مبانی و روش های تفسیر قرآن

مبانی و روش های تفسیر قرآن

کتاب مبانی و روشهای تفسیر قرآن تألیف عباسعلی عمید زنجانی به زبان فارسی و پیرامون مبانی و روشهای تفسیری نوشته شده است. مؤلف که یکی از قرآن پژوهان معاصر می‌باشد در این کتاب روشهای تفسیری را بحث نموده وی در فصل اول، ضرورت شناخت قرآن را بررسی، آنگاه سیر تحولات در تفسیر قرآن را توضیح داده است در فصل دوم وجوه شناخت قرآن را بحث و در ادامه آن علل اختلاف در تفسیر قرآن را بررسی می‌نماید. در فصل سوم مبانی و روشهای تفسیری و تقسیم بندیهایی که از طرف صاحب نظران ارائه شده را توضیح می‌دهد و به همین مناسبت شرائط و منابع و آداب تفسیر قرآن را ذکر نموده است در فصل چهارم تفسیر نقلی را بررسی می‌کند و به همین مناسبت روایاتی که می‌توان به آنها استناد نمود را ذکر و پاسخ آنها را می‌دهد. در فصل پنجم تفسیر به رای را مورد بحث قرار داده و مفاد روایات وارده در این باب را بررسی، آنگاه برخی از موارد تفسیر به رای را ذکر نموده است فصل ششم را اختصاص به تفسیر رمزی، اشاری و شهودی داده و فصل هفتم مربوط است به تفسیر عقلی و اجتهادی که در آن دلایل این نوع تفسیر را از نظر قرآن- بناء عقلاء- عقل و سیره علمای اسلام مورد بررسی قرار داده است در فصل هشتم تفسیر قرآن به قرآن و در فصل نهم تفسیر قرآن بر اساس کتاب و سنت و عقل مورد بحث قرار گرفته است از نکات قابل ذکر در مورد کتاب، تقسیم بندیهای مختلف از طرف مؤلف آن و نیز بیان مطالب در قالب و اسلوبی که برای اکثر خوانندگان آن قابل فهم و درک می‌باشد. و همین علت باعث استقبال گسترده از آن شده به گونه‌ای که تا سال ۱۳۷۳ سه نوبت به چاپ رسیده است. کتاب دارای نه فصل می‌باشد که فهرست مطالب آن به قرار زیر است: ۱. فصل اول: کلیات شامل: ۱.ضرورت شناخت قرآن ۲. جایگاه علم تفسیر ۳. سیر تحولات در تفسیر قرآن شامل: زبان قرآن ، منابع تفسی ر و قرآن، انتقال تفسیر از صحابه به تابعین ، عصر تدوین تفسیر، طبقه بندی مفسران ، معروفترین تفاسیر اهل سنت ، علوم قرآن، تحول مبانی و روشهای تفسیری، سیر تحولات علم تفسیر در میان مفسران شیعه ، منابع تفسیری شیعه ، طبقات مفسران شیعه و آثار شیعه در علوم قرآنی. ۲. فصل دوم: وجوه شناخت قرآن شامل: ۱. وجوه شناخت قرآن ۲. علل اختلاف در تفسیر قرآن ۳. علل پیدایش اختلاف. ۳. فصل سوم: مبانی و روشهای تفسیری شامل: تعریف مبانی و روشهای تفسیری، تقسیم بندی روشهای تفسیری ، شرایط تفسیر، منابع تفسیر، آداب تفسیر ، قواعد تفسیر و مذاهب و مناهج تفسیری. ۴. فصل چهارم: تفسیر نقلی یا تفسیر به ماثور شامل: استدلال به [[|روایات]] تفسیر به رای ، اعتماد به ظن در تفسیر قرآن جایز نیست، مبین قرآن رسول خداست، ناتوانی عقل از تفسیر قرآن، استدلال به حدیث ثقلین ، تحریف قرآن و اهم تفاسیر نقلی شیعه و اهل سنت . ۵. فصل پنجم: تفسیر به رای شامل: نظراتی چند درباره تفسیر به رای، مفاد روایات تفسیر به رای ، مواردی از تفسیر به رای، نمونه‌های جدید تفسیر به رای و نظریه علمی بودن قرآن. ۶. فصل ششم: تفسیر رمزی شامل: تفسیر اشاری و تفسیر شهودی. ۷. فصل هفتم: تفسیر عقلی و اجتهادی شامل: دلایل قرآنی ، دلایل روایی، دلیل عقلی، سیره علمای اسلام، روش و بنای عقلاء و بررسی دلایل تفسیر اجتهادی. ۸. فصل هشتم: تفسیر قرآن به قرآن شامل: ارزش سنت در تفسیر قرآن و به هم زدن ترتیب آیات قرآن. ۹. فصل نهم: تفسیر قرآن براساس کتاب ، سنت، عترت و عقل . ویژگی‌ کتاب ۱. در فصل دوم: پیرامون وجوه شناخت قرآن سخن می‌گوید در ابتدا واژه تفسیر را معنا نموده آنگاه معنای اصطلاحی آنرا در کلام مفسران و دانشمندان علوم قرآنی مورد بررسی قرار داده است. ۲. یکی از مباحث مهم در این فصل مساله علل اختلاف در تفسیر قرآن است، وی در ابتدا تفسیر در زمان پیامبر و توسط آن حضرت را توضیح داد. در ادامه علل پیدایش اختلاف تفسیر را در محورهای زیر بررسی می‌کند: پیدایش مذاهب مختلف، نفوذ افکار و انتقال علوم به بلاد اسلامی، اصالت عقل و اعتماد به رای، اختلاف مردم به درک معارف قرآن . ۳. در فصل سوم: مبانی و روشهای تفسیری را بررسی کرده است برای این منظور ابتدا دیدگاهها مفسران همچون طبری ، ابن عباس را درباره تقسیم بندی تفاسیر مطرح نموده، در ادامه مذاهب و مناهج تفسیری را نام می‌برد. ۴. در فصل اول جایگاه علم تفسیر در میان دیگر علوم را بررسی کرده، آنگاه به سیر تحول تفسیر پرداخته، آن را در دو مذهب شیعه و اهل سنت به صورت جداگانه بررسی و تالیفاتی از آنان را نام می‌برد. ۵. در فصل دوم. پس از بیان معنای تاویل از نظر لغت و ذکر اقوال برخی از مفسران در این باره، بعضی از روایات که در آنها بحث تاویل وجود دارد را ذکر نموده آنگاه بحث می‌کند که آیا همه قرآن تاویل دارد یا برخی از آیات آن، به جهت توضیح آن اقوال و نظرات مفسران را ذکر نموده است. ۶. در فصل چهارم: روش تفسیر نقلی (یا ماثور) را بحث نموده ابتدا تاریخچه مختصری از آن را ذکر و به دنباله آن برخی از مهمترین ادله قائلین تفسیر نقلی را ذکر و پاسخ آنها را می‌دهد. ۷. در فصل هفتم: تفسیر عقلی و اجتهادی را توضیح می‌دهد ادله‌ای که قائلین به این نوع تفسیر ارائه نموده‌اند تقسیم بندی و آنها را در محورهای همچون: آیات ، روایات ، عقل ، و بناء عقلا بررسی می‌نماید.