دو رساله مثل و مثال

دو رساله مثل و مثال

«دو رساله مثل و مثال»، نوشته استاد حسن‏زاده، به زبان فارسى و در باره مثل افلاطونیه که از آنها به اسامى دیگرى، چون صور مجرده، مثل الهیه، ارباب انواع، مثل نوریه و عقول متکافئه نیز تعبیر مى‏شود و نیز در مورد عالم مثال است. رساله مثل، مشتمل بر هشت فصل و رساله مثال، حاوى هفت فصل است. بحث از حقانیت یا عدم حقانیت نظریه مثل، یکى از مشکلات مباحث فلسفى است و از قدیم الایام همواره معرکه آراى متعدد و نظریات مختلف بوده و هست. افلاطون الهى، همچون استادش سقراط، معتقد بود که موجودات عالم مادى را در عالم اله صورى است مجرد که از فساد و تغییر و تقید به زمان و مکان، منزه و مربى و سرمشق موجودات این عالمند. در مقابل، برخى از حکما، نظریه فوق را نپذیرفته و با مطرح کردن شکوک و ایراداتى، آن را از درجه اعتبار ساقط دانسته‏اند. حضرت استاد، حسن‏زاده، دام ظله، در رساله مزبور، بعد از عنوان کردن نظریه مثل، به نقل و بیان اقوال و گفته‏هاى بزرگان و اعاظمى که به مثل قائل بوده‏اند، مى‏پردازد و سپس روایاتى را از اهل بیت عصمت و طهارت، در تأیید نظریه مثل نقل مى‏نماید. معظم له، در مراحل بعدى رساله، از مطالبى که ذیلا به عناوین آنها اشاره مى‏شود، بحث به میان مى‏آورد: الف. بیان چند دلیل از ادله عقلیه در اثبات مثل. ب. ذکر شکوک و ایراداتى که بر نظریه مثل وارد گشته است. ج. وجه تسمیه مثل، به مثل. د. کیفیت و چگونگى تصور کثرت در عالم مثل. ه. تأویلاتى که برخى از حکما، نسبت به نظریه مثل اعمال کرده‏اند. در میان عناوین یاد شده، آنچه که از اهمیت بسزایى برخوردار است و جا دارد مورد توجه خواص اهل تحقیق قرار گیرد، مبحث چگونگى تصور کثرت در عالم مثل است، زیرا با توجه به اینکه کثرت و تعدد، برخاسته از ماده است، در عالمى که نه از ماده خبرى است و نه مسبوق به ماده است، تصور کثرت در غایه اشکال است که براى اطلاع بر چگونگى آن، باید به اصل رساله رجوع کرد. به هر حال حضرت استاد، در معرفى رساله مثل، چنین مى‏فرماید: «ما در این رساله، بعد از عنوان کردن مثل، به نقل نظریات بزرگان عالم علم پرداخته و عبارات کسانى را که قائل به نظریه مثل نبوده‏اند، ولى به نحوى آن را تأویل کرده‏اند نیز نقل نموده‏ایم و بالاخره نظریه مثل را پذیرفته و آنها را بر همان عقول و مفارقات که باذن الله مدبرات عالم ناسوتند تطبیق نموده‏ایم و فرمایشاتى را که شیخ الرئیس ابن سینا، در رد مثل در الهیات شفا آورده است، تصویب نکرده‏ایم». عناوین مطالب مطرح شده در رساله مثال، عبارتند از: عالم مثال یا برزخ؛ عالم مثال متصل و مثال منفصل؛ کار قوه متصرفه در انسان؛ نقل سخنان مولى عبد الرزاق لاهیجى، در مورد عالم مثال؛ نقل سخن مرحوم محقق لاهیجى، در تقریر مذاهب حکما در معاد و در تعلق نفوس زکیه و ردیه بعد از مفارقت از ابدان انسانیه به ابدان عنصرى دیگر یا به ابدان مثالیه؛ نقل اشاراتى از ملا صدرا در مورد عالم مثال منفصل؛ نقل کلام ابن عربى در باره معرفت بقاى نفس در برزخ بین دنیا و بعث. وضعیت کتاب فهرست موضوعات، در آغاز کتاب و فهرست آیات، نام اشخاص، عناوین کتب و اشعار در پایان کتاب ذکر شده است.