شرح چهل حدیث

شرح چهل حدیث

شرح چهل حدیث حضرت امام خمینی (ره) نویسنده: روح‌الله خمینی موضوع : احادیث شیعه - قرن ۱۴ , اربعینات - قرن ۱۴ , اربعین حدیث - نقد و تفسیر ناشر : موسسه ‌تنظیم ‌و نشر آثار امام ‌خمینی‌(س) محل نشر : تهران قطع : وزیری نوع کتاب : تالیف زبان اصلی : عربی تاریخ نشر : ۱۳۸۳/۱۰/۱۵ رده دیویی : ۰۲۹۰۷۲۱۸ شابک : ۹۶۴-۳۳۵-۰۱۱-۸ «اربعین حدیث» یا «شرح چهل حدیث»، یکى از آثار گرانبهاى اخلاقى و عرفانى امام خمینی (س) است که در سال ۱۳۵۸ هجرى قمرى (۱۳۱۸ شمسى) به زبان فارسى نوشته شده است. در این اثر، چهل حدیث از روایات پیشوایان دین از کتاب شریف اصول کافى ( ۳۴ حدیث اوّل ـ غیر از حدیث۱۱ ـ در مسائل اخلاقى و ۶ حدیث آخر در مسائل اعتقادى) به وجهى مبسوط و با بیانى شیوا و اثرگذار شرح شده اند. این اثر از طرف مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، در ۹۰۰ صفحه منتشر شده است. «چهل حدیث»یکى از آثار ضمیر فیض‌پذیر عارف و عالم ربّانى، حضرت امام خمینى (س) است. معظم له این کتاب را در شرح و بیان چهل حدیث از احادیث موروث از معصومان نگاشته‏اند. سنت «اربعین» نویسى از قدیم الایام در میان علماى دین معمول بوده است و حضرت امام نیز براى مسلوک داشتن سنت سلف برعهده گرفته بودند که کتابى در این زمینه تصنیف کنند. مطاوى کتاب همه در تفحص از حقیقت اخبارى از پیشوایان معصوم دین و سرشار از تذکرات اخلاقى و نکات عرفانى و حِکمى است. «اربعین» (چهل حدیث) عنوان کتاب هایى است که معمولاً در بردارندۀ ۴۰ حدیث است؛ یا آنکه ۴۰ باب است در حدیث. تألیف «اربعینیات» ظاهراً از قرن چهارم هجرى معمول شده و در کتاب هاى عربى به «کتب الاربعینیات» معروف است. بناى اربعینیات حدیث مشهورى است که در طرق کثیر روایت شده، و آن حدیث چنین است: من حفظ على أمتى أربعین حدیثاً فى أمر دینها، بعثه‏اللّه‏ تعالى یوم القیامه فى زمره الفقهاء والعلماء. کسانى همچون ابوبکر کلاباذى (وفات ۳۸۰)، ابوعبدالرحمن سلمى،ابونعیم اصفهانى و شیخ بهایى، در این باب تألیفاتی داشته ، هر یک اربعین خود را به قصدى پرداخته‏اند؛ مثلاً یکى احادیث مربوط به توحید، و یکى احادیث دربارۀ زهد و نسک و مواعظ، و دیگرى احادیث در باب عبادات را جمع کرده؛ مانند اربعین حاوى ۴۰ حدیث از طریق اهل بیت نبوت از شیخ بهایى، که ابن خاتون، از علماى شیعه و از شاگردان شیخ، بر آن شرح نوشته است. اربعین مجلسى دوم، شرحى است مفصل به عربى بر ۴۰ حدیث مشتمل بر تقریرات درسى مجلسى. کتاب‏الاربعین از شهید اوّل نیز مشتمل است بر ۴۰ حدیث، بدون شرح و توضیح، و بیشتر احادیث آن در باب عبادات است. همچنین اربعین نورالدین عبدالرحمن جامى حاوى ۴۰ حدیث و ترجمۀ منظوم آنهاست. کتاب حاضر در اصل تقریرات امام خمینى (س) بوده است که مضامین آن را در مدرسۀ فیضیه و ملاصادق در قم براى شاگردان خود ایراد فرموده بودند؛ سپس تصمیم گرفتند کتابى در همین زمینه تألیف کنند، و این کتاب را در ۱۳۵۸ هجری قمری به پایان آوردند. ۳۳ حدیث از احادیث این دفتر مربوط به اخلاقیات و مهلکات و منجیات، و ۷ حدیث آخر در باب اعتقادات و معارف است. روش امام در توضیح احادیث چنین است که ابتدا حدیث را نقل مى‏کنند؛ سپس آن را به فارسى ترجمه مى‏کنند؛ و آن گاه کلمات اصلى حدیث، و گاه غالب تعبیرات و کلمات آن، را شرح و معنا مى‏کنند، و در معناى حدیث متعرض نکته‏اى که در شرح حدیث سودمند است مى‏شوند؛ و پس از فراغ از شرح تعبیرات و اصطلاحات و تمهیدات لازم، به شرح متن مى‏پردازند، و طى چند «فصل» شرح حدیث را به پایان مى‏برند. در خصوص مسائل اخلاقى وجهۀ همت مصنف بزرگوار کتاب این است که تمویهات نفس را آشکار کنند و مفاسد هر یک از ذمایم اخلاقى همچون کبر، ریا، غضب و حسد، را شرح دهند و در خلال مطالب مواعظى درج کنند که در بازداشت نفس از معصیت سودمند قرار گیرد. در هر باب آیاتى از کلام آسمانى استشهاد کرده‏اند و گهگاه از سخنان ارباب ضمایر پاک نیز استفادت جسته‏اند که در بین آنان در درجۀ اوّل معلم روحانى و ارجمند خود ایشان، مرحوم شاه آبادى، است که در زمان تألیف این کتاب در قید حیات بوده‏اند. آنچه در شرح این روایات مطمح و مطرح نظر امام بوده، بیدار ساختن خواننده و تنبه دادن به اوست که از مباشرت لذات دست بردارد و مباشر اعمال صالح گردد، و با طى طریق سلوک خود را از صفات بد و ناپسند مبرا سازد، تا به فیض هدایت نایل گردد و با ایمان درست و عمل پاکیزه خداى خویش را ملاقات کند. مصنف بزرگوار که معلم بزرگ اخلاق بوده‏اند در این ابواب بیاناتى عالى و قوى و مؤثر دارند که در شدت تأثیر و نفوذ در قلب مى‏توان گفت که در وقت تحریر مطالب سرّ ایشان از عالم قدس فایض بوده است. ۷ حدیث آخر کتاب در شرح مطالبى است که از سنگین ترین و در عین حال عالی ترین و نفیس ترین مطالب و مباحث عرفانى محسوب است. مباحثى از قبیل جبر و تفویض عرفانى، بحث ذات و اسماء و صفات حق تعالى، شناحت بارى و آفرینش آدم بر صورت او، و مانند آن. این احادیث را که همه بنیه و جنبۀ عرفانى دارند و هر یک از مستندات محکم عارفان است طبعاً معظم له به مذاق عرفان تفسیر کرده‏اند؛ اما در جاى خود متذکر شده‏اند که حمل این روایات و آیات بر معانى عرفانى به سائقۀ ذوق شخصى نبوده و بر طبق اهواى کسان تفسیر نکرده‏اند؛ بلکه اینها معارفى است که اصحاب حال و ارباب علوم افاضى، با معیارى که همان ضمیر صافى برخوردار از فیض هدایت ایشان است، به دست داده‏اند. و در عین حال کلام الهى را منزه از کنه‏یابى دانسته‏اند و علم آن را مخصوص انبیا و ائمه شمرده‏اند. امام خمینى در عرفان نظرى ممحض بوده‏اند و در شرح این احادیث به طرح مباحث نفیس عرفانى پرداخته‏اند. اما چنانکه فرموده‏اند همه جا توجه داشته‏اند که عقاید غیر مستفاد از شرع را در شرح خویش وارد نسازند و بر وفق منهج مستقیم شرع گام بردارند، و گاه به تناسب به ایرادات اهل قشور نیز پاسخ گفته‏اند. حضرت امام(س) در مقدمه این کتاب می نویسد: خداوندا، آینۀ دل را به نور اخلاص روشنى بخش؛ و زنگار شرک و دو بینى را از لوح دل پاک گردان؛ و شاهراه سعادت و نجات را به این بیچارگان بیابان حیرت و ضلالت بنما؛ و ما را به اخلاق کریمانه متخلق فرما؛ و از نفحات و جلوه‏هاى خاص خود که مختص اولیاء درگاه است ما را نصیبى ده؛ و لشکر شیطان و جهل را از مملکت قلوب ما خارج فرما؛ و جنود علم و حکمت و رحمان را به جاى آنها جایگزین کن؛ و ما را با حب خود و خاصان درگاهت از این سراى درگذران؛ و در وقت مرگ و بعد از آن با ما با رحمت خود رفتار فرما؛ و عاقبت کار ما را با سعادت قرین کن؛ به حقّ محمّد و آله الطاهرین، صلوات اللّه‏ علیهم أجمعین.و بعد، این بندۀ بى‏بضاعت ضعیف مدتى بود با خود حدیث مى‏کردم که چهل حدیث از احادیث اهل‏بیت عصمت و طهارت، علیهم السلام، که در کتب معتبرۀ اصحاب و علماء، رضوان‏اللّه‏ علیهم، ثبت است، جمع‏آورى کرده، هر یک را به مناسبت شرحى کند که با حال عامه مناسبتى داشته باشد؛ و از این جهت آن را به زبان فارسى نگاشته که فارسى زبانان نیز از آن بهره برگیرند. این اثر تا آخر سال ۱۳۸۸ چهل و نه بار تجدید چاپ شده است و علاوه بر آن به زبان های اردو، انگلیسی، ترکی استانبولی و عربی ترجمه شده و بارها به چاپ رسیده است.