فرهنگ نامه اصول فقه

فرهنگ نامه اصول فقه

پدیدآورندگان : ویراستار: احمد اکرمی , ویراستار: اسماعیل شکری موضوع : اصول فقه شیعه - اصطلاحها و تعبیرها , اصول فقه شیعه - دایره‌المعارفها

, "«فرهنگ اصطلاحات» و واژگان «اصول فقه» به ترتیب حروف الفباست. در این پژوهش به شرح معنای اصطلاحات اصول فقه همراه با ذکر منابع و مآخذ مربوط به آن‎ها پرداخته شده و تمامی اصطلاحاتی را که شیعه و اهل‎سنت در علم فقه و اصول فقه آن‎ها را مورد استفاده قرار می‎دهند به صورتی اجمالی شرح داده شده است. اصطلاحات به زبان فارسی و توام با اصطلاحات عرب است و دیدگاه‎های صاحب‎نظران مهم اصول فقه نیز ذیل شرح معانی واژگان درج شده است. در این فرهنگ‎نامه به شناسایی حدود ۶۰۰۰ اصطلاح اصولی (شیعه و اهل‎سنت) و گزینش بیش از ۳۰۰۰ مدخل از میان آن‎ها و ارجاع ۲۸۷۰ اصطلاح به آن‎ها با استفاده از سیستم ارجاع مترادف و شبه مترادف و در مواردی ارجاع خاص به عام پرداخته شده و سیر تاریخی پیدایش و بکارگیری برخی از اصطلاحات اصولی نیز بیان گردیده است."

دامنه مباحث

فرهنگ نامه اصول فقه، صرفاً مجموعه ‏اى از تعاریف واژگانى و اصطلاحى نیست، بلکه شامل اشاره ‏هاى تاریخى، فقهى و بیان دیدگاه‏هایى از صاحب نظران و ارجاعات لازم و... نیز مى ‏باشد.

از آن جا که این فرهنگ نامه، تخصّصى است، به هیچ وجه اصطلاحات عام و متداول خارج از محدوده علم اصول فقه گرد آورى نشده است و مواردى که به برخى حوزه‏ هاى وابسته پرداخته است، به لحاظ تخصّصى بودن و تبعیّت از منابع و مآخذى است که در حوزه اصول فقه این نوع واژگان را وارد کرده و از آن‏ها بحث‏هاى پر دامنه‏اى را ارائه نموده ‏اند. و خوف آن مى‏ رفت که اگر آن واژگان از محدوده کار خارج شود، گزارش دهى کامل و درستى از زوایاى مباحث اصول فقه و وابسته ‏هاى به آن، صورت نگیرد.

از این رو ناگزیر بعضى مباحث تاریخى، تفسیرى و نقل اقوال.... نیز وارد شده است زیرا موضوعات متنازع فیه، تعاریف متخالف و مسائل حل ناشده‏اى وجود دارد که مسئولیت اصطلاح نامه‏ ها و فرهنگ‏نامه‏ ها گزارش از وضع آن‏ها نیز هست، هر چند در کنار آن، داده‏ هاى قطعى و ثابتى نیز به دست مى‏ دهد و مجموعه ه‏اى در هم پیوسته و در عین حال منسجم و هماهنگ را سامان مى ‏بخشد.

ویژگى‏ها

این اثر علمى داراى شاخصه ‏هایى است که به اختصار مى ‏آید:

۱ - شناسایى ۶۱۹۳ اصطلاح اصولى (شیعه و سنى) و گزینش ۳۰۶۳ مدخل از میان آنان و ارجاع ۲۸۷۰ اصطلاح به آنها با استفاده از سیستم ارجاع مترادف و شبه مترادف و در مواردى ارجاع خاص به عام ؛

۲ ـ تبیین مفهوم هر اصطلاح در ذیل مدخل‏هاى پذیرفته شده با بهره ‏گیرى از منابع معتبر در دست رس؛ و استفاده از ارجاع مناسب در موارد لازم؛

۳ ـ بیان سیر تاریخى پیدایش و به کارگیرى برخى اصطلاحات؛

۴ ـ استفاده فراگیر از منابع شیعه و اهل سنت؛

۵ ـ پرهیز از تکرار مطالب مشابه با بهره ‏گیرى از روش ارجاع به مباحث و مستندهاى همانند؛

۶ ـ کوشش در ارائه مطالب پیچیده‏ ى اصولى در قالب الفاظى روان و رعایت ایجاز و پرهیز از مطالب حشو و زاید؛ با گستردگى و تنوع مطالب ارائه شده؛

۷ ـ آوردن نام بعضى از صاحب نظران و دیدگاه‏هاى‏شان در همان موضوع؛

۸ ـ استفاده از مثال‏هاى رایج و گوش آشنا؛

۹ ـ آوردن آدرس کامل منابع در پایان هر مستند؛ با فونت متفاوت از متن، به منظور مراجعه محققان در صورت نیاز؛

۱۰ ـ پرهیز از علائم و قرار دادهاى ویژه و استفاده از علایم متعارف از قبیل ارجاع به برخى از مستندها، به منظور آگاهى بیشتر محققان، با استفاده از نماد معروف «ر. ک» و «نیز ر.ک»؛

۱۱ ـ تنظیم ساختار شکلى فرهنگ‏نامه بر اساس الفبایى حرف به حرف؛ که این نظام الفبایى با بخش ترسیمى (درختى) اصطلاح‏نامه اصول فقه نیز تکمیل مى ‏شود به گونه‏اى که پس از مراجعه به آن، نقشه‏اى از طرح کلى اصطلاحات و موضوعات مرتبط ارائه شده تا پژوهشگران دامنه بررسى خود را در هر رده‏اى از رده‏هاى اصول فقه پیگیرى نمایند.

۱۲ - استناد مطالب به ۱۶۰ منبع و مأخذ اصول فقه - از شیعه و سنى.

لازم به ذکر است این اثر که از سوی مرکز نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سال ۱۳۸۹ منتشر شده است، دربردارنده اصطلاحات متداول در حوزه معرفتی اصول فقه است که از بررسی حدود دویست عنوان مدرک اصولی (شیعه و سنی) شش هزار اصطلاح شناخته اصول فقه را به کاربران معرفی نموده و با گزینش بیش از ۳۰۰۰ مدخل اصلی و ارجاع ۲۸۷۰ اصطلاح به آنها، دامنه وسیعی از مفاهیم این علم را ارائه کرده است. این فرهنگ نامه تخصصی، مبتنی بر منطق نظام‌یافته اصطلاح‌نامه علوم اسلامی است که برای اولین بار در جهان اسلام توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی تدوین و منتشر شده است. فرهنگ حاضر، صرفاً مجموعه‌ای از تعاریف نیست، بلکه شامل اشاره‌های تاریخی و دیدگاه‌های صاحبان این علم و ارجاعات لازم نیز می‌باشد.