قاموس قرآن/ جلد ۳

قاموس قرآن/ جلد ۳

معرفى اجمالى: «قاموس قرآن» تالیف سید على اکبر قرشى، فرهنگ‏نامه لغات قرآنى است. انگیزه نویسنده از نگارش کتاب باقى گذاشتن یک اثر ماندگار بوده که به برکت قرآن همواره مورد استفاده قرار گیرد. ساختار: قاموس راهنماى کلمات قرآنى است که بر اساس حروف الفبا و با توجه به ریشه کلمات تنظیم شده است. در این معجم علاوه بر شماره سوره و آیه،حروف مکمّل هر کلمه و دفعات تکرار آن نیز ذکر شده است. کلمات قرآنى زیر ماده یا ریشه هر کلمه وارد شده است،و بخشى از آیه قرآنى که در بردارنده آن کلمه است نیز در ذیل کلمه درج گردیده است. در برابر هر یک از لغات قرآنى،معناى فارسى آن و ترجمه آیات نیز بیان شده است. گزارش محتوا: مفردات قرآن،علمى است که درباره تک‏واژه‏هاى قرآنى از نظر ریشه و اشتقاق لغوى، دلالت بر معناى مطلوب، شیوه نگارش، نحوه تلفظ و نوع کاربرد آن در قرآن بحث مى‏کند؛و یکى از مهمترین شاخه‏هاى آن غریب قرآن است. شاید نخستین کسى که اصطلاح «علم مفردات» را به عنوان شاخه‏اى از علوم لفظى قرآن به کار برد و تألیف و تصنیف ارزشمندى در این زمینه ارائه کرد،راغب اصفهانى (م ۵٣٠ ق) باشد. مؤلف در مقدمه مختصر خود بر کتاب مى‏نویسد:«این کتاب تنها درباره لغات قرآن نیست بلکه گذشته از آن در نوبت خود یک کتاب تفسیر و اگر اغراق نباشد یک دایره المعارف قرآن است.در هر ماده که تشخیص داده شده،آیاتى چند نقل و تفسیر شده است،نقل روایات، شأن نزول و اشاره به بعضى از قضایا و نقل اقوال بزرگان از آن جمله است. به احوال و قضایاى انبیاء از دیدگاه قرآن،نظر شده و نسبت به اقتضاى حال در اکثر موارد به تفصیل سخن گفته شده است.» مؤلف معتقد است کلمات قرآن با حذف مکررات و مشتقات حدود ١٨۶٠ کلمه است، در این کتاب همه کلمات فوق یکى‏یکى بررسى شده است. ایشان در توضیح برخى کلمات به معنى لغوى اکتفا ننموده و براى بسیارى از کلمات،تفاسیر و توضیحات لغوى،ادبى،علمى،اجتماعى و تاریخى ذکر نموده است.این توضیحات تقریباً براى تمام اعلام قرآن آورده شده است،و به ترتیب به پاره‏اى از موضوعات قرآن‏پژوهى نیز پرداخته است. در نهایت مى‏توان گفت: قاموس قرآن در تبیین و تفسیر واژگانى قرآن کریم به لحاظ گزیده‏گویى و بیان روان و استوار، اکنون از مراجع و منابع قرآن‏پژوهى تلقى شده است. مؤلف، معانى قرآن را از روى کتاب‏هاى لغت معتبر و تفاسیر جمع‏آورى کرده است. قاموس اللغه، مفردات راغب، اقرب الموارد، صحاح اللغه،و از تفاسیر، المیزان، مجمع البیان، صافى، برهان، زمخشرى، بیضاوى، جوامع الجامع از جمله منابع کتاب هستند. در برخى موارد نیز به کتب دیگر غیر از کتب لغت و تفسیر ارجاع داده شده است؛ مانند کتاب تجسم عمل یا تبدّل نیرو به ماده، تألیف آقاى محمد امین رضوى (صفحه‏٢۴۶). در شماره آیات از کتاب «المعجم المفهرس» تألیف محمد فؤاد عبدالباقى و در شماره خطبه‏هاى نهج‏البلاغه، از نهج‏البلاغه محمد عبده استفاده شده است. ترتیب مطالب همه‏جا یکسان نیست؛ به عنوان نمونه، در برخى کلمات ابتدا کلمه آورده شده، سپس معناى آن و در ادامه آیه ذکر شده است. در برخى دیگر هم ابتدا بعد از ذکر کلمه، آیه آورده شده و پس از ترجمه آیه، معناى کلمه بیان شده است. نویسنده بهتر بود از رویه یکسانى در ارائه مطالب استفاده مى‏کرد. وضعیت کتاب: قاموس قرآن از تاریخ اتمام تألیف (اردیبهشت ۱۳۵۴ش)تا سال ۱۳۷۴ش بیش از ده بار تجدید چاپ گردیده است. قاموس با هفت جلد با مقدمه‏اى کوتاه از مؤلف ارائه شده است. آیات قرآن با خطى متمایز از متن و نام سوره و شماره آیات کاملاً قابل تشخیص از متن اصلى است. در انتهاى جلد آخر مؤلف محترم اجمالى از شرح حال و آثار قلمى خویش به تحریر درآورده‏اند. منابع مقاله: ١-مقدمه و متن کتاب‏ ٢-مصاحبه مؤلف در مجله بینات، فصلنامه پژوهشهاى قرآنى، وابسته به مؤسسه معارف اسلامى امام رضا(ع)-قم، شماره ۵، سال دوم، بهار ١٣٧۴ش. ٣-دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، به کوشش بهاء الدین خرمشاهى، ج ٢ ص ١٧۵٠. ۴-طبقات مفسران شیعه، دکتر عقیقى بخشایشى، ج ۵، ص ١۴۶.