مرجئه و جهمیه در خراسان عصر اموی

مرجئه و جهمیه در خراسان عصر اموی

مرجئه و جهمیه در خراسان عصر اموی، ترجمه فارسی کتاب «المرجئه و الجهمیه بخراسان فی العصر الأموی»، اثر حسین عطوان، توسط حمیدرضا آژیر، در معرفی فرقه مرجئه و جهمیه است که در خراسان عصر اموی، در محیط برکنار و دورافتاده‌ای از مرکز خلافت، آثار فکری و سیاسی گسترده‌ای از خود برجای نهاده‌اند. نویسنده، کتاب را به دو بخش تقسیم کرده و نخستین بخش را به مرجئه و دومی را به جهمیه ویژه ساخته است. وی همان ‌گونه که به بیان پیدایش و تحول هریک از این دو فرقه و رجال آن پرداخته، باورهای دینی و سیاسی و اقدامات عملی آنها را نیز فراپیش نهاده و کوشیده است به‌قدر شناخت و توان خویش، لایه از هریک برگیرد. وی با شیوه‌ای تاریخی، متون و اخبار را گرد آورده و در جای خود نهاده و با تحلیل به نتایجی رسیده است، بدون اینکه در تفسیر و تأویل، به تکلف افتد یا در داوری، به خودرأیی گرفتار آید. از جمله ویژگی‌های برجسته کتاب که باعث اهمیت آن می‌شود، آن است که نویسنده در نگارش و تدوین مطالب، به منابع چاپ‌شده زیادی مراجعه نموده که از جمله آن‌ها، عبارت است از: کتب حدیثی، مانند: مسند احمد بن حنبل، صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابوداود، سنن ابن ماجه و سنن ترمذی. کتب فرق، مانند: «مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین» اشعری، «الفرق بین الفرق» بغدادی، «الفصل فی الملل و الأهواء و النحل» ابن حزم، «الملل و النحل» شهرستانی، «طبقات المعتزله» ابن مرتضی. کتب طبقات و تراجم، مانند: «الطبقات الکبری» ابن سعد، «طبقات» خلیفه بن خیاط، «التاریخ الکبیر» بخاری، «الجرح و التعدیل» ابن ابی‌حاتم رازی، «حلیه الأولیاء و طبقات الأصفیاء» ابونعیم اصفهانی، «الاستیعاب فی معرفه الأصحاب» ابن عبدالبر، «تاریخ بغداد» بغدادی، «طبقات الفقهاء» شیرازی، «أسد الغابه فی معرفه الصحابه» ابن اثیر، «وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان» ابن خلکان، «میزان الاعتدال فی نقد الرجال» و «تذکره الحفاظ» ذهبی. و... . این منابع گوناگون، پیرامون مرجئه و جهمیه و رجال و سرشناسان و اصول و مواضع مختلف آنها، درون‌مایه‌ای بسیار در خود دارد و نویسنده در این کتاب، پژوهش‌های فکری، فلسفی، ادبی و تاریخی زیادی را درباره دیدگاه‌های مرجئه و جهمیه و بنیادهای اندیشه دینی و سیاسی ایشان، در اختیار خواننده قرار داده است