عقلانیت؛ بحثی در مبانی جامعه شناسی توسعه

عقلانیت؛ بحثی در مبانی جامعه شناسی توسعه

مبحث اصلی این نوشتار شرح و تبیین این مدعاست که "عقلانیت غربی که در نظام"لیبرال-بورژوا"و تمدن کنونی مغرب زمین، نهادینه شده، مبتنی بر برداشتی شتاب‏زده از عقلانیت است که به شدت ناقص، ناتوان از تفسیر اصلی‏ترین مقاطع زندگی و مهم‏ترین نیازهای آدمی و قابل یک محاکمه تمام عیار علمی است و باید به دنبال عقلانیتی بودکه کلیه مزایای "عقلانیت ابزاری" و "صوری" را مد نظر بدارد اما بدان اکتفا نکرده و به حدودی بس جامع- تر و شامل‏تر بیندیشد، زیرا وقتی پروژه"زندگی و انسان"را با تاملی جدی‏تر و دقیق‏تر بنگریم، مفهوم "عقلانیت"، به همان نسبت دقیق‏تر شده بلکه پاک عوض می‏شود و چه بسا رفتاری که در دستگاه"هزینه- فایده"، در یک انسان‏شناسی غیر الهی، "عقلانی" تلقی می‏شود، در دستگاه "هزینه-فایده" جامع‏تر، که اسلام‏شناسی اسلامی، مدعی آن است، غیر مقرون به صرفه و کاملا غیر عقلانی از آب درآید و به عکس". نگارنده در کتاب مفهوم "عقلانیت" و "کنش منطقی" در رفتار اجتماعی-اقتصادی(یکی از اصول توسعه سرمایه‏داری) را بررسی و بیشتر به آرای "ویلفر دوپاره‏تو" و "ماکس وبر" اشاره نموده در اصل قصد دارد مفهوم "عقلانیت" را در مبانی جامعه‏شناسی توسعه بررسی نماید. نگارنده برای عقلانیت سه جنبه معرفتی، اخلاقی و ابزاری قائل است.به زعم وی و بر اساس بررسی نظریات "پاره‏تو" و "وبر" در عقلانیت غربی تنها به عقلانیت ابزاری اکتفا شده است. بخش دوم کتاب "عقلانیت اسلامی"نام دارد. در این باب از کتاب تصریح شده است که عقلانیت اسلامی" از انسان و حیات می‏پرسد و وقتی سنگ بنای "عقلانیت" را گذارد و مختصات و اهداف مبانی آن را معلوم کرد به تنظیم اخلاقیات(در راستای عقاید و فرهنگ)می‏نشیند و عاقبت به روش‏ها و ابزار تامین اهداف مادی و معنوی بشریت می‏پردازد".