نجوم اسلامی*

نوشتهء دیوید ا.کینگ‌1

ترجمهء لیلا هوشنگی

1-در طول هزاره‌ای که از ورود نجوم ریاضی‌2از منابع هندی،ساسانی و یونانی به عرصهء فرهنگی نیرومند عباسیان عراق در قرون دوم-سوم هجری گذشت، منجمان مسلمان مجموعهء آثار بسیار غنی و متنوعی در این‌ زمینه تدوین کردند.تعداد برخی از نوشته‌های بازمانده‌ به 00001 جلد نسخهء خطی می‌رسد،که در کتابخانه‌های‌ آسیای جنوب غربی،افریقای شمالی،اروپا و ایالات‌ متحدهء امریکا نگهداری می‌شود،و در طی 002 سال،تنها شمار بسیار اندکی از محققان به این بخش مهم توجه‌ کرده‌اند.فهرستهایی از مجموعه‌های بعضی کتابخانه‌ها با ویژگیهای گوناگون موجود است،اما بسیاری از نسخ‌ خطی مهم علمی حتی فهرست‌نویسی هم نشده است. صورتهای اسامی نویسندگان سده‌های میانه،عناوین‌ آثارشان و دستنوشته‌های موجود این منابع را محققانی‌ چون هـ.سوتر3،ک.بروکلمان‌4،ک.ا.استوری‌5و ف. سزگین‌6،با استفاده از فهارس مذکور تهیه نموده‌اند.

2-در نوشته‌های متأخر هیچ‌گونه طبقه‌بندی از تألیفات نجومی اسلامی وجود ندارد،قلمرو این آثار نیز تنها در دهه‌های اخیر شناخته شده است.

در این فصل کوشش شده تا چنین خلأی برطرف شود و مباحث مختلف نوشته‌های اخترشناسی اسلامی،مورد بحث قرار گیرد.تنوع مطالب‌[نیز خود]بیانگر شوق‌ فراوان محققان مسلمان به دانش نجوم در طی این هزاره‌ است.در قرنهای میانه مقدار بسیار کمی از مطالب دورهء اسلامی به اروپا انتقال یافت که این اندک،مبیّن اساس کار آنها نبود.

3-با استفاده از منابع اصیل موجود،می‌توان چهار دورهء عمده را برای نجوم اسلامی قائل شد:نخست دورهء همگونی و تلفیق نجوم ریاضی یونان باستان،هند و دورهء ساسانی با نجوم عامیانهء عربی در پیش از اسلام(حدود 57-002 هـ ق007/-528 م)؛سپس دورهء تحقیقات‌ گسترده‌ای که در آن برتری نجوم بطلمیوسی رسمیت یافت‌ و روش مشاهدات و ارصاد نجومی تغییراتی کرد،و سهم‌ قابل توجهی نیز(در دانش این دوره)داشت(حدود 002- 524 هـ ق528/-5201 م)؛آن‌گاه دوره‌ای است که نجوم‌ اسلامی خود شکوفا شد و در مجموع رو به پیشرفت نهاد، هرچند شور و شدت آن به مرور کاهش یافت(حدود (*)این مقاله ترجمهء مقالهء زیر است:

"Astronomy",in The Cam- bridge History of Arabic Litterture(Religion,Learn- ing and Science in the Abbasid Period),Ed.by M.J.L.young et al,Cam- bridge Univ.Press,1995, chapter XV.

(1)- David A.King ،از 5891 م استاد تاریخ علم و رئیس مؤسسهء تاریخ علم در دانشگاه فرانکفورت بوده‌ است.از آثار اوست:نجوم‌ ریاضی اسلامی‌ Islamic Mathematical Astronomy (1986) ،آلات نجوم اسلامی‌ Islamic Astronomical In- struments(1987) و نجوم در خدمت اسلام‌ Astronomy in the Service of Islam

(2). Mathematical Astronomy

(3). H.Suter

(4). C.Brockelmann

(5). C.A.Storey

(6). F.Sezgin

منبع: http://www.noormags.com/