تألیفات رجالی قرن دوازدهم هجری

اردبیلی، محمّد (م 1101 ق) . 251. تصحیح الأسانید. الذریعه، ج 4، ص 193 (ش 17) . مؤلّف در این كتاب، اقدام به تصحیح اكثر اسناد كتاب التهذیب و الاستبصار نموده است. در خاتمه المستدرك، با تعبیر «قلت»، تمام این كتابْ نقل شده است. همچنین مؤلّف در خاتمه كتاب جامع الرواه خود، در فایده هشتم، منتخب و خلاصه ای از این كتاب را آورده است. مرحوم مامقانی نیز در آخر جلد سوم كتاب تنقیح المقال، این منتخب را آورده است. 252. جامع الرواه، قم: مكتبه المحمدی، 2 ج. این كتاب، مشتمل بر قسمت های زیر است: مقدمه مؤلّف، شامل: مطالبی در بیان ضرورت نگارش كتاب، محتویات كتاب و منابع مورد مراجعه است. همچنین با رمزهای خاصّی هر یك از منابع، معرّفی شده اند. این كتاب به عنوان حاشیه و مكمّل كتاب تلخیص المقال میرزا محمّد استر آبادی (م 1028 ق) ، تألیف شده است و بعد از ذكر اسامی رجال، شرح حال های میرزا محمّد استر آبادی در تلخیص المقال با رمز «مح» در ذیل هر عنوان، آورده شده است. در بعضی از موارد، مطالبی مانند شرح و یا به صورت استدراك و یا توضیح بیشتر آمده است و شرح حال هر شخص، راوی و مروی عنه وی، با استناد به نشانی موجود در كتب اربعه، بیان شده است و در مورد اشخاصی كه در كتب اربعه روایتی ندارند، تنها به ذكر اسامی آنها اكتفا شده است. در موارد اسامی مشترك، در حدّ امكان، قراینی جهت ترجیح (مانند بیان اسامی راوی و مروی عنه) ذكر شده است. موارد ارسال سند، با استناد به قراین، مشخّص شده اند. نیز در مواردی كه اختلاف نسخه موجود بوده است، هر دو نسخه ذكر شده و با استناد به قراین، یكی از نسخه ها ترجیح داده شده و یا ترجیح به خواننده واگذار شده است. مؤلّف در خاتمه كتاب، فوایدی را متذكّر شده كه اغلب آنها در شرح مشیخه صدوق و مشیخه طوسی آمده است. این خاتمه، مشتمل بر ده فایده است كه در آخر فایده هشتم منتخب كتاب خود با نام تصحیح الأسانید، درج نموده است. سیّد حسین حسینی قزوینی (م 1208 ق) ، این كتاب را خلاصه كرده است. همچنین سیّد علی محمّد دستغیب حسینی شیرازی (معاصر) ، شرح ثقات این كتاب را با عنوان معجم الثقات من جامع الرواه، تألیف نموده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 60، ذیل ش 42) می گوید كه نام دیگر كتاب جامع الرواه، رافع الاشتباهات است و در الذریعه (ج 10، ص 95) ، این كتاب را با عنوان رجال الأردبیلی و نیز با عنوان رجال الشیخ محمّد (ج 10، ص 145) ، و در كتاب مصفّی المقال (ص 429) ، با عنوان تمیز المشتركات، فهرست نموده است. عاملی اصفهانی، علی (1013 یا 1014 - 1103 یا 1104 ق) . 253. التعلیقات الرجالیه. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 332. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. حرّ عاملی، محمّد بن حسن (1033 - 1104 ق) . 254. خاتمه تفصیل وسائل الشیعه، تحقیق: سیّد محمّد رضا حسینی جلالی، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، ج 30، 552 ص / تحقیق: محمّد رازی، تهران: مكتبه الإسلامیّه، 1389 ق، ج 20. كتاب وسائل الشیعه، از جمله جوامع حدیثی شیعه است. جلد آخر این كتاب، مشتمل بر دوازده فایده رجالی است كه فهرست این فواید عبارت اند از: طرق و مشیخه صدوق در كتاب من لا یحضره الفقیه؛ طُرُق و مشیخه شیخ طوسی در التهذیب و الاستبصار؛ «عدّه من أصحابنا» در الكافی؛ مصادر وسائل الشیعه؛ طرق شیخ حرّ عاملی به مصادر وسائل الشیعه؛ اقوال علما در صحّت مصادر وسائل الشیعه؛ اصحاب اجماع، اصحاب اصول و...؛ قراینی كه بر صحّت اخبار دلالت دارند؛ استدلال بر صحّت احادیث مصادر وسائل الشیعه؛ جواب بر اشكال های ذكر شده در حجّیت اخبار؛ احادیث مضمره؛ الفاظ و كلماتی كه دلالت بر مدح دارند، به همراه فهرست اسامی راویان حدیث با ذكر توثیق های وارد شده در مورد آنها، با ذكر مصادر رجالی. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 144، ش 269) ، این خاتمه را با عنوان رجال الشیخ محمّد بن الحسن الحرّ العاملی هم فهرست نموده است. 255. الرجال. فهرست نسخه های عكسی مركز احیاء میراث اسلامی، قم: 1419 ق، ج 1، ص 254. این كتاب، دربردارنده اسامی رجال ممدوح و مذموم است كه بر اساس حروف الفبا تنظیم شده اند و در خاتمه، چند فایده رجالی مطرح شده است. نسخه خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 256. رساله فی معرفه الصحابه، تصحیح: سیّد كاظم موسوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1344 ش، 126 ص. این كتاب، مشتمل بر ذكر اسامی صحابیان، همراه با بیان مشخّصات آنها می باشد. در معرّفی هر شخصیت، بعد از نام وی، اسم پدر و اجداد و القاب و كنیه هایش آورده شده است. اكثر اسامی، خالی از توثیق و مدح است و بر اساس نظر مؤلّف، اصحابی كه در مورد آنها ذمّ و مدحی وارد نشده است، ممدوح اند. به همراه هر نام، نشانی مصدرهای مورد مراجعه، با ذكر حروف رمز آورده شده است. اسامی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده اند. در صفحه بندی كتاب، هر صفحه به دو ستون تقسیم شده است و برای هر ستون، یك شماره صفحه مستقل آورده شده است. بحرانی توبلی كتكانی، سیّد هاشم (م 1107 ق) . 257. تعریف رجال من لا یحضره الفقیه. الذریعه، ج 4، ص 217 (ش 1083) . مؤلّف اسناد ذكر شده در مشیخه كتاب من لا یحضره الفقیه را بر اساس ترتیب اسامی راویان و با حذف اسامی مجهولان آنها تنظیم نموده است. در آخر این «ترتیب»، مؤلّف چند فایده رجالی كوتاه و بعضی از مطالب درباره علوم حدیث را مطرح نموده است. محقّق تهرانی می گوید كه صاحب ریاض العلماء در كتاب خود می گوید: این كتاب، از جمله كتاب هایی است كه نزد فرزند مؤلّف موجود بوده است. در التراث العربی (ج 2، ص 24) ، این كتاب با عنوان ترتیب مشیخه من لا یحضره الفقیه، فهرست شده است. 258. تنبیه الأریب فی إیضاح رجال التهذیب. الذریعه، ج 4، ص 440 (ش 1957) . نویسنده كتاب، علاوه بر شرح اسناد كتاب التهذیب، حالات رجال موجود در اسناد روایات این كتاب را مشخّص كرده است. محقّق تهرانی، نسخه هایی از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. مرحوم حسن بن محمّد بحرانی دمستانی (م 1191 ق) ، در تهذیب این كتاب، اقدام به تألیف كتاب انتخاب الجید من تنبیهات السید نموده است. نسخه خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 259. روضه العارفین. الذریعه، ج 11، ص 299 (ش 1789) . این كتاب، در شرح حال گروهی از قدمای شیعه امیرمؤمنان و نیز شرح حال قدما و متأخرّان راوی حدیث، تألیف شده است. این شرح حال ها مشتمل بر 158 مورد است كه اوّلین آنها ابان بن تغلب و آخرین آنها قنبر، غلام علی علیه السلام است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. 260. من روی النص علی الأئمه الإثنی عشرعلیهم السلام. الذریعه، ج 22، ص 228 (ش 6824) . این كتاب، مشتمل بر فهرستی از اسامی صحابیان و تابعیان روایت كننده از پیامبر و ائمه اطهارعلیهم السلام است كه بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است. اسامی راویان، از كتاب های مختلف حدیثی استخراج شده كه عبارت اند از: الكافی شیخ كلینی و الخصال، العیون، الإكمال، النصوص، معانی الأخبار، علل الشرائع و المجالس كه همگی تألیف شیخ صدوق اند و نیز الغیبه شیخ طوسی، الغیبه نعمانی، الطرائف ابن طاووس، هدایه الحضینی و مسند فاطمه ی ابن جریر طبری و صحاح ششگانه. این كتاب، به انضمام كتاب الإنصاف، تألیف سیّد هاشم بحرانی است. محقّق تهرانی می گوید ظاهر آن است كه این كتاب هم تألیف سیّد هاشم بحرانی است؛ زیرا رمزهای در مورد كتاب هایی كه مطالب از آنها اخذ شده اند، عین رمزهایی است كه برای كتاب الإنصاف آورده شده اند. ایشان، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. خراسانی، علی بن حسن (زنده در 1110 ق) . 261. شرح مشیخه شیخ الطائفه والشیخ الصدوق. الذریعه، ج 14، ص 67 (ش 1771) . این كتاب، شرحی بر بیان حال راویان موجود در مشیخه كتاب من لا یحضره الفقیه و مشیخه التهذیب است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. گلستانه، علاء الدین محمّد (م 1110 ق) . 262. ترتیب مشیخه (كتاب) من لا یحضره الفقیه. الذریعه، ج 4، ص 69 (ش 285) . این كتاب، در 204 برگ با سبكی خاص تهیه شده است، به این ترتیب كه مؤلّف در هر دو صفحه ای كه در مقابل یكدیگر قرار گرفته اند، دایره هایی را رسم نموده كه داخل یكدیگر قرار گرفته اند و نیمی از این دایره در صفحه اوّل و نیمی دیگر در صفحه دوم است، به طوری كه در دایره مركزی، نام شیخ صدوق قرار گرفته و در دایره بعد، نام شیخ او و در دایره بعد، نام شیخِ شیخ او تا امام معصوم علیهم السلام كه در دایره آخر و بزرگ تر قرار گرفته و طریق شیخ به اتمام می رسد. مؤلّف، اسامی مشیخه كتاب من لا یحضره الفقیه را بر اساس حروف الفبا تنظیم نموده است. محقّق تهرانی، نسخه های متعدّدی از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 131) ، این كتاب را با عنوان رجال السید علاء الدین گلستانه فهرست نموده است.

مجلسی، محمّد باقر (1037 - 1111 ق) . 263. الوجیزه فی الرجال، تحقیق: محمّد كاظم رحمان ستایش، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 257 ص. متن كتاب، شامل ذكر اسامی رجال حدیث با بیان وثاقت، مدح و ضعف آنها، بدون ذكر اقوال علمای رجال است و برای راویان مهمل و مجهول، تعبیر «مجهول» به كار رفته است. اسامی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده اند و بعد از ذكر اسامی، كنیه ها و القاب، آمده است. در خاتمه كتاب، مرحوم مجلسی، مشیخه صدوق در كتاب من لا یحضره الفقیه را شرح داده است. در مقدمه محقّق، زندگی نامه مؤلّف و چگونگی تحقیق كتاب، بیان شده است. در شرح این كتاب، محمّد اسماعیل، موصوف به مجتهد، كتاب معیار التمیز فی شرح الوجیز را تألیف نموده است. چاپ دیگر: رجال المجلسی، تحقیق: عبد اللَّه سبزالی حاج، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1415 ق، 428 ص، اوّل. متن این كتاب، همان الوجیزه فی الرجال مرحوم مجلسی است كه شامل ذكر اسامی رجال حدیث، با بیان وثاقت، مدح و ضعف آنهاست، البته بدون ذكر اقوال علمای رجال، و برای راویان مهمل و مجهول، تعبیر «مجهول» به كار برده شده است. اسامی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده و بعد از ذكر اسامی، كنیه و القاب مطرح شده اند. محقّق در ذیل هر عنوان، نظر مرحوم خویی را با ذكر نشانی از معجم رجال الحدیث بیان كرده است. در خاتمه كتاب، مشیخه صدوق در كتاب من لا یحضره الفقیه شرح داده شده است. در مقدمه محقّق، زندگی نامه مؤلّف و مرحوم خویی رحمه الله و منابع مورد مراجعه در تصحیح و تحقیق كتاب، آورده شده است. ذكر مصطلحات موجود در معجم رجال الحدیث، از قبیل الفاظ مدح و قدح و...، همراه با ذكر مباحث مقدمه معجم رجال الحدیث با عنوان های فرعی، كه بر اساس حروف الفبا ترتیب داده شده اند، آورده شده است. محدّث جزایری، سیّد نعمه اللَّه (1050 - 1112 ق) . 264. حاشیه علی نقد الرجال. الذریعه، ج 6، ص 228 (ش 1282) . این حاشیه، بر كتاب نقد الرجال سیّد میر مصطفی تفرشی نوشته شده است كه آن را سیّد احمد بن حسین، معروف به سیّد آقا تستری نجفی تدوین نموده و نام آن را التعلیقه الیسیره نامیده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 156) ، این كتاب را با عنوان رجال السید نعمه اللَّه هم فهرست نموده است. مدنی شیرازی حسینی، سیّد صدر الدین (1052 - 1120 ق) . 265. الدرجات الرفیعه فی طبقات الشیعه، تحقیق: سیّد محمّد صادق آل بحرالعلوم، قم: مكتبه بصیرتی، 1397 ق، 596 ص، دوم. این كتاب، مشتمل بر مقدمه مصنّف در بیان ویژگی های كتاب است. متن آن - بنابر آنچه كه مصنّف در مقدّمه بیان نموده است - در بردارنده دوازده طبقه مختلف از شخصیت های گوناگون شیعی است كه عبارت اند از: طبقه اوّل: صحابیان؛ طبقه دوم: تابعیان؛ طبقه سوم: محدّثانی كه از ائمه معصوم علیهم السلام روایت آورده اند؛ طبقه چهارم: محدّثان و مفسران و فقها؛ طبقه پنجم: حكما و متكلّمان؛ طبقه ششم: علمای عرب؛ طبقه هفتم: سادات صفوی؛ طبقه هشتم: ملوك و سلاطین؛ طبقه نهم: امرا؛ طبقه دهم: وزرا؛ طبقه یازدهم: شعرا؛ طبقه دوازدهم: نساء. لیكن بنابر آنچه كه محقّق كتاب در مقدمه خود آورده، ایشان از این كتاب، تنها به مطالب طبقه اوّل و قسمتی از مطالب طبقه چهارم و یازدهم بیشتر دسترسی پیدا نكرده است و در چاپ كتاب نیز بر همین مقدار، اكتفا نموده است. مصنّف در بررسی هر شخصیت، ضمن معرّفی زندگی نامه و تاریخ حیات، اقدام به بیان اقوال علما در مورد آن شخصیت نموده است. در آخر كتاب، فهرستی از شخصیت هایی كه مورد بحث واقع شده اند، آورده شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 8، ص 60 و ج 15، ص 147 و 151) ، از این كتاب با عناوین الدرجات الرفیعه فی طبقات الامامیّه، طبقات الإمامیّه و الشیعه و طبقات الشیعه أو طبقات الإمامیّه نام برده و نیز با عنوان رجال السید علی (ج 10، ص 134) فهرست نموده است. ایشان همچنین در كتاب مصفّی المقال (ص 270) ، اظهار می كند كه صاحب ریاض العلماء گفته است كه این مؤلّف، دارای كتابی به نام أحوال الصحابه والتابعین والعلماء است كه كامل نشده است. ایشان می گوید ظاهر آن است كه این كتاب، همان الدرجات الرفیعه باشد كه بقیه طبقات آن آورده نشده اند. ماحوزی بحرانی، سلیمان بن عبد اللَّه (1075 - 1121 ق) . 266. بُلغَه المحدثین، تحقیق: عبد الزهراء عویناتی، (بی جا) ، عویناتی، 1412 ق، 472 ص (ص 317 - 472) ، اوّل. این كتاب در بیان اسامی راویانی است كه از دیدگاه مؤلّف، موثّق، ممدوح و یا مذموم اند و پس از ذكر نام راوی، لفظ ثقه، ممدوح و یا مذموم آورده شده است. محقّق كتاب، در ذیل اسامی بسیاری از راویان، تعلیقاتی دارد. این كتاب به همراه كتاب معراج أهل الكمال إلی معرفه الرجال تألیف همین مؤلّف، در یك جلد به چاپ رسیده است. در شرح این اثر، كتاب زاد المجتهدین فی شرح بلغه المحدّثین احمد بن صالح بحرانی قطیفی (م 1315 ق) ، در دو جلد تألیف شده است. 267. حاشیه علی خلاصه الأقوال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 83 (ش 422) . این حاشیه بر كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی (م 726ق) نوشته شده است. محقّق تهرانی می گوید مؤلّف در اجازه ای كه برای شیخ احمد، پدر صاحب الحدائق و دیگران نوشته است، به این حاشیه اشاره كرده است. 268. معراج أهل الكمال إلی معرفه الرجال، تحقیق: سیّد مهدی رجایی، (بی جا) ، عویناتی، 1412 ق، 472 ص (316 ص) ، اوّل. این كتاب، شرحی بر الفهرست شیخ طوسی است. مؤلّف در ذیل نام هر راوی، شرح حال وی را همراه با طریق او با استناد به اقوال علمای متقدّم در علم رجال، از كتاب های مختلف رجالی بیان كرده است و در آخر، نظر خود را در مورد آن راوی بیان داشته است. مؤلّف، اسامی موجود در كتاب الفهرست را به ترتیب حروف الفبا تنظیم كرده و به شرح آن پرداخته است و این شرح را تا حروف «ب» ادامه داده است. این كتاب، به همراه كتاب بُلغه المحدثین سلیمان ماحوزی، در یك جلد به چاپ رسیده است. مقدمه محقّق در معرّفی علم رجال و كتاب های رجالی و زندگی نامه مؤلّف است. 269. رساله فی تعیین محمّد بن اسماعیل. تحقیق: محمّد بركت. علوم الحدیث، ش 4، رجب - ذوالحجه 1419 ق، ص 283 - 310. تشخیص محمّد بن اسماعیل كه در اسناد الكافی آمده است و از فضل بن شاذان (/شادان) روایت نقل می كند و مرحوم كلینی، از وی روایت نقل می نماید، موضوع این رساله است و در نهایت، نویسنده مقاله به این نتیجه می رسد كه این شخص، همان محمّد بن اسماعیل نیشابوری است. در خاتمه رساله، در بررسی توثیق و تصحیح احادیث وی ادلّه ای ارائه شده است. مقدمه محقّق، شامل زندگی نامه مؤلّف رساله و توضیح مختصری درباره این رساله است. اصبعی، علی بن عبد اللَّه (1072 - 1127 ق) . 270. ترتیب الفهرست للشیخ الطوسی. لؤلؤه البحرین، ص 139 (ش 56) . محقّق تهرانی در الذریعه (ج 4، ص 66، ش 277) این كتاب را با عنوان ترتیب فهرس شیخ الطائفه و در (ج 10، ص 136) با عنوان رجال الشیخ علی فهرست نموده است. افندی، میرزا عبد اللَّه (ج 1066 - ح 1130 ق) . 271. حاشیه علی منهج المقال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 225 (ش 1265) . سماهیجی، عبد اللَّه بن صالح (1086 - 1135ق) . 272. إرشاد ذهن النبیه فی شرح أسانید من لا یحضره الفقیه. الذریعه، ج 1، ص 514 (ذیل ش 2516) . مؤلّف در اجازه نامه ای كه برای شیخ ناصر جارودی نوشته است، از این كتاب با عنوان إرشاد ذهن النبیه نام برده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 13، ص 82) ، این كتاب را با عنوان شرح أسانید من لا یحضره الفقیه و نیز با عنوان إرتیاد ذهن النبیه فی شرح أسانید من لا یحضره الفقیه (ج 1، ص 437) ، فهرست نموده است؛ لیكن ایشان متذكّر شده كه عنوان إرتیاد ذهن النبیه، عنوان تصحیف شده ای است كه در كتاب كشف الحُجَب والاستار (ص 37) ، به كار رفته است. این كتاب، شرحی بر اسناد كتاب من لا یحضره الفقیه است كه مؤلّف آن، موفّق به تكمیل و اتمام آن نشده است. 273. البلغه الصافیه والتحفه الوافیه. الذریعه، ج 3، ص 147 (ش 506) . این كتاب، در بیان احوال رجالْ تألیف شده است. 274. تحفه الرجال و زبده المقال. الذریعه، ج 3، ص 433 (ش 1572) . این كتاب، مشتمل بر اُرجوزه مفصّلی در علم رجال است. اُرجوزه، به اشعاری اطلاق می شود كه هر بیت آن دارای قافیه ای مختصّ به خود باشد. مؤلّف، اسامی راویانی را كه نیاز به بحث دارند، بیان می نماید و در مورد آنها مباحثی را مطرح نموده تا به این وسیله، احادیث روایت شده از طرف ایشان از حیث ضعیف بودن و صحیح بودن و... مشخّص شود و در این زمینه، از نظریات سلیمان بن عبد اللَّه ماحوزی استفاده نموده است. مؤلّف در آخر كتاب، اجازه نامه خود از شیخ سلیمان بن عبد اللَّه ماحوزی را (كه ایشان هم از علّامه مجلسی اخذ كرده) ، به نظم آورده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 1، ص 474، ذیل ش 2360) ، این كتاب را با عنوان أرجوزه فی الرجال و در جای دیگری (ج 10، ص 128) با عنوان رجال الشیخ عبد اللَّه فهرست نموده است. در التراث العربی (ج 1، ص 468) ، این كتاب با عنوان تحفه الرجال و زبده الزبده فی المقال، فهرست شده است.

نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 275. حاشیه علی تلخیص الأقوال. الذریعه، ج 6، ص 48 (ش 235) . این حاشیه بر كتاب تلخیص الأقوال، معروف به الرجال الوسیط میرزا محمّد بن ابراهیم استرآبادی است. محقّق تهرانی، نسخه ای از كتاب كه این حاشیه را دربرداشته است، مشاهده كرده و نشانی داده است. فتونی عاملی، ابو الحسن، شریف بن محمّد طاهر (م 1138 ق) . 276. تنزیه القمیین، تحقیق: محمّد تقی جواهری، تراثنا، سال 13، ش 4 (ش پیایی 52) ، شوّال 1418 ق (ص 163 - 242) . این كتاب در بیان احوال راویان و محدّثان قمی و ردّ مطالبی است كه بر آنها وارد شده است. كتاب، شامل مقدّمه، دو فصل و یك خاتمه است. در مقدمه كتاب، در مورد نسبت هایی كه به راویان قمی داده شده، بحث شده است، از جمله نسبت مُجبّره و مشبّهه و اتهام افترا بر ائمه معصوم علیهم السلام و این كه در اخبار آنها مواردی كه در بردارنده جبر و تشبیه است، مشاهده می شود. فصل اوّل، در بیان فهرستی از راویان معتبر اشعری قم است. فصل دوم، در بیان فهرستی از سایر قمی های معتبر است. در هر دو فصل، ضمن بیان اسامی راویان، شرح حال مختصری كه از كتاب های رجالی اخذ شده است، با ذكر نشانی مصادر مورد مراجعه برای بسیاری از آنها آورده شده است. خاتمه كتاب، شامل بعضی از اخبار یونس بن عبد الرحمان و فضل بن شاذان در باطل بودن قیاس و عدم جواز عمل به آن مطرح شده و مورد بررسی واقع شده است. محقّق كتاب در مقدمه خود، زندگی نامه مؤلّف و ویژگی ها و مباحث مطرح شده در كتاب را مشخّص نموده است. علوی عاملی اصفهانی، محمّد اشرف (م 1145 ق) . 277. شرح مشیخه تهذیب الحدیث. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 82. محقّق تهرانی، نسخه ای از این شرح را مشاهده كرده و نشانی داده است. او در الذریعه (ج 10، ص 96) ، این كتاب را با عنوان رجال السید محمّد أشرف هم فهرست نموده است. نسخه خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. خراسانی اصفهانی، محمّد جعفر (1080 - 1151 ق) . 278. أصحاب النبی صلی الله علیه وآله الممدوحین، وأصحاب أمیر المؤمنین علیه السلام. الذریعه، ج 2، ص 120 (ش 484) . این كتاب، مشتمل بر فهرستی از اسامی اصحاب ممدوح پیامبرصلی الله علیه وآله و امیرمؤمنان علی علیه السلام است. 279. اكلیل المنهج فی تحقیق المطلب. الذریعه، ج 2، ص 281 (ش 1141) . این كتاب، حاشیه ای بر منهج المقال میرزا محمّد استرآبادی است. مؤلّف، عنوان هایی را با تعبیر «ملحق» به كتاب افزوده است و حاشیه خودش بر این كتاب را با تعبیر «أقول» آورده است. همچنین حواشی شیخ محمّد بن حسن حرّ عاملی را با رمز «م د ح»، حواشی شیخ محمّد بن حسن بن شهید ثانی را با رمز «م د» و حواشی شیخ محمّد بن عبد الفتاح سراب تنكابنی را با رمز «م ح د» را در این كتاب به تفصیل، نقل كرده است. وی به مناسبت های مختلف، به بررسی شیوه ها و مبانی مؤلّفان در حوزه علم رجال پرداخته و اصطلاحات و شیوه منهج المقال را به تفصیل، توضیح داده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 104) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی محمّد جعفر الكرمانی الإصفهانی فهرست نموده است. نسخه خطّی این كتاب با خط مؤلّف، در كتاب خانه های ایران موجود است. موسوی خوانساری، جعفر بن حسین (1090 - 1158 ق) . 280. تتمیم الافصاح فی ترتیب إیضاح الاشتباه. الذریعه، ج 3، ص 336 (ش 1221) . مؤلّف كتاب به دلیل سخت بودن دسترسی به مطالب كتاب ترتیب إیضاح الإشتباه علّامه حلّی، اقدام بر تنظیم و ترتیب این كتاب نموده و آن را با عنوان ذكر شده، ارائه نموده است. محقّق تهرانی در كتاب الذریعه (ج 4، ص 64، ذیل ش 294) ، این كتاب را با عنوان ترتیب إیضاح الاشتباه و نیز با عنوان رجال أبی القاسم جعفر الخوانساری (ج 10، ص 104) ، فهرست نموده است. طباطبایی، سیّد حسن (ف 1169 ق) . 281. رساله فی أصحاب الإجماع. الذریعه، ج 11، ص 81 (ش 505) . محقّق تهرانی در الذریعه (ج 2، ص 119، ش 476) ، این كتاب را با عنوان أصحاب الإجماع و نیز با عنوان رجال السید حسن بن أبی طالب (ج 10، ص 109) فهرست نموده است و متذكّر شده كه در تتمیم أمل الآمل (ص 112، ش 62) عبد النبی قزوینی، این كتاب با عنوان مقاله فی أصحاب الاجماع معرّفی شده است. لیكن عنوان ذكر شده در این كتاب، عبارت است از: «رأیت منه مقاله فی تحقیق قولهم: أجمعت العصابه علی تصحیح ما یصح عنه». ایشان همچنین در الذریعه (ج 21، ص 396، ش 5646) ، این كتاب را با همان عنوان مقاله فی أصحاب الإجماع فهرست نموده است. بحرانی، محمّد بن عبد اللَّه (م ح 1170 ق) . 282. السلاسل فی الحاق الأواخر بالأوائل. الذریعه، ج 12، ص 210 (ش 1391) . این كتاب، مشتمل بر فهرستی از اسامی راویان حدیث است و بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. نسخه خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 283. منظومه فی الرجال. الذریعه، ج 23، ص 108 (ش 8234) . این منظومه در 1150 بیت تنظیم شده است و در ضمن مجموعه ای كه شیخ اسماعیل ماحوزی آن را نوشته، قرار گرفته است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در مصفّی المقال (ص 432) ، در شرح حال این مؤلّف، این كتاب را با عنوان أرجوزه فی الرجال آورده است. نسخه خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. بحرانی، یوسف بن عبد اللَّه (م 1171 ق) . 284. رجال الشیخ یوسف بن عبد اللَّه البحرانی. الذریعه، ج 10، ص 160 (ش 287) . محمّد بن علی آل ابی شبانه بحرانی - كه از شاگردان مؤلّف است - در خاتمه كتاب تتمیم أمل الآمل آورده است كه مؤلّف، دارای كتاب بزرگی در رجال بوده است. جزایری تستری (/ شوشتری) ، سیّد عبد اللَّه (1114 - 1173 ق) . 285. حاشیه علی منهج المقال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 226 (ش 1266) . 286. حاشیه علی نقد الرجال. الذریعه، ج 6، ص 228 (ش 1278) . این حاشیه بر كتاب نقد الرجال سیّد میر مصطفی تفرشی نوشته شده است. محقّق تهرانی ذكر كرده است كه مصنّف از این حاشیه، در اجازه نامه ای یاد كرده كه این حاشیه، غیر مدوّن است. 287. معتروك المقال فی علم الرجال. الذریعه، ج 21، ص 210 (ش 4651) . مؤلّف در این كتاب، شرح حال رجال از جمله تاریخ زندگی، صفات و شهرهای راویان را مشخّص نموده است. وی در بعضی از دیگر تصنیفات خود، به این كتاب اشاره كرده است. مازندرانی خواجویی، محمّد اسماعیل (م 1173 ق) . 288. الفوائد الرجالیه، تحقیق: سیّد مهدی رجایی، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیّه، 1413 ق، 358 ص، اوّل. این كتاب، مشتمل بر چند فایده رجالی است كه عبارت اند از: تحقیقات رجالی در مورد بعضی راویان حدیث؛ ذكر بعضی از مباحث علم درایه؛ جرح و تعدیل؛ تمییز مشتركات. محقّق در مقدّمه، زندگی نامه مؤلّف و ویژگی های كتاب را مورد بررسی قرار داده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 96) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی اسماعیل الخاجوئی فهرست نموده است و اشاره می نماید كه این دو عنوان برای یك كتاب است. امّا در ذیل عنوان الفوائد الرجالیه (ج 16، ص 337، ح 1564) آورده كه این كتاب، غیر از رجال المولی إسماعیل و رجال الخواجوئی است كه در كتاب خانه حاج آقا بن حاج سیّد اسد اللَّه بن حجه الاسلام حاج سیّد محمّد باقر اصفهانی موجود است. به نظر می رسد كه كتاب الفوائد الرجالیه، از این مؤلّف، همان كتاب رجال المولی اسماعیل الخاجوئی است؛ امّا این كتاب با كتاب های موجود در كتاب خانه ذكر شده، تفاوت داشته است. حزین، محمّد علی (م 1181 ق) . 289. ترجمه محمّد بن أبی عمیر. الذریعه، ج 4، ص 162 (ش 799) . این كتاب، در شرح حال محمّد بن ابی عمیر تألیف شده كه از اصحاب اجماع است. بحرانی، یوسف بن احمد (1107 - 1186 ق) . 290. الفوائد الرجالیه. الذریعه، ج 16، ص 339 (ش 1576) . محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. حویزی، سیّد شبّر (1122 - زنده در 1186 ق) . 291. مختصر رجال مولانا محمّد باقر. الذریعه، ج 20، ص 196 (ش 2549) . محقّق تهرانی در الذریعه می گوید كه ظاهراً مراد از این كتاب - كه به وسیله مؤلّف، خلاصه آن تهیه و تنظیم شده است - همان الوجیزهی علّامه محمّد باقر مجلسی است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 118، ش 243) ، این كتاب را با عنوان رجال السید شبّر هم فهرست نموده است. بحرانی دَمِستانی، حسن بن محمّد (م 1191 ق) . 292. انتخاب الجید من تنبیهات السید. الذریعه، ج 2، ص 358 (ش 1445) . مؤلّف، كتاب را در تهذیب كتاب تنبیه الأریب فی رجال التهذیب سیّد هاشم بحرانی توبلی كتكانی (م 1107 ق) نوشته است. كتاب تنبیه الأریب، علاوه بر شرح اسناد كتاب التهذیب، احوال رجال موجود در اسناد روایات این كتاب را مشخّص كرده است. محقّق تهرانی، نسخه های متعددی از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 110) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ حسن بن محمّد هم فهرست نموده است.

نسخه خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. اوالی بحرانی، محمّد بن علی (ق 12) . 293. كتاب المقال فی معرفه الرجال. الذریعه،ج 21، ص 386 (ش 5584) . مؤلّف، فهرست اسامی اصحاب و تابعیان اصحاب و راویان احادیث و مشایخ مؤلّف كتاب های اصولی و اخباری را تهیه و تنظیم نموده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 145) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ محمّد بن علی الأوالی البحرانی فهرست نموده است. نسخه خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 294. مختصر المقال فی معرفه الرجال. الذریعه، ج 20، ص 211 (ش 2627) . مؤلّف پس از تألیف المقال فی معرفه الرجال، به دلیل آن كه این كتاب، مشتمل بر فهرست اسامی اصحاب و تابعیان و راویان حدیث و مشایخ وی از مؤلّفان كتاب های اصولی و اخباری بوده است، قصد می نماید كه فهرست اسامی راویانی را كه صاحب «كتاب» و یا «اصل» هستند، همچنین اسامی مشایخ اجازه مشهور را از این كتاب، استخراج نماید و سپس با عنوان مختصر المقال منتشر نماید. اسامی موجود در این كتاب، بر اساس حروف الفبا تنظیم شده اند. در خاتمه كتاب، مؤلّف، وجه جواز عمل به اصول اربعه حدیثی و بعضی از اصطلاحات محدّثان را بیان می نماید. محقّق تهرانی، نسخه هایی از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. بحرانی، داوود بن حسن (ق 12) . 295. ترتیب رجال الكشّی. لؤلؤه البحرین، ص 401 (ش 126) . محقّق تهرانی در الذریعه (ج 4، ص 66، ش 279) آورده است كه شیخ یوسف بحرانی (م 1186 ق) در لؤلؤه البحرین، در ذیل شرح حال محمّد بن عمر بن عبد العزیز كشّی، به نام این دو كتاب، اشاره نموده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 115) ، این دو كتاب را با عنوان رجال الشیخ داوود فهرست نموده است. 296. ترتیب رجال النجاشی. الذریعه، ج 4، ص 70 (ش 288) . بلادی بحرانی، یاسین (ق 12) . 297. رساله فی عدم اعتبار قول علماء الرجال لكثره اشتباهاتهم. الذریعه، ج 15، ص 234 (ش 1524) . مؤلّف در مرحله اوّل، اخبار را بر چهار قسم تقسیم نموده است كه عبارت اند از: صحیح، حَسَن، موثّق و ضعیف. سپس با بیان اقوالی از رجالیان معروف و بیان اشكال هایی بر این اقوال، بحث را به آن جا كشانیده است كه برای اقوال علمای علم رجال نمی توان اعتباری قائل شد. از جمله اقوالی از نجاشی را مطرح كرده و بر آنها اشكال هایی را وارد نموده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این رساله را مشاهده كرده و نشانی داده است. 298. معین النبیه فی رجال من لا یحضره الفقیه. أنوار البدرین، ص 222 (ش 95) . این كتاب، شرح بر رجال كتاب من لا یحضره الفقیه و شامل مقدمات و دو مطلب است: مقدمات كتاب، شامل چهارده مطلب در علم درایه، و دو مطلب دیگر در مورد مشایخ صدوق و راویانی است كه در طُرُق ایشان واقع شده اند. محقّق تهرانی، به نسخه ای از این شرح كه نزد شیخ حسین قدیحی، فرزند صاحب أنوار البدرین بوده، اشاره نموده است. ایشان در الذریعه (ج 21، ص 287، ش 5101) ، این كتاب را با عنوان ذكر شده و با عنوان رجال الشیخ یاسین (ج 10، ص 159) ، فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. بلاغی عاملی، حسن (ق 12) . 299. تنقیح المقال. الذریعه، ج 4، ص 466 (ش 2069) . محقّق تهرانی نقل نموده است كه سیّد فاضل در روضات الجنات، از این كتاب، بسیار نقل كرده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 110) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ حسن بن عباس فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. تبریزی، محمّد باقر بن محمّد حسین (ق 12) . 300. ترجمه خلاصه الأقوال. فهرست نسخه های خطّی كتاب خانه آیه اللَّه مرعشی، ج 19، ص 234 (ش 7423) . این كتاب، ترجمه ای فارسی و تحت اللفظی از كتاب خلاصه الأقوال فی معرفه الرجال علّامه حلّی (م 726 ق) است. حسینی موسوی عاملی، سیّد كمال الدین (ق 12) . 301. مشیخه التلعكبری. الذریعه، ج 21، ص 71 (ش 4003) . این كتاب، مشتمل بر فهرست اسامی 104 راوی مرد و یك راوی زن است كه از كتاب الرجال الكبیر یا منهج المقال استر آبادی استخراج شده است. مؤلّف در این كتاب، اشخاصی را كه از هارون بن موسی تلعكبری با مشافهه، سماع و یا اجازه، روایت دارند، مشخّص نموده است. اسامی بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم شده اند. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 142، ش 265) ، این كتاب را با عنوان رجال السید كمال الدین فهرست نموده است. نسخه های خطّی كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. ساروی، محمّد علی (ق 12) . 302. توضیح الاشتباه والإشكال. منتشر شده در: سه رساله در علم رجال. تصحیح: سیّد كاظم موسوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1344 ش، 316 + 36 ص. این كتاب، مشتمل بر ضبط اسامی و القاب راویان است كه بر اساس حروف الفبا تنظیم شده اند. در صفحه بندی كتاب، هر صفحه به دو ستون تقسیم شده و برای هر ستون، یك شماره صفحه مستقل آورده شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 135) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی محمّد علی فهرست نموده است. فیض كاشانی، محمّد بن محسن (ق 12) . 303. نضد الایضاح. تصحیح: الویس اسپرنگر التیرولی و مولوی عبد الحق و مولوی غلام قادر، هند، 383 ص. چاپ شده در ذیل كتاب الفهرست شیخ طوسی. این كتاب در شرح إیضاح الاشتباه نوشته شده است. متن كتاب إیضاح الاشتباه، بر اساس ترتیب حروف الفبا در اسامی راویان و رجال در اسناد است و در كتاب نضد الإیضاح، این ترتیب، علاوه بر نام راوی، در ذكر نام پدر و كنیه ها هم رعایت شده است. در مورد هر شخص، شارح كتاب، شرح حال مختصری شامل ضبط اسامی، فهرست تألیف ها و... آورده است. شرح های شارح با تعبیر «أقول» شروع شده اند. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 133) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی علم الهدی و نیز با عنوان رجال محمّد بن محسن الفیض (ج 10، ص 147) ، فهرست نموده است. قاریاغدی، محمّد حسین (ق 12) . 304. البضاعه المزجاه (شرح روضه الكافی) . الذریعه، ج 3، ص 127 (ش 425) . این كتاب، مشتمل بر شرح مبسوطی بر كتاب روضه الكافی محمّد بن یعقوب كلینی است. محقّق تهرانی در مصفّی المقال (ص 150) گفته است كه این شرح، مشتمل بر مباحثی در فواید رجالی است. ایشان در الذریعه (ج 13، ص 296، ذیل ش 1083) ، این كتاب را با عنوان شرح روضه الكافی و نیز با عنوان رجال الشیخ محمّد حسین بن قاریاغدی (ج 10، ص 113) ، فهرست نموده است. نسخه خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. قاینی، حسین (ق 12) . 305. أسماء الرجال. بهارستان، ص 250. محقّق تهرانی می گوید كه شیخ محمّد حسین بیرجندی در كتاب بهارستان آورده است كه این مؤلّف، از علمای عصر صفویه است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 111، ش 232) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ حسین القائنی و نیز با عنوان رساله فی أسماء الرجال (ج 11، ص 75، ش 470) ، فهرست نموده است. كاظمی، محمّد امین بن محمّد علی (ق 12) . 306. هدایه المحدثین إلی طریقه المحمدین، تحقیق: سیّد مهدی رجایی، قم: مكتبه آیه اللَّه العظمی المرعشی النجفی، 1405 ق، 420 ص. این كتاب، شرحی بر باب دوازدهم از كتاب جامع المقال فیما یتعلّق بأحوال الحدیث والرجال فخر الدین طُرَیحی (م 1085 ق) است. باب دوازدهم این كتاب، در دوازده عنوان مختلف، مباحث گوناگونی از «تمییز مشتركات» را مطرح نموده است. سپس شرح این باب در سه بخش كلّی مطرح شده و اسامی هر بخش بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است. بخش های سه گانه این شرح عبارت اند از: مشتركات در اسم، مشتركات در اسم شخص و نام پدر، مشتركات در كنیه، نَسَب و القاب. مؤلّف در مورد هر اسم، قراین تمییز مشتركات را به صورت تفصیلی مورد بحث قرار داده است. این شرح به منظور رفع غلطها، خَلطها، قصور، تحریف ها و تغییرهایی است كه در كتاب مشاهده می شود. محقّق در «تمهید» كتاب، مطالب مورد بحث و زندگی نامه مؤلّف را بررسی نموده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 97) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ محمّد أمین الكاظمی و نیز با عنوان شرح جامع المقال (ج 13، ص 172، ش 580) ، فهرست نموده است. كشمیری، مراد (ق 12) . 307. رجال الكشمیری. الذریعه، ج 10، ص 141 (ش 261) . این كتاب، مشتمل بر بیان احوال رجال ممدوح و مذموم است كه بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم شده و شامل نام رجال و نام پدرشان است. در بیان احوال رجال، نقل قول هایی از كتاب های اهل فن، مانند رجال النجاشی و رجال الطوسی و... آورده است و در ذكر اسامی كتاب ها از رموز استفاده كرده است. مؤلّف در خاتمه كتاب، چند فایده رجالی را مطرح نموده است. به احتمال بسیار قوی، این كتابْ همان «الرجال» شیخ حرّ عاملی (م 1104ق) است. ملّا مراد كشمیری از شاگردان شیخ حرّ عاملی بوده و بدایه الهدایهی او را شرح نموده است. این كتاب در فهرست نسخ خطّی كتاب خانه مجلس شورای اسلامی (ج 7، ص 127) با عنوان رجال كشمیری و با عنوان الرجال، تألیف ملا مراد كشمیری، در فهرست نسخه های خطّی كتاب خانه آیه اللَّه مرعشی (ج 17، ص 189، ش 6619) فهرست شده است

در این دو فهرست و در فهرست نسخه های عكسی مركز احیاء میراث اسلامی (ج 1، ص 254، ش 229) كه الرجال شیخ حرّ عاملی فهرست شده است، آغاز هر دو كتاب با این عبارت آمده اند: «الحمد اللَّه علی افضاله... أما بعد، فهذه نبذه من أحوال الرجال الممدوحین و المذمومین مرتبه...». بر این اساس، احتمالاً ملّا مراد كشمیری ناسخ كتاب الرجال شیخ حرّ عاملی بوده و فهرست هایی كه كتاب را به نام ایشان آورده اند، در نام مؤلّف، دچار اشتباه شده اند. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. موسوی حسینی، نجم الدین (ق 12) . 308. رساله وجیزه فی الرجال. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 480. محقّق تهرانی، نام این كتاب را در فهرست آثار این مؤلّف آورده و متذكّر شده است كه مؤلّف این رساله، آن را با خطّ خود به كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی ملحق نموده است. ایشان، این نسخه از كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است.

منبع:http://www.andisheqom.com