اسباب‌ و علل‌ فشار قبر

علل فشار قبر و عوامل کاهش آن یكى از حوادث مهم عالم برزخ فشار قبر و عذاب قبر مى‏باشد،حال باید دید که این عذاب شامل همه افراد می شود یا خیر؟ این عذاب چقدر به طول می انجامد؟آیا شامل کسی که به دار آویخته شده ویا غرق شده نیز می شود؟چگونه این امر ممکن است در صورتی که دیگر قبری وجود ندارد؟ از روایات اهل بیت علیهم السلام استفاده مى‏شود كه فشار قبر عمومیّت دارد مگر برای افراد اندكى و این فشار قبر براى عدّه‏اى كیفر اعمال محسوب مى‏شود و به منزله كفاره گناهان و جبران كوتاهى‏ها است. امام صادق علیه السلام از رسول اكرم صلى الله علیه و آله نقل فرموده است كه: «ضَغْطَةُ القَبرِ لِلْمۆمِنِ كَفّارةٌ لِما كانَ مِنْهُ مِنْ تَضْییعِ النِّعَمِ».(1) «فشار قبر براى مۆمن كفّاره نعمت‏هایى است كه تباه كرده است». در «عِلَل‌ الشّرآئع‌» مرحوم‌ صدوق‌ از أمیرالمۆمنین‌ علیه‌ السّلام‌ روایت می کند:"قَالَ: عَذَابُ الْقَبْرِ یَكُونُ مِنَ النَّمِیمَةِ وَالْبَوْلِ وَ عَزْبِ الرَّجُلِ عَنْ أَهْلِهِ".(2) «فرمود: عذاب‌ قبر از سخن‌چینی‌ و پرهیز نكردن‌ از بول‌ و دوری‌ مرد از زنش‌ پیدا می شود كه‌ رختخواب‌ خود را جدا نموده‌ و در غذا و خواب‌ از او دوری‌ كند.» در روایتی از أبوبصیر آمده است: "قَالَ: قُلْتُ لاِبِی‌ عَبْدِاللَهِ عَلَیْهِ السَّلاَمُ: أَ یَفْلِتُ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْرِ أَحَدٌ؟ قَالَ: فَقَالَ: نَعُوذُ بِاللَهِ مِنْهَا ؛ مَا أَقَلَّ مَنْ یَفْلِتُ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْرِ!" «می گوید: من‌ به‌ حضرت‌ صادق‌ علیه‌ السّلام‌ عرض‌ كردم‌: آیا كسی‌ از فشار قبر رهائی‌ پیدا میكند؟ حضرت‌ فرمودند: پناه‌ به‌ خدا از فشار قبر ؛ چقدر افرادی‌ كه‌ از فشار قبر رهائی‌ پیدا كنند كم‌ هستند.» و حضرت‌ صادق‌ علیه السلام به‌ دنبال‌ این‌ قضیّه‌ فرمودند: رسول‌ خدا صلّی‌ الله‌ علیه‌ وآله‌ وسلّم‌ برای‌ تشییع‌ جنازة‌ سَعد از منزل‌ خارج‌ شدند در حالی كه‌ هفتاد هزار فرشته‌ جنازه وی‌ را تشییع‌ می نمودند؛ و پس‌ از دفن‌، حضرت‌ رسول‌ الله‌ سر خود را به طرف‌ آسمان‌ بلند نموده‌ و فرمودند: مِثْلُ سَعْدٍ یُضَمُّ؟ آیا فشار قبر، شخصی‌ مانند سعد را با این‌ سابقه درخشانش‌ در اسلام‌ فرا می گیرد؟ أبوبصیر می گوید: عرض‌ كردم‌: فدایت‌ شوم‌ ما چنین‌ می‌پنداشتیم‌ كه‌ سعد از بول‌ اجتناب‌ كامل‌ نمی كرد! مراد از قبر آن گودال كوچكى نیست كه انسان را در آن دفن مى‏كنند بلكه مقصود جهانى است كه انسان پس از مرگ و پیش از بر پا شدن قیامت در آن زندگى مى‏كند و چون قرار گرفتن در قبر ملازم یا سرآغازى براى ورود به عالم برزخ مى‏باشد واژه قبر در مورد آن به كار رفته است حضرت‌ فرمود: مَعَاذَ اللَهِ، إنَّمَا كَانَ مِنْ زَعَآرَّةٍ فِی‌ خُلُقِهِ عَلَی‌ أَهْلِهِ. «پناه‌ به‌ خدا چنین‌ نیست‌، بلكه‌ فشار قبر سعد به‌ علّت‌ سوء خُلقی‌ بود كه‌ با اهل‌ خانه خود داشت‌.» حضرت‌ صادق‌ علیه السلام فرمودند: مادر سعد گفت‌: گوارا باد ای‌ سعد بر تو در این‌ بهشتی‌ كه‌ وارد شدی‌! رسول‌ خدا فرمود: ای‌ مادر سعد! بر خدا حكم‌ جزمی‌ منما.(3) در این روایت مى‏بینیم سعد بن معاذ كه از اصحاب جلیل القدر پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله بود هم به خاطر بداخلاقى با خانواده گرفتار فشار قبر مى‏شود. عوامل کاهش فشار قبر در برخی روایات به اعمالی اشاره می شود که در کاهش فشار قبر مۆثر هستند مانند: بجا آوردن ركوعى كامل در نماز، مداومت بر خواندن سوره «زخرف»، قرائت سوره «نساء» در هر جمعه، به جا آوردن نماز شب، خواندن سوره «تكاثر» هنگام خواب، گذاشتن دو چوب‏تر با میّت، روزه گرفتن چهار روز از ماه رجب و دوازده روز از ماه شعبان، تلاوت سوره «ن والقلم» در نماز واجب و مستحب. موارد دیگرى را نیز با تتبّع در احادیث ائمّه علیهم السلام مى‏توان به موارد فوق اضافه كرد.(4) این كه چه رابطه‏اى بین بعضى اعمال با شدّت یا ضعف فشار قبر وجود دارد مسأله‏اى است كه از حیطه علم و ادراك ما بالاتر است و چون ما با محسوسات و مادیّات سرو كار داریم نمى‏توانیم به طور حقیقى عالم مثال و برزخ را بشناسیم، بنابراین از طریق معصومین علیهم السلام كه خداوند به آنها علم به این مسائل را عنایت كرده است به امور ماوراى این عالم مطّلع مى‏شویم. با توجّه به آنچه اشاره كردیم این روح است كه فشار را تحمّل مى‏كند.بنابراین انسان غرق شده یا سوخته یا به دار آویخته اگرچه در قبر به معناى مشهور آن نباشند اما روح آن‏ها وارد عالم برزخ شده و در فشار نسبت به كردار خود قرار مى‏گیرد. مرحوم كلینی‌ از یونس‌ روایت‌ می كند:"قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْمَصْلُوبِ یُعَذَّبُ عَذَابَ الْقَبْرِ؟ قَالَ: فَقَالَ: نَعَمْ إنَّ اللَهَ عَزَّ وَجَلَّ یَأْمُرُ الْهَوَآءَ أَنْ یَضْغَطَهُ."(5) « از حضرت‌ صادق (ع) راجع‌ به‌ شخصی‌ كه‌ به‌ دار آویخته‌اند سۆال‌ كردم‌ كه‌ آیا او را هم‌ عذاب‌ قبر می دهند؟ حضرت‌ فرمود: آری‌ خداوند عزّ وجلّ به‌ هوا امر می كند كه‌ او را در فشار خود بگیرد.» از روایات اهل بیت علیهم السلام استفاده مى‏شود كه فشار قبر عمومیّت دارد مگر برای افراد اندكى و این فشار قبر براى عدّه‏اى كیفر اعمال محسوب مى‏شود و به منزله كفاره گناهان و جبران كوتاهى‏ها است و در روایت‌ دیگر حضرت‌ صادق‌ علیه‌ السّلام‌ در پاسخ‌ گفتند كه‌: خداوند زمین‌ و هوا یكی‌ است‌ ؛ خداوند بسوی‌ هوا وحی‌ میكند كه‌ او را در فشار بگیرد، و هوا چنان‌ او را در فشار قرار میدهد كه‌ از فشار قبر سخت‌تر باشد.(6) با دقّت در روایات و آیات مربوط به عالم برزخ و عذاب قبر روشن مى‏شود كه مراد از قبر آن گودال كوچكى نیست كه انسان را در آن دفن مى‏كنند بلكه مقصود جهانى است كه انسان پس از مرگ و پیش از بر پا شدن قیامت در آن زندگى مى‏كند و چون قرار گرفتن در قبر ملازم یا سرآغازى براى ورود به عالم برزخ مى‏باشد واژه قبر در مورد آن به كار رفته است. در روایتى از امام سجاد علیه السلام نیز كلمه برزخ همان قبر معنا شده است‏.(7) در حدیثى از امیرمۆمنان على علیه السلام آمده است كه فرمود:«گروهى از ما پیوسته درباره عذاب قبر در شك بودند تا این كه سوره‏ «أَلْهاكُمُ التَّكاثُرُ» نازل شد تا آن جا كه فرمود: كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ‏ كه منظور از آن عذاب قبر است سپس مى‏فرماید: ثُمَّ كَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ‏ كه منظور عذاب قیامت است» .(8) بنابراین عذاب قبر در قرآن هم آمده امّا این كه چقدر طول مى‏كشد كسى اطّلاعى ندارد و بستگى به افراد و اعمال آن‏ها دارد . نتیجه: در مورد عوامل تشدید یا تضعیف فشار قبر آنچه از اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است مى‏تواند راه گشاى آشنایى ما به این عوامل باشد. به طور كلى همه انحرافات و آلودگى‏هاى فكرى عقیدتى، اخلاقى و عملى- كه شرعاً از آن‏ها نهى شده- مى‏تواند در فشارهاى برزخى موثّر باشد ولى در كلمات اهل بیت علیهم السلام بعضى از آلودگى‏هاى خاص به عنوان عامل تشدید فشار قبر معرّفى شده است. پی نوشتها: 1- بحار الانوار،ج6، ص221/ «علل‌ الشّرآئع‌» ،ج1، ص‌ 309 2-«علل‌ الشّرآئع‌» ،ج1، ص‌ 309 3ـ «فروع‌ كافی‌» ج‌ 3، ص‌ 236/ «بحار الانوار» ج‌ 6، ص‌ 261. 4- منازل الآخرة: 26- 30/ لئالى الأخبار: ج5،ص 25. 5- «فروع‌ كافی‌» ج‌ 3، ص‌ 241. 6-همان 7-بحار الانوار ،ج 6،ص 159. 8-مجمع البیان فی تفسیر القرآن ،ج 10،ص812. منبع: 1- معادشناسی، ج3، محمدحسین حسینی طهرانی 2- پرسشها و پاسخها، استاد انصاریان http://noorportal.net