تاریخنامه طبری/جلد پنجم

تاریخنامه طبری/جلد پنجم

تاریخنامه طبری ترجمه تاریخ طبرى یا تاریخ الامم و الملوک به فارسی است که بلعمی آن را به فرمان منصور بن نوح در ۳۵۲ (مجمل التواریخ و القصص، ص۱۸۰)، حدود پنجاه سال پس از تألیف کتاب طبرى، ترجمه کرد. این اثر یکى از قدیمترین آثار به نثر فارسی درى است که از لحاظ ادبى و تاریخى ارزشى ویژه دارد. افسوس که این ترجمه در طول زمان از تصرف کاتبان و حاشیه نویسان در امان نبوده، و اکنون به صورتى در آمده که گویى این اثر را چند تن نوشته‌اند. و به همین دلیل، به نوشته قزوینى (نظامى، تعلیقات، ص۲۳-۲۴) و به پیروى از او، روشن (بلعمى، ۱۳۶۶، ج ۱، مقدمه، صبیست و یک)، این ترجمه به قلم شخص بلعمى نبوده بلکه دبیران و منشیان دربار به این ترجمه اقدام کرده‌اند؛ اما براى این ادعا دلیل کافى در دست نیست. استورى (ج ۲، ص۴۲۷)، در معرفى تاریخ بلعمى، دو تحریر از آن ذکر کرده است که نخستین تحریر از بلعمى با پیشگفتارى به زبان عربى و تحریر دیگر از نویسنده‌اى ناشناس با دیباچه‌اى به زبان فارسی است. این اثر، هر چند که شامل مطالب تاریخ طبرى است، ترجمه صرف نیست. در این ترجمه، بلعمى از ذکر روایتهاى گوناگون در یک مورد، دورى جسته و به نقل روایتى پرداخته که به نظرش درست‌تر از سایر گزارشها بوده است؛همچنین حدیثهاى تکرارى و اسنادها در ترجمه حذف شده است. افزون بر این، بلعمى گاه از طبرى انتقاد مى‌کند، مثلاًدرباره حدیث بنى اسرائیل و موسى (۱۳۵۳ ش، ج ۱، ص۴۵۱-۴۵۲)، ذو القرنین (ج ۲، ص۷۰۱) و اخبار حضرت عیسى علیه‌السّلام (ج ۲، ص۷۷۲). اثر بلعمى داراى اضافاتى مانند، فصلى درباره پیدایش جهان (همان، ج ۱، ص۲-۱۸)، داستان کیومرث و عقاید ایرانیان در باب آغاز آفرینش آدم علیه‌السّلام (ج ۱، ص۱۱۲-۱۱۳) است و داستان بهرام چوبین را از روى مأخذ فارسی آن نقل کرده است (ج ۲، ص۱۰۷۷، پانویس ۱). تاریخ طبرى رویدادهاى تاریخى را تا ۳۰۲ ضبط کرده، اما بلعمى این رویدادها را تا ۳۵۵ نقل مى‌کند که خود پیوستى بر تاریخ طبرى است.