احکام دفاع و امر به معروف و نهی از منکر

احکام دفاع و امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهى از منکر در قرآن، تألیف محمد سروش، با هدف آموزش قرآن و معارف قرآنى، توسط پژوهشکده تحقیقات اسلامى نمایندگى ولى فقیه در سپاه تهیه شده است. ساختار کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و هفده درس است. در هریک از دروس با توجه به آیات قرآن کریم یکى از مباحث مرتبط با امر به معروف و نهى از منکر مطرح شده است. گزارش محتوا در درس اول، ارزش و اهمیت امر به معروف و نهى از منکر بیان شده است. نویسنده تأکید مى‌کند که امر به معروف و نهى از منکر یکى از واجبات اسلامى است که آیات متعددى از قرآن بر ارزش والاى آن، گواهى مى‌دهد. بر طبق آیه ۱۱۰ سوره آل عمران انجام این فریضه الهى، ملاک امتیاز امت اسلامى از سایر امت‌ها معرفى شده است. همچنین بر طبق آیه ۱۹۹ سوره اعراف از جمله وظایفى است که بر عهده پیامبر(ص) نهاده شده است. در درس‌هاى دوم و سوم کتاب به ریشه‌ها و عوامل بى‌اعتنایى به مسئولیت‌هاى اجتماعى و بروز بى‌تفاوتى پرداخته شده است. نویسنده این بحث را با این سؤال مطرح مى‌کند که چرا بسیارى از مسلمانان توجه و اهتمام لازم به این اصل اسلامى را ندارند؛ نه براى جلوگیرى از مفاسد و منکرات اقدام به «نهى از منکر» مى‌کنند و نه براى تحقق خوبى‌ها «امر به معروف» مى‌کنند. در درس چهارم به بررسى ضرورت شناخت امر به معروف و نهى از منکر پرداخته شده است: «براى امر به معروف و نهى از منکر باید «معروف و منکر» را شناخت و دانست که چه کارى در محدوده «معروف» قرار دارد تا امر به آن لازم باشد و چه کارى در محدوده «منکر» جا مى‌گیرد تا نهى از آن واجب باشد؛ ازاین‌رو، آنان که بدون شناخت صحیح از معروف و منکر دیگران را امر و نهى مى‌کنند نه تنها خدمتى انجام نداده‌اند، بلکه چه‌بسا باعث گمراهى دیگران نیز مى‌شوند...». در درس پنجم، آثار و عواقب بى‌اعتنایى به امر به معروف و نهى از منکر بررسى شده است. انحطاط جوامع، آثار بد روانى بر شخص تارک، تسلط اشرار و ذلت اخیار و دخالت و سلطه بیگانگان بر جوامع اسلامى، از جمله آثار ترک این فریضه الهى است. در درس ششم، به جنبه دیگرى از ترک امر به معروف و نهى از منکر نگاه شده است که عبارت است از بروز حوادث و بلایاى طبیعى که در این درس به آن پرداخته شده است. در درس‌هاى هفتم و هشتم، عوامل موفقیت در امر به معروف و نهى از منکر و شرایط انجام این فریضه ذکر شده است. شناخت معروف و منکر، احتمال تأثیر، اصرار بر گناه و خالى بودن از مفسده از جمله شرایطى است که در مواجهه با این موضوع باید لحاظ گردد. در درس‌هاى نهم و دهم، مراحل و مراتب امر به معروف و نهى از منکر ذکر شده است. نویسنده، متذکر مى‌شود که برخورد منفى با گناهکار داراى مراتبى است که در صورتى‌که احتمال تأثیر مراتب پائین‌تر وجود دارد، نباید به سراغ مرتبه بالاتر رفت. در آخرین بخش درس دهم، ضوابط اعمال قدرت براى امر به معروف و نهى از منکر با استفاده از «تحریر الوسیله» حضرت امام خمینى(ره) بیان شده است. درس یازدهم به این موضوع پرداخته که امر به معروف و نهى از منکر را باید از خود و نزدیک ان شروع کرد؛ چرا که دعوت پیامبر(ص) چه در مرحله فراخوانى به توحید و چه در مرحله اداى واجبات، از نزدیک ان شروع شد. در درس دوازدهم، رابطه امر به معروف و نهى از منکر با تبلیغ و هجرت در دو بخش بیان شده است. درس سیزدهم به تبیین رابطه تقیه با امر به معروف و نهى از منکر اختصاص دارد. یکى از مسائل مطرح‌شده در فقه شیعه، «تقیه» است. فقها تصریح کرده‌اند که در مواردى استفاده از تقیه و کتمان حق جایز نیست، مثل موردى که اساس مکتب یا یکى از اصول آن در معرض خطر قرار گیرد. در درس چهاردهم، رابطه امر به معروف با ردّ بدعت، نصیحت و انتقاد بیان شده است. در خلاصه این درس مى‌خوانیم: «دعوت به خوبى یا جلوگیرى از بدى، تنها در قالب امر به معروف و نهى از منکر انجام نمى‌شود و تکالیف دیگرى نیز در این رابطه وجود دارد، از قبیل: ۱٫ رد بدعت؛ ۲٫ نصیحت و ارشاد؛ ۳٫ نقد و انتقاد. درس پانزدهم، به بررسى موضوع کتاب در فقه و کلام پرداخته است. در این درس در سه بخش، امر به معروف و نهى از منکر در مذاهب اسلامى، در فقه شیعه و نیز نقش امام خمینى در احیاى آن بررسى شده است. هرچند مسئله امر به معروف پیوسته در فقه مطرح و مورد توجه فقها قرار داشته است، ولى رهبر فقید انقلاب اسلامى حضرت امام خمینى(ره)، این اصل حیات‌بخش را زنده کرد و پس از چهارصد سال، با بازگرداندن آن به رساله عملیّه و طرح فروع جدید، ابهاماتى را که پیرامون آن از سوى کج‌اندیشان مطرح شده بود از بین برد. در درس شانزدهم، جایگاه امر به معروف و نهى از منکر در سیره انبیاء و ائمه اطهار(ع) تبیین شده است. امامان شیعه، علاوه بر تحلیل علمى و ارائه مباحث امر به معروف و نهى از منکر، در سیره خویش نیز اهتمام فراوان به این اصل سرنوشت‌ساز و حسّاس داشتند. نویسنده در دو بخش به تحلیل این موضوع پرداخته است. نویسنده در آخرین درس، وظیفه حکومت اسلامى را درباره موضوع کتاب مطرح کرده است. وى با استناد به آیه ۴۱ سوره حج، امر به معروف و نهى از منکر را فلسفه تشکیل حکومت اسلامى مى‌داند.