فلسفه و کلام اسلامی

فلسفه و کلام اسلامی

کتاب فلسفه و کلام اسلامى ترجمه مجموعه دروسى است که استاد در مدت چهار سال براى دانشجویان دانشکده فقه نجف اشرف افاضه فرموده اند. این مباحث ابتدا به صورت جزوه هایى بین دانشجویان توزیع شده و بعدها یکى از شاگردان استاد یعنى جناب استاد سید محمد تقى طباطبایى تبریزى این جزوات را به صورت کتاب کنونى درآورده است. ایشان در این اثر مطالب کلیدى و اساسى فلسفه و کلام اسلامى را با بیانى زیبا مطرح کرده است که مى تواند براى دانش پژوهان مفید واقع گردد و توسط دو تن از فضلا حوزه به فارسى برگردانده شده است. این کتاب در چهار بخش سامان یافته که هربخشى را استاد در یک سال افاضه فرموده است. سه بخش را به فلسفه و بخش آخر را به کلام اختصاص داده است. در سال اول استاد به تحلیل مباحث عامه وجود مى پردازد; وى معتقد است که بسیارى از اشتباهات در فلسفه از خلط میان مفهوم و مصداق وجود ناشى مى شود و سپس مباحثى از قبیل تعریف وجود, اشتراک وجود, مغایرت مفهوم وجود با مفهوم ماهیت و اصالت وجود و اینکه عدم, شیئتى ندارد و امتناع و اعاده معدوم را مورد بحث قرار مى دهد. استاد با بیانى زیبا و دلایل قوى مباحث فوق را اثبات مى کند. نکته اى که شایان ذکر است این است که استاد در هر مورد جان مطلب را ارائه داده و از اطناب حذر مى کند. در سال دوم ـ ابتدا مباحث وجود ذهنى را مطرح مى کند که در آن بحث ابتدا معانى مختلف وجود ذهنى و دلایل و شبهات منکران وجود ذهنى را مطرح و سپس به جواب گویى آنها مى پردازد. سپس مبحث جعل و اقسام جعل را یعنى جعل بسیط و مرکب را توضیح داده و بعد مى گوید ذاتاً چه چیزى مجعول است؟ وجود یا ماهیت که در آن بحث, اثبات مى کند که مجعول وجود است نه ماهیت و ماهیت به تبع وجود موجود است. سپس تقسیم وجود به وجود محمولى و رابط و فرق وجود رابط را مطرح مى کند و سپس تحقیقى در معناى وجود رابط مى کند که در این زمینه مطالب گرانبهایى را مطرح مى کند. در آخر بحث مواد قضایا را پیش مى کشد و نتیجه مى گیرد که جهات سه گانه یعنى وجوب و امتناع و امکان اعتبارات عقلى اند و حقایق آنها از سنخ وجود رابط است که در خارج هست. ولى از این که آنها در خارجند نتیجه نمى شود که آنها در خارج موجودند. در سال سوم ـ علامه مباحث علت و معلول را مطرح مى کند که در این بحث ابتدا به بداهت مفهوم علت و معلول و اصل علیت و سپس به نظریه تصادف اشاره مى کند و نقد نسبتاً مفصلى از نظریه تصادف به عمل مى آورد و معتقد است از آنجا که اصل علیت یک اصل بدیهى و فطرى است معتقدین به نظریه تصادف و صدفه ناخودآگاه سخن خود را نقض مى کنند. و همچنین نظریه احتمالات را مطرح و با بیانى زیبا آن را رد مى کند و سپس به نقد سخنان اشاعره مى پردازد که علت طبیعى یا علت قریب را انکار مى کنند. براى رد سخن اشاعره معتقد است که آنان گرفتار مغالطه اى شده اند که از خلط میان فاعل مامنه الوجود (فاعلى که ایجاد کننده وجود است) و فاعل ما به الوجود (فاعلى که از طریق آن وجود حاصل مى شود) برمى خیزد. و سپس به ابطال تسلسل مى پردازد و با برهانى که احتمالاً ابتکار ایشان است تسلسل را ابطال مى کنند. در سال چهارم استاد ابتدا به تفاوت فلسفه و علم کلام مى پردازند و دلایل پیدایش علم کلام را در میان مسلمین و اثر اندیشه یونانى را بر افکار آنان توضیح مى دهد. سپس این نکته را مطرح مى کند که ریشه اختلاف عقیدتى در میان مسلمانان تأثر آنان از افکار یونانیان بود. خلاصه آن که علم کلام بیش از آنکه فایده بخشید, فساد آفرید او معتقد است که مطالعه فلسفه صرفاً بخاطر دفع شبهات و توسعه افق فکرى است نه اخذ اعتقادات از آن. مساله بعدى مساله جبر و تفویض است که بعد از نقد و بررسى آراء گوناگون در این باره, نظریه امر بین الامرین (نظریه مختار شیعه) و فرمایش حضرت امام سجاد(ع) در این باره را توضیح مى دهند. و همچنین ماهیت واجب الوجود و عینیت ماهیت و وجود در حق تعالى و اثبات وجود خدا به طریق برهان لمى بحث بعدى استاد را شکل مى دهد و اهم مباحث بعدى عبارتند از: توضیح صفات کمالیه حق تعالى, معناى صفت و عینیت ذات و صفات و شرح سخنان حضرت على(ع) درباره توحید, علم, قدرت, حیات, سمع و بصر, کلام خداوند, مساله طلب و اراده و قضاء و قدر الهى. استاد با بیانى شیوا به توضیح و بررسى مطالب فوق مى پردازد.