آیات الغدیر

آیات الغدیر

معرفى اجمالى

آیات الغدیر، تحقیقى تحت اشراف على کورانى عاملى، در بررسى و تفسیر سه آیه ( بلغ ما أنزل الیک من ربک ) و ( الیوم أکملت لکم دینکم ) و ( سأل سائل بعذاب واقع ) مربوط به غدیر خم و ارتباط آنها با خطبه‌هاى پیامبر اکرم(ص) در حجه الوداع، مى‌باشد.

ادعا این است که بین آیات غدیر با خطبه‌هاى حجه الوداع رسول اکرم(ص)، و نیز بین تبلیغ پیامبر در وجوب اتباع امت از ثقلین بعد از خودش و بشارت حضرت به امت در خطبه عرفات و این که بعد از پیامبر دوازده امام ربانى را خداوند برگزیده است، ارتباط وثیقى وجود دارد که بیانگر تعیین تکلیف امت بعد از رسول گرامى است و همه این موارد در راستاى واقعه غدیر است.

انگیزه تألیف

انگیزه، بیان این مطلب بوده است که تعیین على(ع) از طرف پیامبر اکرم(ص) به عنوان خلیفه و ولى مسلمین بعد از رسول اکرم به امر الهى بوده است. شواهد قرآنى بر این مطلب بسیار است که از جمله آن، آیات مربوط به داستان غدیر است که با بررسى آن به وضوح بدست مى‌آید که ولایت على(ع) از امورى است که به امر الهى بوده و امرى اختیارى نبوده است، تا در اختیار پیامبر یا امت او قرار داده شده باشد. لذا بیان آیات غدیر و تفسیر آنها و بیان ارتباط آنها با ولایت امیرمؤمنان(ع) سبب تألیف این کتاب بوده است.

ساختار و گزارش محتوا

در مقدمه به سه مسئله مهم که انبیاء و رسل الهى به آن اهتمام داشته‌اند و از وظایف اصلى ایشان بوده (که حق آن در بیان سیره ایشان ادا نشده)، اشاره شده است.

اول این که، اصل مهم در رسالت، تبلیغ مردم بر رسالت الهى بوده، و این وظیفه اصلى انبیاء است که از طرف خدا بر دوش ایشان نهاده شده، و رسول مبلغ امر الهى است، نه اجبار کننده مردم به هدایت، چرا که اکراهى در دین الهى نیست. و این هماهنگ با اختیار و آزادى انسان است.

دوم این که، هدف انبیاء و رسل الهى بر قضایاى کلى در حیات بشرى و مسیر کلى اجتماع انسانى متمرکز است، رسول در واقع مهندس ربانى است که تعیین کننده مسیر تاریخى و تمدن بشرى است.

سوم این که، با وجودى که انبیاء الهى داراى نبوغ عالى و استعداد وافر بوده‌اند، لیکن در تبلیغ رسالت الهى کمترین دخالت را داشته‌اند، به عبارت دیگر رأى خود را در امر الهى دخالت نمى‌دادند.

بنابراین در سیره انبیاء باید به این سه امر توجه داشت.

اما مسئله خلافت بعد از نبى(ص) موضوع بسیط و ساده‌اى است، زیرا به نظر اهل بیت و شیعیان، پیامبر اسلام، على(ع) را ولى بعد از خود قرار داده، به امر الهى و اختیارى نبوده است. اما قریش مى‌گویند که پیامبر کسى را تعیین ننموده و خلافت حق همه قبایل قریش مى‌باشد.

پس بحث خلافت پیامبر امرى است که حول وجود یا عدم وجود نص بر خلافت دور مى‌زند، و به زعم نظر اهل سنت، امرى سخت و مشکل نیست که نباید در آن تحقیق و مطالعه شود.

فصل اول: مباحث مقدماتى در تفسیر صحیح آیات غدیر

خداوند به رسول گرامى قبل از حجه الوداع امر کرد تا امتش را براى حج بخواند، چنانچه ایشان را به نماز و زکات و روزه و غیره هدایت مى‌کرد، به امام بعد از خود راهنمایى نماید. لذا پیامبر(ص) مسلمانان را براى حج دعوت نمود، تا حج را تعلیم دهد و على(ع) را امام بعد از خود معرفى نماید.

نبى اکرم(ص) در حجه الوداع، خطبه‌هایى را در مکه و عرفات و منى بیان کرد، در این خطبه‌ها به معالم دین، بشارت امت به ائمه دوازده گانه از اهل بیت پیامبر، راه نجات مسلمین از گمراهى با تمسک به ثقلین؛ یعنى قرآن و عترت، اشاره فرموده است.

در راه برگشت، جبرئیل(ع) بر پیامبر(ص) نازل شد و آیه اول؛ یعنى "یا أیها الرسول بلغ ما أنزل إلیک من ربک .." را آورد. پیامبر(ص) در جحفه نزدیکى غدیر خم ایستاد، و پیام خداوند را به امت رسانید و دست على(ع) را بالا برد و ولایت حضرت را بیان نمود. سپس آیه دوم؛ یعنى آیه إکمال دین و اتمام نعمت به واسطه ولایت عترت طاهره نازل گشت، که خداوند فرمود: "الیوم أکملت لکم دینکم و أتممت علیکم نعمتى و رضیت لکم الاسلام دیناً ".

قبل از رسیدن پیامبر به مدینه، تحرکات و اعتراضات قریش و منافقان نسبت به این امر الهى آغاز شد، و لکن خداوند متعال این توطئه‌ها را خنثى نمود و امت رسولش را از ارتداد در زمان حیات پیامبرش حفظ نمود. از جمله این اعتراضات، اعتراض جابر بن نضر بن حارث است، که به پیامبر(ص) براى تعیین ولایت على(ع) اعتراض نمود و خداوند متعال او را به باران سنگ عذاب نمود، و آیه سوم؛ یعنى آیه "سأل سائلٌ بعذاب واقع" در این مقام نازل گشت.

در ادامه این فصل مباحثى که در تفسیر و تبیین آیات غدیر مفید هستند، بررسى مى‌شود. از جمله: این که بحث خلافت پیامبر در زمان حیات حضرت مطرح بوده است، و این که پیامبر اسلام امت را به ائمه دوازدگانه بعد از خود بشارت داده است، که تجزیه و تحلیل این روایات نبوى و انطباق آن‌ها، نتایج بسیارى را در بر دارد که در تفسیر آیات غدیر مفید هستند. و این که خطبه‌هاى پیامبر در حجهالوداع بیانگر چه مطالبى و رهنمودهایى بوده است، و چه ارتباطى با بحث غدیر خم دارد و ....

فصل دوم: آیه امر به تبلیغ

تفسیر آیه ( بلغ ما أنزل الیک من ربک ) با بیان اقوال اهل سنت و دیدگاه اهل بیت(ع) و شیعیان مطرح، و به شبهات در این مورد پاسخ داده مى‌شود.

فصل سوم: داستان غدیر

در احادیث حجه الوداع از کیفیت کلمات پیامبر اکرم(ص) مقام اهل بیت(ع) بدست مى‌آید.

بشارت به ائمه دوازده گانه که از اهل بیت پیامبر هستند، وجوب اطاعت از اهل بیت که به امر خداوند متعال، عدل قرآن کریم (ثقلین) مى‌باشند، حرام بودن صدقات به اهل بیت و تخصیص مالیات خاصى به نام خمس به ایشان و موارد دیگر، همگى بیانگر مقام و شأن بالاى عترت پیامبر(ص) نزد خداوند متعال است و این به روشنى نقطه امتیاز بنى هاشم از قریش و قبایل دیگر است، و همان چیزى است که موجب دشمنى و حسادت قریش نسبت به اهل بیت مى‌باشد، تا جایى که در منى در پى عهدى به نام "صحیفه ملعونه" هم قسم شدند که نگذارند نبوت و خلافت هر دو در بنى هاشم استقرار یابد.

فصل چهارم: آیه اکمال دین

بحث مبسوطى در این که آخرین سوره و آخرین آیه‌ى نازل شده به پیامبر اکرم(ص) چیست؟ و اختلاف در آن ناشى از چیست؟ به نظر اهل بیت و شیعیان، آخرین سوره نازل شده، سوره مائده است، و آخرین آیه هم به طور طبیعى، آیه اکمال دین و اتمام نعمت است. نظر مخالفین و اقوال متعارض دیگر، مطرح شده و مورد بررسى و نقد قرار گرفته است.

فصل پنجم: آیه سأل سائل بعذاب واقع

ابتدا شأن نزول این آیه بیان شده و یازده حادثه را چون طرح‌هاى مختلف ترور پیامبر، نافرمانى بعض همسران حضرت، ناراحتى قریش از ولایت على(ع) و غیره که به این آیه مربوط هستند، مطرح مى‌شود، سپس مباحثى چون ناراحتى و خشم قریش بعد از غدیر خم، روایات سنگ باران شدن بعضى از معترضین به پیامبر در تعیین ولایت على(ع)، جریان صحیفه ملعونه، داستان نضر بن حارث و مطالب دیگر از خشم قریش طرح و بررسى مى‌گردد.