل، ۱۳۸۳٫ ۲٫ ظهور حضرت مهدى(ع) از دیدگاه اسلام و مذاهب و ملل جهان، سید اسداللّه هاشمى شهیدى،قم: انتشارات مسجد جمکران،اوّل، ۱۳۸۰٫ ۳٫ عصر زندگى، محمد حکیمى،قم: بوستان کتاب، پنجم، ۱۳۸۱٫ ۴٫ آینده از نظر ما و دیگران، على قائمى، تهران: انتشارات امیرى، ۱۳۸۰٫

http://www.sibtayn.com/