ره توشه سالکان

ره توشه سالکان

ره توشه سالکان سه اثر شیخ عباس قمی در یک کتاب ـ نزهه النواظر، شرح صد کلمه قصار امیر مؤمنان(ع) و المقامات العلیه فی موجبات السعاده الابدیه (خلاصه معراج السعاده)، عنوان سه اثر از مرحوم حاج شیخ عباس قمی است که در مجموعه ای با نام ره توشه سالکان گرد‌آوری شده است. اولین کتاب این مجموعه نزهه النواظر است. اصل این کتاب عربی و عنوان آن معدن الجواهر است که مرحوم حاج شیخ عباس قمی آن را به فارسی ترجمه کرده است. مترجم در مورد کتاب و مؤلف آن می‌نویسد: «کتاب معدن الجواهر تألیف شیخ عالم جلیل و ثقه و فقیه بی بدیل ابوالفتح محمد بن علی الکراچکی [متوفی ۴۴۹ ه.ق] تلمیذ شیخ مفید و علم الهدی رضوان الله علیهم اجمعین است. این نسخه شریف در زمان‌های سابق در نزد علمای سابق و لاحق بوده و از آن نقل نموده اند، چنانچه شیخ شهید(رحمه الله علیه) در ضمن اجازه محمد بن نجده از آن نقل نموده، و علامه مجلسی (رحمۀ الله علیه) مکرر در بحار الأنوار از آن نقل کرده، و جناب آقا سید محمد باقر اصفهانی در روضات الجنات گفته: نسخه ای از آن نزد من است.» این کتاب مشتمل بر ده باب است. باب اول در خصالی که متعلق به لفظ واحد و یک است. باب دوم در خصال اثنین است. باب سوم در خصال ثلاثه، و هکذا تا باب دهم که درخصال عشره است. و در هر بابی ابتدا می شود به کلمات و مواعظ حضرت رسالت پناه صلی الله علیه و آله، و بعد از آن روایت ائمه اطهار علیهم السلام، پس از آن از حکماء راسخین و علمای شامخین و غیر هم نقل می شود، و در اواخر هر بابی وصیت جامعه از حکیمی به فرزند خود ذکر می شود. کتاب بعدی شرح صد کلمه قصار امیر المؤمنین علیه السلام است. شیخ عباس قمی این صد کلمه را جمع نموده و شرح مختصری به فارسی بر این کلمات ذکر کرده است. غالبا در ذیل کلمات یکی دو کلام از کلمات حکمیه نافع که غالب آنها از خود آن حضرت است ذکر کرده و هرجا به مناسبتی یکی دو سه شعر از اشعار عربی یا فارسی نگاشته است. در بخشی از این کتاب آمده است: «کلمه ۱۵: اِعقِلُوا الخَبَرَ إذاَ سَمِعتُمُوهُ عَقلَ رِعَایۀٍ لَا عَقلَ رِوَایَۀٍ، فَإنَّ رُوَاۀَ العِلمِ کَثِیرٌ، وَ رُعَاتَهُ قَلیِل. دریابید خبر را چون بشنوید آن را به دریافت رعایت که آن تدبر در فهم معنی آن است نه دریافتن روایت که مجرد نقل لفظ باشد بدون تدبر معنی « مانند قرائت قرآن اکثر مردمان، همانا راویان علم بسیارند و مراعات کنندگان آن کم. فرموده اند: حدیث تدریه خیر من الف ترویه یعنی یک حدیث که بفهمی و بدانی معنی آن را، بهتر است از هزار حدیث که روایت آن کنی و معنی آن را ندانی.» کتاب بعدی المقامات العلیه فی موجبات السعاده الابدیه (خلاصه معراج السعاده) است. مرحوم شیخ عباس قمی در مورد این کتاب می فرماید: «از جمله کتب مصنفه در این فن [فن اخلاق] که منظور نظر انام و مقبول بین الخاص و العام است، کتاب شریف معراج السعادۀ است که از قلم دُرر بار عالم عامل و عارف واصل و حکیم کامل و فقیه فاضل؛ جناب حاجی ملا احمد نراقی قدس سره بیرون آمده و الحق کتابی بهتر از آن در این فن شریف به زبان فارسی تألیف نشده و بر طالبان مراتب سعادت لازم است که در همه حال آن کتاب مستطاب را با خود داشته باشند، و از فوائد آن بهره مند شوند؛ و لکن چون آن کتاب شریف کثیر الحجم و پر وزن است، و همراه داشتن آن در همه حال خصوص از برای غالب مردم متعسر بلکه متعذر است لهذا این بنده، غالب مطالب آن را به طریق اختصار در این رساله در ضمن چند مقامات در آوردم تا آن که حمل و نقل آن از برای هر کسی سهل و آسان باشد، و نامیدم آن را به المقامات العلیۀ فی موجبات السعادۀ الابدیۀ و مرتب گردانیدم آن را بر یک مقدمه ، دو باب و یک خاتمه و من الله تعالی ارجو التوفیق و الاعانۀ.» در بخشی از این کتاب آمده است: «و بدان که احادیث کثیره در فضیلت تصدق کردن آب وارد شده، و در خبر است که اول چیزی را که در آخرت ثواب می دهند آب است. و در حدیث دیگر است که هر که آب دهد کسی را در جایی که آب باشد مثل کسی است که بنده ای آزاد کرده باشد و در جایی که آب یافت نشود مثل کسی ماند که نفسی را زنده کند و هر که یک تن را زنده کند مثل آن است که همه خلق را زنده کرده باشد.»