تقدس خوشنویسی و جایگاه آن در عرفان اسلامی(1)‏

علی ایزدجو

برگی از قرآن کریم (یاقوت مستعصمی) خط و خوشنویسی پس از طی فراز و نشیب هایی بسیار در دوره های مختلف تاریخ ، امروزه از ارکان مهم ارتباطات وروابط های انسانی بشمار می رود . خط و خوشنویسی در دین مبین اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد،چنانکه پروردگار جهانیان در قرآن کریم به" قلم " قسم می خورد و کتابت را مهم بر می شمارد. همچنین بنا برروایات معتبر از معصومین (ع) نیز بر نیکو نوشتن سفارشات فراوانی شده است که می توان به حضرت مولی الموحدین علی (ع) اشاره نمود که خود آن بزرگوار علاوه بر نوشتن زیبای کلام وحی ، برای این هنر شریف و آسمانی در باب ترتیب و آداب آن و نیز شرف اشتغال به این هنر مقدس نکاتی بیان فرموده اند که از جمله این فرمایشات آن است که :" کلام نیکو صید دلهای مردم کند و خط نیکو تفرج و روشنی به چشم رساند." همچنین در جایی دیگر می فرمایند:"زیبایی خط منوط است به تعلیم استاد و تمرین درست وپیوسته ترکیب و اصل خط استوار است بر شناخت مفردات و شناخت مرکبات و در جایی دیگر نیز سر سلسله دار خیل عاشقان و دلدادگان جهان محمد بن عبدالله (ص) آخرین رسول مبعوث می فرمایند :"هر کس بسم الله الر حمن الرحیم را به نیکویی بنگارد بی حساب به بهشت وارد می گردد." از همین روایات می توان به اهمیت کتابت و خوشنویسی نزد معصومین (ع) پی برد و برای این هنر جایگاه رفیعی در فرهنگ اسلامی اختصاص داد.‏ تیتوس بورکهارت فیلسوف و هنر شناس معاصر در مورد خوشنویسی اسلامی نیز به این نتیجه رسیده است که "شریف ترین هنر بصری در جهان اسلام خوشنویسی است ".او همچنین معتقد است که" هیچ هنری در پرورش ذوق هنری مسلمانان به اندازه خوشنویسی موثر نبوده است." ‏ اصولاً از دیر باز در بین هنرمندان و اساتید بزرگ خوشنویسی جهان اسلام ، خط و خوشنویسی وسیله ای برای تزکیه نفس به شمار می رود . مضامین روحانی و تاثیر گذاری که از سر پنجه قلم ژرف اندیش و معنوی هنرمند خوشنویس تراوش میکند اعم از آیات قرآنی ، روایات و پند و اندرزهای بزرگان – نثر و نظم - و بطور کلی آشنایی هنرمند با ادبیات عرفانی موجب می گردد که خوشنویس آنها را در شرایط خاص و روحانی بنویسد تا جایی که این بیانات بمنزله همنشین و مونس در دل او جای می گیرد و دل وی را از زنگارهای درونی و هوسهای باطنی صیقل می دهد که این نیز از الطاف پروردگار منزه می باشد.ارادتمندان آستان الهی ، هر یک به فراخور دانش و ذوق و توان خود و در هر جایگاه هنری در بسط و نشر آداب قرآن کریم عاشقانه و از روی اخلاص ، منتهای همت خود را به بکار گرفته تا بتوانند این کلام آسمانی را به زیباترین شکل ممکن به بشریت عرضه دارند. بنابراین قرآن کریم این صحیفه مقدس مسلمانان جهان که حضرت محمد(ص)آن را به گوش جهانیان رسانید ، از زمان وحی و حتی تا به امروز از جهات مختلفی از جمله نگارش و کتابت آن مورد توجه قرار گرفته است که این در میان هنرمندان نقش بسزایی در انتقال هر چه زیباتر و صحیح تر این آیات الهی داشته اند و چنانکه حضرت علی (ع) خود از واعظان خط کوفی بشمار میرود و همانطور که گفته شد برای آن آدابی نیز قائل می باشند واز این بزرگوار و کاتب آیات الهی قرآنهایی منسوب به ایشان در موزه های ایران و دیگر کشور ها موجود می باشد. در این میان هنرمندان ایرانی نیز تمام هم و غم خود را براین کار گذارده و خطاطان و مذهبان و دیگر هنرمندان رشته های مختلف هنر های تجسمی آن را سر لوحه خود قرار داده تا جایی که خوشنویسی به عنوان هنری مقدس و ایرانی – اسلامی قلمداد شده و با این توصیفات خوشنویسی را می توان از بخش های اعظم پیکره فرهنگ و هنر اسلامی دانست وتا به امروز نیز این هنر شریف و مقدس حامل رسالت خود می باشد . در این میان البته بزرگانی از تبار خط و خوشنویسی آثاری جهانی را خلق کرده اند که در اکثر موزه های دنیا موجود می باشد از جمله می توان به ابن مقله شیرازی – که خود واعظ خط نسخ نیز می باشد- یاقوت مستعصمی ، میرزا احمد نیریزی و .....اشاره کرد که علاوه بر زیبایی و جاودانگی آثارشان ، از افتخارات ایرانیان نیز می باشند که البته از افتخارات و همچنین الطاف الهی و آرزو برای هر خوشنویس آن میباشد که با دستان خاکی خود آیاتی آسمانی و مقدس را به رشته تحریر در آورد.‏ باشد تا ما نیز در این میان توفیق الهی یارمان شود و گامی کوچک برداریم. http://www.artmehr.blogfa.com