ترجمه و شرح خطبه توحیدیه امام رضا (ع)

ترجمه و شرح خطبه توحیدیه امام رضا (ع)

شرح ابعاد «توحید» و «صفات خداوند» در خطبه‎ای منسوب به «امام رضا» (ع) به نام خطبه توحیدیه است. در این اثر ابتدا به بحث درباره خلقت انسان و جایگاه ویژه او در جهان هستی پرداخته شده سپس ضرورت معرفت خداوند و حقیقت عبودیت حق‎تعالی بیان گردیده است. آنگاه به فرازهایی از خطبه توحیدیه امام رضا که در آن صفات خداوند متعال آمده پرداخته شده است و در ابتدای خطبه موصوف نبودن خداوند به هیچ صفتی از صفات امکانی بررسی گردیده است. در ادامه نویسنده به مبانیت خداوند متعال با سایر موجودات اشاره کرده و برخی از صفات که در خداوند راه ندارد را شرح نموده است. اثبات ازلیت خداوند تفریق و تالیف موجودات نسبت به صفات خداوند، حجاب بودن خلق برای حقتعالی بیان اسباب معرفت الهی، بیان محدودیت‎هایی که در خداوند متعال راه ندارد، بررسی آثار صفات حقتعالی در جهان هستی، دلایل نفی حرکت و سکون در خداوند، ضابطه کلی در نفی تشبیه خالق به مخلوق و بیان آثار مثبت و منفی اشیا در شناخت حقتعالی از مهم‎‎ترین فرازهای خطبه مذکور است که نویسنده به شرح آن‎ها پرداخته است. به نظر می رسد این خطبه در مجلس مامون و قبل از موضوع ولایت عهدی بیان شده است.علت ایراد این خطبه در حقیقت آزمودن امام بوده است؛ زیرا هنگامی که مامون قصد واگذاری ولایت عهدی به ایشان را داشت، با مخالفت اطرافیان روبه رو شد، چرا که از دید اینان امام تجربه حکومت داری را نداشت و تصمیم مامون را غلط می پنداشتند.اینان برای اثبات ادعای خود از مامون خواستند تا امام را فراخواند و با پرسش از امام، دانش ایشان را بیازمایند. در این خطبه به مفاهیمی بنیادین درباره شناخت خدا و تبیین نگرش توحیدی پرداخته شده و مباحثی عقلی و فلسفی در این باره به بحث کشیده شده است. موضوعاتی چون شناخت خدا و تناسب عبادت با آن؛ نفی صفات از ذات الهی؛ راههای نادرست شناخت خدا(تشبیه ، تمثیل و ..) برداشت های شخصی غلط درباره شناخت خدا؛ راههای درست شناخت خدا(توجه به آفرینش، فطرت)؛ آسیب شناسی شناخت خدا(عادت کردن به امور مادی و ..)؛ نام های خدا؛ نتیجه گیریهای نادرست درباره شناخت خداو .. از مباحث این خطبه است.