مرجع چیست ؟ و خدمات مرجع در عصر دیجیتال

مرجع________منابع مرجع مرجع اطلاعاتی   information resource هر سازمان، شخص یا هر نوع وسیله ای که با استفاده از منابع موجود یا متخصصان موضوعی آمادگی و توانایی ارائه و توانایی ارائهآمادگی و توانایی ارائه پاسخهای موثق به پرسشهای تخصصی، علمی و فنی مراجعان را داشته باشد. مرجع یابی    referencertrieval system پیدا کردن کلیه منابع ارجاعی مربوط به یک مدرک به منظور پاسخگویی به یک سوال تحقیقاتی، برگه دانها و نمایه ها در این نظام مورد استفاده قرار میگیرندومرجع یابی یکی از جنبه های بازیابی اطلاعات است. خدمات مر جع در عصر دیجیتال کتابداران به چه میزان از منابع چاپی و پیوسته (online) استفاده می کنند؟ آمار نشان داد که منابع چاپی ۳۸/۹ درصد و منابع پیوسته ۵۸/۵۴ درصد از کل  منابع مورد استفاده را تشکیل داده و تنها ۱۷۳ عنوان از ۹۵۸۷ عنوان منبع چاپی، مورد استفاده قرار گرفتند. کارول تنوپر (Carol Tenopir) و  لیزا انیس(Lisa Ennis) در مقاله شان با عنوان" خدمات مرجع درهزاره جدید: خدمات مرجع دانشگاهی از ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۱ " دریافتند که اغلب کتابخانه های تحقیقاتی به سرعت در حال تغییر منابع مرجع خود از شکل چاپی به شکل الکترونیکی هستند  ولی در اکثر آنها به منابع چاپی یا پیوسته  خاصی اشاره نشده است. در مطالعه ای  با عنوان "مقایسه دامنه  و میزان استفاده از منابع مرجع قدیمی نسبت به  میزان استفاده از اینترنت در کتابخانه های عمومی اسکاتلند " نویسندگان منابع چاپی را با منابع اینترنتی مورد مقایسه قرار دادند ولی منابع اینترنتی مورد نظر نویسندگان سایتهای رایگان بوده  و به بانکهای اطلاعاتی  قابل اشتراک پرداخته نشده است. و همین روش  در پایان نامه سوزان لاین(Susan Lynn) با عنوان "مطالعه تطبیقی منابع مرجع آماده چاپی و اینترنتی " به کار گرفته شده است.  این دو  تحقیق در سال ۱۹۹۹ منتشر شدند زمانی که هنوز اشتراک و استفاده از بانکهای اطلاعاتی پیوسته قابل اشتراک  مثل  کتابخانه های امروزی رایج  نشده بود. نتایجی  برای ارزیابی مجموعه و خدمات : چندین کاربرد عملی ممکن است از این پژوهش منتج شود. اول اینکه  تاکیدی بر آموزش کتابداران دارد. با توجه به آمار بالای استفاده از منابع الکترونیکی ،کتابداران مرجع باید در مورد نحوه  انتخاب و استفاده از منابع الکترونیکی آموزش ببینند. و برعکس، استفاده زیاد کتابداران مرجع از منابع الکترونیکی ایجاب می کند که  کتابداران مرجع  در زمینه استفاده از منابع مرجع مجددا آموزش ببینند. چرا منابع الکترونیکی تا این حد در پاسخگویی به سئوالات کاربران مورد ا ستفاده قرار گرفته اند؟ آیا صرفا شیوه راحتی برای پاسخگویی به سئوال کاربران بوده اند؟ آیا کتابدارن با منابع چاپی مرجع مرتبط با  سئوالات به حد کافی آشنا نبودند؟ آیا منابع پیوسته   بهترین گزینه  در پاسخ دادن به یک سری از سئوالات بوده اند؟ آیا سئولاتی وجود داشتند که بهترین جواب را منابع چاپی برای آنها داشته باشند؟ یکی دیگر از نکات آموزنده این پژوهش، درصد بالای سئوالاتی بود که توسط یک منبع پاسخ داده شده بودند(۷۵%) شاید لازم باشد به همه کتابداران مرجع،  استفاده از بیش از یک  منبع جهت پاسخگویی به سئوالات یاد آوری گردد. با در نظر گرفتن موارد بالا کتابداران بایستی کلیه سئوالات پاسخ داده شده و نیز کلیه منابع مورد استفاده را مطالعه نموده و بهترین منابع را از بین منابع چاپی و الکترونیکی از نظر میزان کاربرد شان  تعیین نمایند. در غیر اینصورت یک سری آموزش های داخلی سازمانی برای کتابداران مرجع توصیه می گردد. مفهومی مرتبط با سطوح کارمندان از فراوانی سئوالات مطرح شده بدست می آید ( این شماره راهنما در کجا قرار دارد ؟ آیا شما فرهنگ اسپانیایی به انگلیسی دارید؟این چاپگر کاغذها را رد می کند). این آمار و ارقام مسئله  واضحی را مطرح می نماید: آیا می توان از یک کمک کتابدار یا دانشجو برای جواب دادن به سئوالات تکراری و روزمره ،استفاده نمود و در صورت لزوم از کتابدار مرجع کمک گرفت. سومین کاربرد یافته های پژوهش  برای مجموعه سازی می باشد. از آنجا که  این پژوهش  با منابعی مواجه بود که کتابداران برای پاسخگویی به سئوالات از آنها استفاده می نمودند( بدون در نظر گرفتن اینکه کاربران ممکن است خواستار استفاده   از چه منابعی باشند)  لذا آمارمیزان کل  استفاده از منابع چاپی در این پژوهش بدست نمی آید. ولی آنچه که واضح است  این که بایستی نسبت به  جابجایی بخشی از بودجه مرجع کتابخانه از سمت منابع چاپی به سوی منابع الکترونیکی توجه جدی معطوف گردد. استفاده از منابع الکترونیکی، در کناراستفاده از بانکهای اطلاعاتی متعدد کتابخانه، در این پژوهش  آمار  بسیار بالایی را نشان می دهد. میزان بالای استفاده کاربران و کتابداران از منابع الکترونیکی به وضوح مشاهده می گردد. بخشی دیگر  از یافته های این پژوهش مربوط به صفحات وب کتابخانه می باشد.  احتمالا می توان با تجزیه و تحلیل سئوالات مطرح شده، به روشها و راه حل هایی  برای طراحی مجدد و یا بهبود صفحات وب  به منظور پاسخگویی به تعداد زیادی از سوالات مراجعان دست یافت. نتیجه چنین تجزیه و تحلیلی می تواند تیم وب کتابخانه  را در کار آمد تر نمودن صفحات وب کتابخانه یاری دهد. گردآورندگان :میرزایی- مهدی نیا