تألیفات رجالی قرن یازدهم هجری

تألیفات رجالی قرن یازدهم هجری حسینی عاملی، سیّد محمّد (صاحب مدارك) (946 - 1009 ق) . 169. حاشیه علی خلاصه الأقوال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 83 (ش 426) . این حاشیه بر خلاصه الأقوال علّامه حلّی (م 726 ق) آورده شده است. سیّد محمّد حیدر، مؤلّف كتاب نجح أسباب الأدب در بعضی مواضع، از این حاشیه مطالبی را نقل نموده است. 170. رجال السید محمّد. الذریعه، ج 10، ص 146. این كتاب، مشتمل بر فهرست اسامی رجالی است كه در رجال الطوسی توثیق شده اند. مؤلّف، این اسامی را به ترتیب حروف الفبا تنظیم نموده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب كوچك را مشاهده كرده و نسخه برداری نموده است. ایشان در مصفّی المقال (ص 413) ، این كتاب را با عنوان رجال صاحب المدارك فهرست نموده است. سَكِیكی موسوی حسینی، سیّد نجم الدین (زنده در 1011 ق) . 171. رجال السید نجم الدین. الذریعه، ج 10، ص 155 (ش 280) . به احتمال قوی این كتاب، عنوان دیگری برای رساله وجیزه فی الرجال از همین مؤلّف است كه به نسخه ای از كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی (م 726 ق) و با خطّ خود مؤلّف، ملحق شده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این رساله را مشاهده كرده و نشانی داده است. عاملی، حسن بن زین الدین (صاحب معالم) (959 - 1011 ق) . 172. ترتیب مشیخه (كتاب) من لا یحضره الفقیه. الذریعه، ج 4، ص 68 (ش 283) . مؤلّف، پس از نوشتن تمام متن كتاب من لا یحضره الفقیه، اقدام به نوشتن مشیخه آن به عین همان صفحات نموده و سپس فهرستی از اسامی مشیخه را بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم نموده است. صاحب الذریعه، نسخه های متعددی از این كتاب را در كتاب خانه های مختلف مشاهده كرده و نشانی داده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 173. التحریر الطاووسی، تحقیق: فاضل جواهری، قم: مكتبه آیه اللَّه العظمی المرعشی النجفی، 1411 ق، 749 ص، اوّل/ تحقیق: سیّد محمّد حسن ترحینی، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، 1408ق، 352 ص. این اثر از كتاب حلّ الإشكال فی معرفه الرجال ابن طاووس (م 673 ق) (كه مشتمل بر اصول رجالی شیعه، شامل رجال النجاشی، الفهرست و الرجال شیخ طوسی، رجال الضعفاء ابن غضایری و رجال الكشّی بوده) اخذ شده است. در این استخراج، تنها بر كتاب اختیار معرفه الرجال كشّی اكتفا شده است؛ زیرا اصل بقیه كتاب ها، بجز كتاب ابن غضایری موجودند. از آن جا كه در كتاب اختیار معرفه الرجال، اخبار متعارض موجود است كه مؤلّف آن، به وجه جمع آنها اشاره نكرده است و همچنین دارای باب بندی هم نبوده، لذا ابن طاووس اقدام بر باب بندی و بررسی اخبار از حیث متن، سند و انضمام فوایدی بر كتاب الاختیار نموده است مرحوم شیخ حسن فرزند شهید ثانی مشهور به صاحب معالم نیز بر همین اساس، این قسمت را از بقیه كتاب حلّ الإشكال جدا كرده است و بر آن، نام التحریر الطاووسی را گذاشته است. در بیان قدح و مدح بر راوی ها، علاوه بر كتاب های پنجگانه ای كه در حل الإشكال بیان شد، از كتاب های رجالی دیگری مانند رجال البرقی و معالم العلماء استفاده شده است. مقدمه محقّق در بیان زندگی نامه سیّد احمد بن طاووس و حسن بن زین الدین عاملی و روش تحقیق در كتاب آمده است. محقّق در تعلیقه های خود بر كتاب، مطالب ذیل را متعرّض شده است: ذكر مصادر به همراه متن شرح حال ها و ضبط اسامی، همراه با اشاره به تحریف هایی كه واقع شده اند؛ ذكر احوال رجال در طریق و سندهای روایت هایی كه سیّد بن طاووس یا شیخ حسن بن زین الدین در صحّت آنها طعن و یا شكّی وارد كرده اند؛ همچنین، اسامی اشخاصی را كه بر آنها طعن وارد شده و بر اسامی آنها تصریح نشده است، با ذكر شرح حال مختصر و بیان قدح یا مدحی كه در مورد آنها وارد شده، آورده و الفاظ مشكل در كتاب را شرح داده است. محقّق كتاب به اختلاف نسخ با اضافه كردن عبارات در داخل متن كتاب و قرار دادن آنها در داخل پرانتز، اشاره كرده است و در مواردی كه مؤلّف، طریقی را ضعیف شمرده، علّت آن را بیان می نماید. شایان ذكر است كه در چاپ دیگر با تحقیق سیّد محمّد حسن ترحینی، تنها به تحقیق متن كتاب و مصدریابی اكتفا شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 110) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ حسن بن زین الدین فهرست نموده است. 174. منتقی الجمان، تصحیح و تعلیق: علی اكبر غفّاری. قم: مؤسسه النشر الإسلامی (التابعه) لجماعه المدرسین، 1362ش، 3ج، اوّل/ جاوید، 2 ج. مقدّمه كتاب، دربردارنده شرح خصوصیات كتاب و بیان انگیزه مؤلّف در تألیف آن است. مؤلّف در مقدّمه، دوازده فایده در درایه و رجال بیان كرده است كه فهرست این فواید دوازده گانه عبارت اند از: معنای اقسام چهارگانه حدیث؛ تذكیه و عدم تذكیه راوی به شهادت یك عادل؛ روش های اسناد كتب اربعه؛ مشایخ اجازه مؤلّف؛ اسناد مشیخه شیخ طوسی در تهذیب الأحكام؛ تمییز مشتركات؛ اسناد مضمره؛ دلالت كثرت روایت اجلّا بر وثاقت؛ تعویض اسناد یا عدول از سند روایت به سند اعلی ؛ «عده» در كلام كلینی؛ «محمّد بن اسماعیل» در اوّل اسناد الكافی. متن كتاب، مشتمل بر دسته بندی روایات كتب اربعه حدیثی از حیث اعتبار سند از «كتاب الطهاره» تا «كتاب الصوم و الاعتكاف» و شرح اسناد و متن این روایات است. این روایات در سه دسته «صحیح در نزد جمیع علما» با رمز «صحی»، «مشهور به صحیح» با رمز «صحر» و «حسن» با رمز «ن» تقسیم شده اند و پس از ذكر عنوان «قلت»، مباحث مختلف در ارتباط با متن و سند روایاتی كه از نظر مؤلّف نیاز به بررسی دارند، مورد بحث قرار می گیرد. مباحث مطرح شده در كتاب عبارت اند از: بیان نوع سند، تمییز مشتركات، مضمرات، ارجاع ضمیر، تعلیق در اسناد، تحویل در اسناد، خبر موقوف، اصطلاحات، تحریفات و ویژگی های كتب اربعه حدیثی. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 16، ص 338، ح 1567) ، این فواید رجالی را به طور مستقل در ذیل عنوان الفوائد الرجالیه فهرست نموده است. 175. تعلیقات علی خلاصه الأقوال. ریاض العلماء، ج 1 (ص 232) . این تعلیقه بر كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی (م 726 ق) آورده شده است. محقّق تهرانی در مصفّی المقال (ص 124) به این تعلیقه اشاره كرده است. تستری (/ شوشتری) ، نور اللَّه (955 - 1019 ق) . 176. حواشی خلاصه الأقوال. الذریعه، ج 7، ص 97 (ش 500) . این كتاب، مشتمل بر حاشیه ها و تعلیقه هایی است كه شهید نور اللَّه شوشتری بر كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی (م 726 ق) آورده است. محقّق تهرانی در مصفّی المقال (ص 486) این حاشیه را با عنوان تعلیقه علی الخلاصه فهرست نموده است. كاشانی، مؤمن (زنده در 1020 ق) . 177. رجال المولی مؤمن الكاشانی. الذریعه، ج 10، ص 151 (ش 274) . اسامی رجال موجود در كتاب بر اساس حروف الفبا، تنظیم و مورد بحث واقع شده اند. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. تستری (/ شوشتری) ، عبد اللَّه (م 1021 ق) . 178. حاشیه علی رجال ابن داوود. الذریعه، ج 6، ص 87 (ش 454) . این حاشیه بر كتاب رجال ابن داوود تقی الدین حسن بن علی بن داوود حلّی (647 - 707 ق) آورده شده است. مؤلّف، این حاشیه را بر نسخه ای از این كتابْ نوشته است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 1، ص 87، ش 456) ، این حاشیه را با عنوان حاشیه علی رجال تلمیذ المحقّق الحلّی آورده است. این حاشیه بر یكی از نسخه های كتاب رجال تلمیذ المحقّق الحلّی با رمز «ع. آه -سلّمه اللَّه تعالی -» نوشته شده است. محقّق تهرانی می گوید گمان می كنم كه این حاشیه، متعلّق به عبد اللَّه شوشتری باشد. وی در مصفّی المقال (ص 243) و الذریعه، دو حاشیه از مرحوم عبد اللَّه بن حسین شوشتری با عنوان های حاشیه علی رجال تلمیذ المحقّق الحلّی و حاشیه علی رجال ابن داوود، فهرست نموده است؛ امّا احتمالاً این دو عنوان، شامل یك حاشیه اند؛ زیر ابن داوود، از شاگردان محقّق حلّی بوده است. جزایری، عبد النبی (م 1021 ق) . 179. حاوی الأقوال فی معرفه الرجال، تحقیق: مؤسسه الهدایه لإحیاء التراث، قم: ریاض ناصری، 1418 ق، 4 ج، اوّل. كتاب مشتمل بر مطالب زیر است: مقدمه مؤلّف در معرّفی كتاب و ذكر چند فایده رجالی كه عبارت اند از: تعریف، موضوع و هدف از علم رجال؛ اصطلاحات جرح و تعدیل؛ تعارض جرح و تعدیل؛ شرایط حصول عدالت در راوی؛ شرایط قبول قول راوی در صورت عدول از عدل به فسق و بالعكس؛ تمییز مشتركات؛ فرقه های شیعه؛ بررسی كنیه بعضی از ائمه علیهم السلام؛ معنای كتاب، اصل و توثیقات ابن غضایری. متن كتاب، شامل چهار فصل و یك خاتمه است كه عبارت اند از: فصل اوّل، رجال صحیح؛ فصل دوم، رجال حسن؛ فصل سوم، رجال موثّق؛ فصل چهارم، رجال ضعیف. در هر فصل، پس از ذكر اسامی هر یك از راویان حدیث، شرح حال هر شخص با ذكر مصدر مورد مراجعه بیان شده است. در هر فصل، اسامی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده اند، به صورتی كه اسامی هم شكل در یك باب، و اسامی مختلف، تحت عنوان «باب الآحاد» گردآوری شده اند. خاتمه كتاب، مشتمل بر چند فایده رجالی است كه عبارت اند از: اسامی راویانی كه مشهور به كنیه و یا لقب اند؛ بررسی مباحث مطرح شده در مورد بعضی از راویان؛ توحید مختلفات؛ «عدّه» در نزد كلینی شیخ طوسی در الكافی و الفهرست؛ توقیعات؛ تاریخ ولادت پیامبرصلی الله علیه وآله، وائمه معصوم علیهم السلام؛ طریق و مشیخه شیخ طوسی در دو كتاب التهذیب و الاستبصار؛ اصحاب اجماع؛ انساب به قبایل.

مقدمه محقّق در زندگی نامه مصنّف و معرّفی خاندان جزایری است. محقّق در ذیل شرح حال ها، نشانی مصادر مورد مراجعه مؤلّف را مشخّص كرده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 130) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ عبد النبی فهرست نموده است. تفرشی، سیّد امیر فیض اللَّه (م 1025 ق) . 180. رجال التفرشی. الذریعه، ج 10، ص 100 (ش 210) . مرحوم سیّد نعمه اللَّه جزایری در كتاب المقامات، در شرح حال این مؤلّف آورده است كه ایشان، دارای كتابی رجالی شبیه به نقد الرجال سیّد میر مصطفی تفرشی (زنده 1044ق) است كه به زودی بیان خواهد شد. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 140) ، این كتاب را با عنوان رجال الأمیر فیض اللَّه فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. استر آبادی، میرزا محمّد (م 1028 ق) . 181. منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، سنگی. این كتاب كه به رجال الكبیر شهرت دارد، مشتمل بر مقدّمه، متن و خاتمه است. مؤلّف در مقدّمه ای بسیار مختصر، روش كلّی خود را در تألیف كتاب، به همراه رموزی برای هر یك از معصومان علیهم السلام و مصادر خود، بیان داشته است. متن كتاب، در بردارنده شرح حال رجال حدیث با استناد به كلمات علمای متقدّم و متأخّر شیعه و اهل سنّت است. در ذیل نام بسیاری از راویان، نام مصدر مورد مراجعه در اخذ مطالب، به همراه توثیق، تضعیف، ضبط بعضی از اسامی، فهرست تألیف ها، تاریخ زندگی، طریق های ذكر شده، شامل: راوی و مروی عنه و روایاتی كه از معصومان علیهم السلام در خصوص این شخص وارد شده، آورده شده است. اسامی بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم شده اند. خاتمه كتاب، شامل چند فایده رجالی است و بعضی از اصطلاحات موجود در اسناد كتاب های حدیثی، شرح حال بعضی از نوّاب خاص در زمان غیبت صغری ، اسامی و شرح حال مختصر مدّعیان نیابت امام زمان (عج) ، اسامی و شرح حال اشخاصی كه صاحب توقیع بوده اند، آورده شده است. در پایان، طریق شیخ طوسی و شیخ صدوق در مشیخه به هر یك از مشایخ این دو مؤلّف كه در صدر اسناد كتاب های التهذیب، الاستبصار و كتاب من لا یحضره الفقیه آمده، بیان شده است. همچنین روایات نقل شده از رجال الكشّی كه در بیان جریان ها و مذاهب مختلف به طور عام وارد شده اند و طُرُق علّامه به شیخ طوسی و شیخ صدوق، ابو عمرو كشّی و احمد بن عبّاس نجاشی آورده شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 141، ذیل ش 260) ، این كتاب را با عنوان الرجال الكبیر و نیز با عنوان های رجال السید المیرزا محمّد و الوجیز الكبیر (ج 10، ص 145 و ج 25، ص 42، ش 216) فهرست نموده است. حاشیه های مختلفی بر این كتاب نوشته شده كه عبارت اند از: حاشیه مؤلّف (میرزا محمّد استر آبادی) (م 1028 ق) . حاشیه محمّد بن حسن عاملی شامی (محمّد سبط) (م 1030 ق) . حاشیه ابو الحسن ابو عبد اللَّه (زنده در 1051 ق) ، با عنوان رجال المولی أبی الحسن. حاشیه نعمه اللَّه نصیری شیرازی (زنده در 1051 ق) . حاشیه علی اصغر شامی عاملی (ق 11) . حاشیه عنایه اللَّه قهپایی (م ق 11) . حاشیه میرزا عبد اللَّه افندی (م ح 1130 ق) . حاشیه سیّد عبد اللَّه جزایری شوشتری (م 1173 ق) . حاشیه نصیر الدین رشتی (م 1270 ق) با عنوان كتاب الرجال. حاشیه علی حكیم نجفی (م 1300 ق) . حاشیه احمد بن صالح بحرانی قطیفی (م 1315 ق) . حاشیه شرف الدین علی بن محمّد مرعشی تبریزی (م 1316 ق) . حاشیه میرزا محمّد علی مدرس چهار دهی نجفی (م 1334 ق) . حاشیه سیّد محمّد علم الهدی كابلی (م 1368 ق) . حاشیه فضل اللَّه زنجانی (م 1370 ق) . حاشیه سیّد حسین طباطبایی بروجردی (م 1380 ق) . مرحوم محمّد باقر وحید بهبهانی (م 1206 ق) در شرح این كتاب، تعلیقه هایی به همراه پنج فایده رجالی تألیف نموده است كه تعلیقه های وی، مشهور به التعلیقه البهبهانیه و حاشیه علی منهج المقال است، فواید پنجگانه این تعلیقه در ابتدای این كتاب، آمده است. در حاشیه و تكمیل این كتاب، محمّد جعفر خراسانی اصفهانی (زنده در 1151 ق) ، كتاب إكلیل المنهج، و ابو علی محمّد بن إسماعیل مازندرانی (م 1216 ق) در شرح و تكمیل این كتاب، منتهی المقال را تألیف نموده است. 182. حاشیه علی منهج المقال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 226 (ش 1270) . این حاشیه بر كتاب منهج المقال همین مؤلّف با رمز «منه ره» آورده شده است. 183. تلخیص المقال فی معرفه الرجال، سنگی. این كتاب كه به رجال الوسیط هم شهرت دارد، در واقع، خلاصه ای از كتاب منهج المقال همین مؤلّف است، به این ترتیب كه مؤلّف، به دلیل حجم زیاد كتاب منهج المقال، اقدام بر تلخیص آن نموده است. ایشان در این كتاب، از بیان بعضی از اسامی و مطالب در شرح حال رجال، اجتناب نموده است و در بیان مطالب، همان مطالب و الفاظ موجود در كتاب منهج المقال را آورده است. در این نسخه، قبل از شروع كتاب، متن الوجیزه ی شیخ بهایی در علم درایه، آورده شده است. خاتمه كتاب، شامل چند فایده رجالی و در بردارنده اسامی اشخاصی است كه مشهور به كنیه اند. همچنین شامل مطالب زیر است: «ابو جعفر»، كه «سعد بن عبد اللَّه» راوی از وی باشد؛ «عدّه» در اسناد كتاب های شیخ صدوق و شیخ كلینی؛ مباحثی در مورد بعضی از راویان حدیث؛ شرح حال امام زمان (عج) به همراه اسامی نایبان ایشان؛ توثیق صاحبان توقیع؛ مذمومان در نزد شیخ طوسی؛ صحّت طریق شیخ طوسی و شیخ صدوق در مشیخه كتاب های التهذیب، الاستبصار و كتاب من لا یحضره الفقیه؛ طُرُق علّامه حلّی به شیخ طوسی، شیخ صدوق، ابو عمرو كشّی و احمد بن عبّاس نجاشی. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 4، ص 420، ش 1852) ، این كتاب را با عنوان تلخیص الأقوال فی معرفه الرجال و نیز با عنوان الرجال الوسیط (ج 1، ص 158) فهرست نموده است. بر این كتاب، حواشی ای زده شده كه عبارت اند از: حاشیه مؤلّف، یعنی میرزا محمّد بن ابراهیم استر آبادی. حاشیه محمّد مقیم شجاعی شریف شیرازی (زنده در 1028 ق) . حاشیه محمّد بن حسن بن زین الدین عاملی (محمّد سِبط) (980 - 1030 ق) . حاشیه محمّد جعفر فارس آبادی (زنده در 1047 ق) . حاشیه نعمه اللَّه بن قوام الدین محمّد نصیری شیرازی (زنده در 1051 ق) . حاشیه عبد اللَّه بن صالح سماهیجی (م 1135 ق) . حاشیه محمّد بن هاشم تقوی لكهنوی (م 1323 ق) . حاشیه سیّد حسن بن هادی صدر الدین عاملی اصفهانی كاظمی (1272 - 1354 ق) . نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 184. توضیح المقال. الذریعه، ج 4، ص 498 (ش 2233) . مؤلّف در این كتاب، شرح حال راویانی را كه نص بر توثیق آنها وارد شده، بیان نموده است و از بیان شرح حال راویان مهمل، اجتناب نموده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 25، ص 42) ، این كتاب را با عنوان الوجیز و نیز با عنوان های الرجال الوجیز (ج 10، ص 158) و الرجال الصغیر (ج 10، ص 121) فهرست نموده است. ایشان در موارد مختلف متذكّر می شود كه به این كتاب دسترسی پیدا نكرده است؛ لیكن در الذریعه (ج 10، ص 121) و در كتاب مصفّی المقال (ص 430) بیان می نماید كه در فهرس الخزانه الرضویه و فهرس كتب الحاج سیّد علی الایروانی فی تبریز، نام این كتاب آورده شده و با عنوان توضیح المقال معرّفی شده است. این كتاب، كوچك ترین تألیف از سه كتاب رجالی میرزا محمّد استر آبادی است و به همین دلیل، به رجال الصغیر مشهور شده است. دو كتاب دیگر این مؤلّف، عبارت اند از: منهج المقال، مشهور به رجال الكبیر و تلخیص الأقوال، مشهور به رجال الوسیط. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 185. حاشیه علی تلخیص الأقوال. الذریعه، ج 6، ص 48 (ش 236) . این حاشیه بر تلخیص الأقوال، معروف به رجال الوسیط تألیف همین مؤلّف، آورده شده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از كتاب كه این حاشیه را در برداشته است، مشاهده كرده و نشانی داده است. بحرانی، سیّد ماجد بن هاشم (م 1028 ق) . 186. حاشیه علی خلاصه الأقوال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 83 (ش 424) . این حاشیه بر كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی نوشته شده است و مرحوم شیخ سلیمان ماحوزی در رساله خود در تاریخ علماء البحرین به آن اشاره نموده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 142) ، این كتاب را با عنوان رجال السید ماجد، فهرست نموده است. شجاعی شیرازی، محمّد مقیم (زنده در 1028 ق) . 187. حاشیه علی تلخیص الأقوال. الذریعه، ج 6، ص 48 (ش 238) . مؤلّف، این حاشیه را بر تلخیص الأقوال، معروف به رجال الوسیط میرزا محمّد استرآبادی آورده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را كه دارای این حاشیه است، مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 151) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی محمّد مقیم هم فهرست نموده است. عاملی شامی، محمّد بن حسن بن زین الدین (محمّد سبط) (980 - 1030 ق) . 188. إستقصاء الاعتبار فی شرح الاستبصار، تحقیق: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1419 ق، 4 ج، اوّل. این كتاب، در شرح الاستبصار شیخ طوسی نوشته شده است. در مقدّمه این شرح، دوازده فایده رجالی در خبر واحد و تعارض بین اخبار، نظیر دوازده فایده رجالی موجود در مقدمه كتاب منتقی الجمان، تألیف پدر همین مؤلّف آورده شده است.

پس از بیان مقدّمه، مؤلّف احادیث كتاب الاستبصار از اوّل كتاب طهارت تا آخر كتاب الصلوه را شرح داده است، به این ترتیب كه در مرحله اوّل، مطالبی كه در مورد سند هر حدیث و احوال راویان آن سند مطرح است، آمده و سپس متن احادیث، مورد بحث قرار گرفته اند. محقّق در مقدمه خود بر كتاب، شرح حال مؤلّف و ویژگی های این كتاب و روش تحقیق در آن را بیان داشته است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 13، ص 87، ذیل ش 272) ، این شرح را با عنوان شرح الاستبصار هم فهرست نموده است. 189. حاشیه علی تلخیص الأقوال. الذریعه، ج 6، ص 48 (ش 237) . این حاشیه، بر كتاب تلخیص الأقوال، معروف به رجال الوسیط میرزا محمّد بن ابراهیم استرآبادی است. محقّق تهرانی، نسخه هایی از این كتاب كه این حاشیه را در برداشته، مشاهده كرده و نشانی داده است. 190. حاشیه علی خلاصه الأقوال. الذریعه، ج 6، ص 83 (ذیل ش 424) . این حاشیه بر كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی نوشته شده است و بنابر نقل محقّق تهرانی، شیخ مساعد بن بدیع، در كتاب های رجالی خود، از این كتابْ نقل قول هایی دارد. 191. حاشیه علی منهج المقال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 226 (ش 1269) . این حاشیه بر كتاب منهج المقال محمّد استر آبادی نوشته شده و در فهرست تصانیف مؤلّف ذكر شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 144) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ أبی جعفر محمّد هم فهرست نموده است. 192. رساله فی تزكیه الراوی. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 401. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. عاملی، بهاء الدین محمّد (شیخ بهایی) (953 - 1031 ق) . 193. ترجمه محمّد بن اسماعیل. الذریعه، ج 4، ص 163 (ش 804) . مؤلّف این كتاب را در معرّفی «محمّد بن اسماعیل» كه در اوّل بعضی از اسناد كتاب الكافی - كه مرحوم كلینی بدون واسطه از وی روایت نقل كرده - تألیف نموده است. ایشان اشاره كرده كه محمّد بن اسماعیل، نام نُه نفر است و در نهایت، محمّد بن اسماعیل بَرمَكی را ترجیح می دهد. محقّق تهرانی، نسخه هایی از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 194. حاشیه علی فهرس الشیخ منتجب الدین. الذریعه، ج 6، ص 168 (ش 913) . این كتاب، حاشیه ای بر كتاب الفهرست منتجب الدین بن بابویه رازی (م بعد از 585 ق) است. صاحب الذریعه نقل می نماید كه صاحب كتاب ریاض العلماء در مواضع مختلفی در كتاب خود، از این حاشیه نقل قول نموده است. 195. حاشیه علی رجال النجاشی. الذریعه، ج 6، ص 88 (ش 459) . این حاشیه بر كتاب رجال النجاشی آورده شده است. شیخ عبد النبی كاظمی در اوایل تكمله نقد الرجال، می گوید كه این حاشیه را با خطّ مرحوم شیخ بهایی بر نسخه ای از كتاب رجال النجاشی مشاهده نموده و سپس همه آنها را جمع آوری و تدوین كرده است. 196. حاشیه علی خلاصه الأقوال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 83 (ش 425) . این حاشیه بر كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی (م 726ق) نوشته شده است. محقّق تهرانی، به نقل قول هایی از این حاشیه، نشانی داده است، ایشان در الذریعه (ج 10، ص 144) ، این كتاب و كتاب حاشیه علی رجال النجاشی را با عنوان رجال الشیخ بهاء الدین محمّد، فهرست نموده است. 197. طبقات الرواه. الذریعه، ج 15، ص 149 (ش 984) . مؤلّف در این كتاب، طبقه راویان حدیث از مشایخ ثلاثه تا معصومان علیهم السلام را مشخّص نموده است، به این ترتیب كه در پایان صفحه با نام یكی از مشایخ ثلاثه كه مؤلّف كتب اربعه است، سند را شروع نموده و سپس ترتیب اسامی راویان به طرف بالا با حرف «عن» به یكدیگر ارتباط داده شده اند و در نهایت، در بالای صفحه، نام معصومی كه روایت از ایشان نقل شده، مشخّص شده است. مؤلّف با این روش، سعی در مشخّص نمودن طبقه راویان می نماید. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 198. الفوائد الرجالیه. الذریعه، ج 16، ص 339 (ش 1572) . مرحوم مامقانی، تمام این كتاب را در كتاب رجال خود، درج نموده است. محقّق تهرانی به نسخه ای از این كتاب، نشانی داده است. علامی، محمّد داوود (زنده در 1034 ق) . 199. المجموعه الرجالیه. الذریعه، ج 20، ص 82 (ش 2011) . این كتاب، مشتمل بر كتاب الفهرست شیخ طوسی و ایضاح الاشتباه علّامه حلّی و قسمت دوم از كتاب خلاصه الأقوال علّامه است كه در بردارنده فهرست اسامی راویان ضعیف و كسانی است كه قول آنها رد شده و یا در قبول قول آنها توقّف كرده اند. در نهایت، مختصری از «باب الكُنی» از كتاب توضیح المقال، مشهور به رجال الصغیر میرزا محمّد استر آبادی آورده شده است. مؤلّف به این مجموعه رجالی، چند فایده رجالی اضافه نموده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 115، ش 238) ، این مجموعه را با عنوان رجال الشیخ محمّد داوود العلامی فهرست نموده است. كشمیری، شمس الدین محمّد (زنده در 1040 ق) . 200. حواشی و تعلیقات علی رجال ابن داوود. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 196 مؤلّف این حاشیه را بر كتاب رجال ابن داوود، تألیف ابن داوود حلّی (م 707 ق) آورده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این حاشیه را مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 119، ش 245) این كتاب را با عنوان رجال المولی شمس الدین محمّد الكشمیری فهرست نموده است. استر آبادی، میر محمّد باقر (میرداماد) (م 1041 ق) . 201. التعلیقه علی اختیار معرفه الرجال. عنوان روی جلد: اختیار معرفه الرجال، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1404 ق، 2 ج. این كتاب، مشتمل بر مطالب زیر است: تعلیقه بر كتاب اختیار معرفه الرجال، معروف به رجال الكشّی، با ذكر بحث های رجالی، فلسفی و بررسی الفاظ و لغت های احادیث. تعلیقه تا شماره 885 (ابراهیم بن محمّد بن عبّاس) را شامل است و از آن جا تا آخر كتاب، بدون تعلیقه و بر اساس نسخه تصحیح شده حسن مصطفوی در چاپ تك جلدی آورده شده است. كتاب، دارای مقدمه تحقیق تفصیلی و فهرست های مختلف است. صاحب الذریعه از این تعلیقه با عنوان حاشیه علی رجال الكشّی و صاحب ریاض العلماء، از آن با عنوان شرح اختیار الرجال نام می برند. مؤلّف در این تعلیقه از فاضل بیرجندی نقل قول هایی را آورده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 6، ص 87) ، این تعلیقه را با عنوان حاشیه علی رجال الكشّی و در مصفّی المقال (ص 91) با عنوان الحواشی علی اختیار الرجال فهرست نموده است. 202. الرواشح السماویه فی شرح الأحادیث الإمامیّه. قم: منشورات مكتبه آیه اللَّه العظمی المرعشی النجفی، 1405 ق، 217 ص. كتاب به عنوان مقدّمه ای بر شرح كتاب الكافی است كه مؤلّف، قصد تألیف آن را داشته و تنها مقداری از آن را نوشته است. مقدمه این كتاب، در بردارنده بعضی از خصایص عقل و بیان فرق بین رسول، نبی و محدّث است. متن كتاب، دارای 39 «راشحه» است كه شامل مطالبی در علم درایه و رجال هستند. بعضی از عنوان های مورد بحث در كتاب عبارت اند از: اقسام حدیث، طبقات اصحاب اجماع، شرح حال راویانی كه مورد اختلاف اند، جرح و تعدیل، مجهول اصطلاحی و لغوی، بیان معانی بعضی از الفاظ، تعداد اصول و مصنّفان آنها و... . مؤلّف در مورد هر یك از عناوین ذكر شده، اقوال علما و دیدگاه خود را مطرح می نماید. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 98، ش 201) ، این كتاب را با عنوان رجال سیّد میر محمّد باقر الداماد فهرست نموده است. جزایری مشرفی، محمود بن حسام الدین (زنده در 1042 ق) . 203. ترتیب رجال الكشّی. مستدرك الذریعه، ج 26، ص 188 (ش 393) . محقّق تهرانی آورده است كه مرحوم طریحی در الضیاء اللامع، این كتاب را در فهرست آثار این مؤلّف آورده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 148، ش 274) این كتاب را با عنوان رجال الشیخ محمود بن حسام الدین المشرفی فهرست نموده است. حسینی تفرشی، سیّد میرمصطفی (زنده در 1044 ق) . 204. نقد الرجال، تحقیق: عبد الغفار، قم: انتشارات الرسول المصطفی صلی الله علیه وآله، 427 ص/ مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1418 ق، 5 ج. این كتاب، مشتمل بر فهرستی از اسامی 6604 نفر از رجال است كه بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم شده و در وصف هر شخصیت، عبارت علمای رجال به همراه مدح یا ذم و یا مهمل بودن وی بیان شده است. خاتمه كتاب، شامل چند فایده رجالی است كه عبارت اند از: اسامی ائمه علیهم السلام و تاریخ زندگی آنان، به همراه تعیین مراد از القاب مشهور بعضی از ائمه علیهم السلام؛ شرح مشیخه شیخ طوسی و شیخ صدوق؛ طریق مصنّف به كتاب های روایی. مرحوم عبد النبی كاظمی (م 1256 ق) ، در تكمیل این كتاب، تكمله نقد الرجال را تألیف نموده است. بر این كتاب، حاشیه هایی نوشته شده كه عبارت اند از: حاشیه محمّد تقی مجلسی (م 1070 ق) . حاشیه عنایه اللَّه قهپایی (ق 11) . حاشیه سیّد نعمه اللَّه جزایری (م 1112 ق) . حاشیه سیّد عبد اللَّه جزایری شوشتری (م 1173 ق) .

حاشیه محمّد علی بهبهانی كرمانشاهی (م 1216 ق) . حاشیه میرزا نصراللَّه حسینی (زنده در 1239 ق) با عنوان رجال المیرزا نصر اللَّه. حاشیه حسین حسینی خراسانی (م 1258 ق) . حاشیه محمّد جعفر شریعتمدار استرآبادی (م 1263 ق) . حاشیه سیّد محمّد شفیع محدث جزایری شوشتری (م 1274 ق) . حاشیه سیّد شفیع بن محمّد بن عبد الكریم جزایری (م - ق 13) با عنوان رجال السید شفیع. حاشیه علی بن محمّد جعفر شریعتمدار استر آبادی (م 1315 ق) با عنوان المبدء والمآل. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 101 ذیل ش 210) ، این كتاب را با عنوان رجال التفرشی و نیز با عنوان رجال السید میر مصطفی (ج 10، ص 151) فهرست نموده است. فارسی آباده ای، محمّد جعفر (زنده در 1047 ق) . 205. حواشی علی تلخیص الأقوال. الذریعه، ج 7، ص 96 (ش 491) . مؤلّف، این حاشیه را بر كتاب تلخیص الأقوال فی معرفه الرجال، مشهور به رجال الوسیط میرزا محمّد استر آبادی (م 1028 ق) آورده است و در نهایت، در ذیل عنوان «عدّه من أصحابنا»، فهرست اسامی اشخاصی را كه نجاشی از آنها روایت نقل نموده، آورده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از كتاب تلخیص المقال را كه مشتمل بر حاشیه این مؤلّف است، مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 103، ش 222) ، این حاشیه را با عنوان رجال المولی محمّد جعفر الآباده ای هم فهرست نموده است. جامعی حویزی، عبد اللطیف (م 1050 ق) . 206. رجال الشیخ عبد اللطیف جامعی. الذریعه، ج 10، ص 128 (ش 253) . مؤلّف در كتاب خود، بر رجال موجود در اسناد كتب اربعه حدیثی اكتفا نموده است و كتاب را بر اساس ترتیب منهج المقال، مشهور به رجال الكبیر میرزا محمّد استر آبادی تنظیم نموده است. در بیان توثیق و جرح و بیان احوال رجال موجود در كتاب، از كتاب های رجال الكشّی، رجال النجاشی، رجال الطوسی و خلاصه الأقوال علّامه حلّی استفاده شده است. مؤلّف كتاب به دلیل ضرورت بیان طبقات راویان، آنها را در شش طبقه دسته بندی نموده است كه عبارت اند از: طبقه اوّل: شیخ مفید (م 413 ق) ، طبقه دوم: شیخ صدوق (م 381 ق) ، طبقه سوم: مرحوم كلینی (م 329 ق) ، طبقه چهارم: سعد بن عبد اللَّه (م 301) ، طبقه پنجم: احمد بن محمّد بن عیسی، طبقه ششم: ابن ابی عمیر (م 217) . مؤلّف، غالباً به طبقه راوی با استناد به روایت وی از امام علیه السلام و یا با استناد به یكی از راویان مشهور از طبقه جلوتر و یا طبقه قبل از راوی اشاره نموده است. محقّق تهرانی اشاره می كند كه این كتاب، دارای حجم كم و فواید بسیار است و مؤلّف آن را مانند مقدّمه ای بر كتاب خود به نام جامع الأخبار فی إیضاح الاستبصار آورده است. ایشان در الذریعه (ج 15، ص 149) ، این كتاب را با عنوان طبقات الرواه فهرست نموده است. وی نسخه های متعددی از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. مرحوم حسن بن محمّد قاسم دلبزی (م ق 13) بر این كتاب، تعلیقات و حواشی ای آورده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. تفرشی، مراد بن علیخان (965 - 1051 ق) . 207. التعلیقه السجادیه. الذریعه، ج 4، ص 223 (ش 1122) . این كتاب، شرح و حاشیه ای بر كتاب من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق است. مؤلّف پس از بیان شرح كتاب من لا یحضر، اقدام بر شرح مشیخه آن در بیان احوال رجال موجود در این مشیخه نموده است. ایشان نقل قول هایی از كتاب تلخیص الأقوال میرزا محمّد استر آبادی و كتاب نقد الرجال سیّد میر مصطفی تفرشی آورده است. مؤلّف، پس از شرح مشیخه، فهرستی از اسامی رجال ذكر شده در مشیخه را كه بر اساس حروف الفبا تنظیم شده، بیان داشته است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 149) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی مراد التفرشی فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. ابو الحسن بن عبد اللَّه (زنده در 1051 ق) . 208. رجال المولی أبی الحسن. الذریعه، ج 10، ص 92 (ش 173) . این كتاب، مشتمل بر تعلیقاتی است كه مؤلّف بر كتاب منهج المقال داشته و به همراه بعضی از حواشی مرحوم عنایه اللَّه قهپایی آورده است. مؤلّف در آخر نسخه، چند فایده رجالی را اضافه نموده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از كتاب منهج المقال را كه مشتمل بر این حاشیه بوده است، مشاهده كرده و نشانی داده است. نصیری شیرازی، نعمه اللَّه (زنده در 1051 ق) . 209. حاشیه علی منهج المقال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 226 (ش 1271) . این حاشیه بر كتاب منهج المقال، مشهور به رجال الكبیر میرزا محمّد استر آبادی آورده شده است. محقّق تهرانی، بر نسخه ای از كتاب منهج المقال، حاشیه ای با رمز «ن - ع - أیده اللَّه» مشاهده نموده و احتمال داده است كه این حاشیه، نوشته مرحوم نعمه اللَّه نصیری شیرازی باشد. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 156) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی نعمه اللَّه فهرست نموده است. 210. حاشیه علی تلخیص الأقوال. الذریعه، ج 6، ص 48 (ش 239) . این حاشیه بر كتاب تلخیص الأقوال، مشهور به رجال الوسیط میرزا محمّد استر آبادی آورده شده است. محقّق تهرانی این شرح را با خطّ مؤلّف بر یكی از نسخه های كتاب تلخیص الأقوال، مشاهده نموده است. یزدی، عبد الحی بن محمّد (زنده در 1055 ق) . 211. ترتیب مشیخه (كتاب) من لا یحضره الفقیه. الذریعه، ج 10، ص 124 (ش 251) . این كتاب، مشتمل بر ترتیب و تنظیم اسامی راویانی است كه طریق آنها در مشیخه كتاب من لا یحضره الفقیه شیخ صدوق آورده شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 124، ش 251) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی عبد الحی هم فهرست نموده است. ایشان نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و در مصفّی المقال (ص 224) آن را نشانی داده است. مجلسی اصفهانی، محمّد تقی (1003 - 1070 ق) . 212. حاشیه علی نقد الرجال. چاپ شده در ضمن نقد الرجال. قم: انتشارات الرسول المصطفی صلی الله علیه وآله، 427 ص / مؤسسه آل البیت علیهم السلام 1418ق، 5 ج. این حاشیه بر كتاب نقد الرجال تألیف سیّد میر مصطفی تفرشی (م 1044 ق) آورده شده است و در زیرنویس آن، این حواشی چاپ شده است. میرزا حیدر علی در اجازه الكبیره ی خود، شرح حال شیخ بهایی را از این حاشیه نقل كرده است. 213. شرح مشیخه الفقیه (روضه المتقین) ، تحقیق: سیّد حسین موسوی كرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم: بنیاد فرهنگ اسلامی حاج محمّد حسین كوشانپور، 1399ق، ج 14، 584 ص. این كتاب، شرحی بر مشیخه كتاب من لا یحضره الفقیه است. مؤلّف در ابتدا بحثی را درباره احادیث صحیح، مطرح نموده و سپس شرح حال هر یك از رجال موجود در طُرُق مشیخه كتاب من لا یحضر الفقیه را مورد بحث قرار داده است. در ذیل عنوان هر راوی، علاوه بر شرح حال او، توثیق، تضعیف، مذهب، اقوال علمای رجال در مورد او و مصادر مورد مراجعه به همراه اعتبار و ارزش طریق آن راوی مطرح شده است. اسامی راویان، بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است. پس از بیان شرح حال راویان مشیخه كتاب من لا یحضره الفقیه در ذیل عنوان شرح رجال الفقیه، مؤلّف، اسامی بسیاری از راویان موجود در این كتاب و محدّثان و علمای رجال از زمان شیخ طوسی و نجاشی تا اصحاب امیر المؤمنین علیه السلام را در دوازده طبقه آورده است. اسامی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده و در ذیل هر عنوان، مشخّص شده كه وی از صحابیان كدام یك از معصومان علیهم السلام است و به این ترتیب، طبقه وی مشخّص شده است. همچنین توثیق و تضعیف راوی و مروی عنه، تمییز مشتركات و فواید رجالی با ذكر مصدر مورد مراجعه مشخص شده است. شارح، این قسمت را به منظور عدم احتیاج رجوع به كتاب های دیگر، تنظیم نموده است. در این قسمت، طبقات راویان حدیث از زمان شیخ طوسی تا راویان و اصحاب امیر مؤمنان علی علیه السلام در دوازده طبقه قرار گرفته اند. علاوه بر آن، مباحثی چند از فواید رجالی از قبیل تمییز مشتركات، ضبط طبقات و فوایدی دیگر، مورد بحث واقع شده است. شایان ذكر است كه شرح مشیخه كتاب من لا یحضره الفقیه محمّد تقی مجلسی، به عنوان جلد چهاردهم از كتاب روضه المتّقین ایشان چاپ شده است. محقّق تهرانی در كتاب الذریعه (ج 13، ص 64 و ج 11، ص 290) این شرح را در ذیل دو عنوان دیگر به نام های شرح الأحادیث و الروضه البهیه، فهرست نموده و متذكّر می شود كه اینها اسامی تاریخی این كتاب اند. همچنین ایشان در الذریعه (ج 10، ص 101 و ج 15، ص 148) قسمت «شرح رجال الفقیه»، از این كتاب را با عنوان های رجال المولی محمّد تقی المجلسی و طبقات الرواه، فهرست نموده است. مجلسی، عزیز اللَّه (1025 - 1074 ق) . 214. ترتیب خلاصه الأقوال. الذریعه، ج 4، ص 65 (ش 272) . محقّق تهرانی مصدر مورد مراجعه در معرّفی این كتاب را اجازه الكبیره ی میرزا حیدر علی، نوه مؤلّف، بیان داشته است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 130) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی عزیز اللَّه فهرست نموده است. لاهیجی اشكوری، محمّد بن علی (زنده در 1077 ق) . 215. خیر الرجال. الذریعه، ج 7، ص 282 (ش 1388) . این كتاب، در شرح حال رجال اسانید كتاب من لا یحضره الفقیه، تألیف شده است.

در مرحله اوّل، مصنّف چند فایده رجالی را مطرح و مورد بحث قرار می دهد كه عبارت اند از: اصطلاح متأخّران در اقسام حدیث؛ الفاظ مدح؛ فهرست اسامی كسانی كه تألیفاتی در رجال داشته اند؛ بررسی ملل و نحل ذكر شده در متن كتاب؛ تاریخ حیات معصومان علیهم السلام. ذكر فهرستی از اسامی رجال كه بر اساس حروف الفبا تنظیم شده اند، به همراه ذكر مواضع این اسامی. متن كتاب، در بیان شرح حال رجال اسانید كتاب من لا یحضره الفقیه است كه بر اساس ترتیب ابواب كتاب، تنظیم شده اند، به این ترتیب كه در مرحله اوّل، شرح حال یازده نفر از رجال موجود در دیباچه كتاب، مورد بحث واقع شده و سپس نُه نفر از رجال موجود در «باب المیاه»، مورد بحث واقع شده اند و به همین ترتیب، رجال موجود در ابواب مختلف كتاب، به ترتیب باب، مورد بحث و شرح واقع شده اند. شیخ محمّد طه نجف، مؤلّف اتقان المقال، از این اثر در كتاب خود، نقل قول كرده است. محقّق تهرانی، نسخه های متعدّدی از این كتاب را در كتاب خانه های مختلف، مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 146) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ محمّد بن الملا شیخ علی اللاهیجی و نیز با عنوان رجال من لا یحضره الفقیه (ج 10، ص 151) فهرست كرده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. بصری، احمد بن عبد الرضا (1020 - 1085ق) 216. فائق المقال فی الحدیث و الرجال. تحقیق: غلامحسین قیصریه ها، قم: مؤسسه دار الحدیث الثقافه، 1412ق، 390ص، اوّل. این كتاب در دو بخش درایه و رجال تنظیم شده است. بخش اوّل در علم درایه و دربردارنده 26 فصل از مباحث مختلف این علم است. بخش دوم در علم رجال و شامل ده فصل است كه عناوین هر فصل عبارت اند از: فصل اوّل در فهرست اسامی راویانی است كه به روایات آنها اعتماد می شود. در بیان توثیق و مدح این راویان به رجال النجاشی، رجال الكشّی، رجال الطوسی، الفهرست و خلاصه الأقوال استناد شده است. فصل دوم: فواید علّامه حلّی در خلاصه الأقوال؛ فصل سوم: فهرست انساب؛ فصل چهارم: مشتركان در نام؛ فصل پنجم: مشتركان در نام و نام پدر؛ فصل ششم: مشتركان در كنیه؛ فصل هفتم: مشتركان در نَسَب؛ فصل هشتم: مشتركان در لقب؛ فصل نهم: فهرست بعضی از اسامی متشابه؛ فصل دهم: شامل چهار فایده رجالی كه عبارت اند از: فایده اوّل: كلام بعضی از بزرگان در كیفیت اسناد در كتب قدیمی؛ فایده دوم: مذمومان، به روایت شیخ طوسی؛ فایده سوم: توقیع امام حسن عسكری علیه السلام به شیخ مفید و ردّ كتاب از ناحیه مقدسه بر شیخ مفید؛ فایده چهارم: طُرُق مؤلّف. مقدمه تحقیق، شامل شرح حال مختصری از مؤلّف و ویژگی های كتاب است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 16، ص 91، ش 34) این كتاب را با عنوان فائق المقال فی علم الحدیث و الرجال فهرست نموده است. طُرَیحی، فخر الدین (979 - 1085 ق) . 217. ترتیب خلاصه الأقوال. الذریعه، ج 4، ص 65 (ش 273) . مرحوم محمّد باقر خوانساری در روضات الجنات (ج 5، ص 352) ، در شرح حال این مؤلّف، نام این كتاب را در فهرست آثار وی آورده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 218. ترتیب مشیخه (كتاب) من لا یحضره الفقیه. الذریعه، ج 4، ص 69 (ش 284) . مصنّف، اسامی و كنیه های مشهور در كتاب من لا یحضره الفقیه را بر اساس حروف الفبا تنظیم نموده است. ایشان این كتاب را در ملحقات كتاب جامع المقال آورده است. محقّق تهرانی، كتاب خانه هایی را كه دارای این كتاب هستند، معرّفی نموده است. 219. جامع المقال فیما یتعلق بأحوال الحدیث و الرجال، تحقیق: محمّد كاظم طریحی، تهران: كتابفروشی جعفری تبریزی (بوذرجمهری) ، 260 ص. كتاب مشتمل بر مطالب زیر است: مقدمه مؤلّف در علم رجال؛ متن كتاب، شامل دوازده باب است. در باب اوّل تا یازدهم، مباحثی در مورد احادیث، مطرح شده است و در باب دوازدهم، دوازده فایده رجالی مطرح شده كه عبارت اند از: تمییز مشتركات در اسامی؛ تمییز مشتركات در القاب و انساب؛ تعریف صحابیان و تابعیان؛ تعریف طبقات راویان؛ معرّفی برادرهایی كه راوی بوده اند؛ اصحاب اجماع؛ مستثنیات ابن ولید؛ اشخاص كثیر الروایه؛ معنای «عدّه» در اسناد روایت ها؛ مشیخه شیخ طوسی در التهذیب و الاستبصار؛ القاب و كنیه های پیامبرصلی الله علیه وآله و ائمه معصوم علیهم السلام؛ تاریخ ولادت و وفات پیامبرصلی الله علیه وآله و ائمه معصوم علیهم السلام؛ خاتمه كتاب نیز مشتمل بر مطالب زیر است: بیان تعداد احادیث كتب اربعه؛ بیان تاریخ وفات بعضی از مشایخ محدّث متقدّم؛ بیان مشایخ مؤلّفان كتب اربعه؛ بعضی از توقیعاتی كه در حقّ بعضی از مشایخ محدّث وارد شده است. در مورد باب دوازدهم این كتاب، شرحی به نام مشتركات كاظمی توسط محمّد امین كاظمی (م ق 12) نوشته شده است. مرحوم عبد الحسین طُریحی (م 1295 ق) ، كتاب متقن المقال فی تلخیص جامع المقال را در تلخیص این كتاب، تألیف نموده است. گفتنی است كه این كتاب، به دلیل معروفیت مبحث مشتركات آن، به مشتركات الطریحی مشهور شده است. محقّق تهرانی در الذریعه این كتاب را با عنوان های رجال الطُرَیحی (ج 10، ص 122) و رجال الشیخ فخر الدین الطریحی (ج 10، ص 138) و مشتركات جامع المقال (ج 21، ص 40، ش 3856) فهرست نموده است. 220. رساله فی أسانید التهذیب و بیان محتملاتها و ما یتعلّق بها. الذریعه، ج 11، ص 64 (ش 395) . 221. ضوابط الأسماء واللّواحق، تحقیق: محمّد كاظم طریحی، مطبعه الحیدری، 1375 ق، 94 ص. كتاب در مورد ضبط اسامی، انساب و القاب راویان حدیثی است كه در ضبط نام آنها اشتباه روی داده و یا اختلاف وجود دارد. كتاب در سه قِسم تنظیم شده است كه عبارت اند از: اسامی، انساب و القاب، و در هر قسم، اسامی بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم شده اند. مقدمه محقّق، در بیان ویژگی های این كتاب و زندگی نامه مؤلّف است. رُوَیدَشتی اصفهانی، حمیده بنت محمّد شریف (م 1087 ق) . 222. حاشیه علی الاستبصار. الذریعه، ج 6، ص 18 (ش 53) . مؤلّف در حاشیه اش بر الاستبصار شیخ طوسی، در بیان احوال رجال و در اسناد احادیث، مطالبی را آورده است. میرزا عبد اللَّه اصفهانی در ریاض العلماء (ج 5، ص 404) ، در ضمن بیان شرح حال این مؤلّف، اشاره می نماید كه نسخه ای از الاستبصار را به همراه این شرح، مشاهده نموده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 114، ش 236) ، این كتاب را با عنوان رجال حمیده فهرست نموده است. حسینی اردبیلی، محمّد طاهر (زنده در 1091 ق) . 223. رجال السید محمّد طاهر. الذریعه، ج 10، ص 122 (ذیل ش 247) . این كتاب، یك جزء از اجزای كتاب الشجره المباركه ی همین مؤلّف را تشكیل می دهد كه در مورد شناخت و معرّفی اسناد احادیث از حیث صحّت و ضعف و امور مهم دیگر، تألیف شده است. مؤلّف در بیان اسامی هر یك از معصومان علیهم السلام، از حروف رمز استفاده نموده است. همچنین در بیان احوال هر یك از راویان صحیح، موثّق، حسن، ضعیف و مجهول، و یا در بیان این كه این راوی به طور مستقیم و یا با واسطه از معصوم علیه السلام روایت نقل كرده، حروف رمزی را به كار برده است. در آخر، ایشان تمام مشیخه كتاب من لا یحضره الفقیه را با همین روش آورده است و كتاب را با بیان چند فایده رجالی به پایان رسانیده است. مرحوم میرزا حسین نوری طبرسی در تعلیقه علی توضیح المقال كه به منظور تكمیل اسامی مؤلّفان رجال موجود در كتاب توضیح المقال ملّا علی كنی تألیف نموده است، از این كتاب استفاده نموده و در بیان خصوصیات آن، توضیحاتی را بیان داشته است. محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده است. استر آبادی، محمّد علی بن احمد (1010 - 1094 ق) . 224. المشتركات فی الرجال. الذریعه، ج 21، ص 40 (ش 3857) . در كتاب های تكمله نقد الرجال و روضات الجنات، در شرح حال عنایه اللَّه قهپایی، به نام این كتاب اشاره شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 134) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی محمّد علی هم فهرست نموده است. حویزی، فرج اللَّه بن محمّد (1031 - 1100 ق) . 225. ایجاز المقال فی معرفه الرجال. الذریعه، ج 2، ص 487 (ش 1909) . این كتاب، در چهار جلد تألیف شده است و هم اكنون، تنها جلدهای سوم و چهارم در دسترس اند. جلد اوّل تا سوم، مشتمل بر فهرست اسامی رجال، به همراه ضبط اسامی و شرح حال آنهاست كه در دو قسمت، شامل رجال شیعه و اهل سنّت تنظیم شده است. مؤلّف، همچنین شرح حال علمای قبل از خود و هم عصر خویش را بیان نموده است. جلد سوم كتاب، شامل حرف «میم» تا آخر حرف «یاء» است و جلد چهارم، به عنوان خاتمه كتاب، در بردارنده چند فصل و فواید رجالی است. فصل های مختلف كتاب، در بردارنده مباحثی در كنیه ها، القاب، بررسی معنا و مفهوم اصطلاحاتی است كه در كتاب های رجالی آمده است. برخی از این اصطلاحات عبارت اند از تعبیر: «ثقه، ثقه»، «مذاهبهم مضطربه»، «لیس بذاك»، «لابأس به»، «قریب الأمر»، «ضعیف»، «مختلط»، «مضطرب»، «یروی عن الضعفاء»، «یضع الحدیث»، «وعلیه اللعنه» و «انّه لیس بشی ء». سپس چند فایده رجالی مطرح شده است كه عبارت اند از: فهرست تألیف های شیعه كه از كتاب های رجال النجاشی و الفهرست شیخ طوسی تهیه شده اند؛ معرّفی بعضی از مشاهیر رجالی كه اغلب از عامه اند؛ معرّفی بعضی از بزرگان صحابیان و تابعیان و تابعیانِ تابعیان.

در آخر كتاب، چند اجازه مشهور آورده شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 140) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ فرج اللَّه هم فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. ابرز حسینی حلّی، سیّد حسین (ق 11) . 226. زبده الأقوال فی خلاصه الرجال. (1) مؤلّف، تنها ثقات امامی مذهب و غیر امامی و ممدوحانی را كه امامی مذهب باشند، را در این تألیف گرد آورده است و اسامی مشترك را مشخّص كرده است. همچنین طبقات راویان، توثیق، تصحیف و احیاناً ردّ قدح از راوی و تاریخ تولّد و وفات را در مورد راویان ذكر كرده است. در شرح حال هر یك از راویان، امام یا امامانی كه راوی با ایشان معاصر بوده، ذكر شده اند؛ امّا در صورتی كه روای از غیر معصوم روایت دارد، تنها در مواردی كه در تمییز راوی به نام استاد او نیاز باشد، تذكّر داده است. همچنین راویانی كه به صراحت توثیق و یا مدح نشده اند، بلكه به صورت ضمنی یا اشاره ای مدح شده اند نیز به عنوان ممدوح، آورده شده است. بر این اساس، نام كسانی كه در رجال النجاشی و الفهرست شیخ طوسی در بین مصنفان شیعه آمده و تصنیف یا تصنیفاتی از آنها گزارش شده است و تضعیف هم نشده اند، به ممدوحان ملحق شده است. مؤلّف بر این مطلب استدلال كرده كه منصف بودن، خود نشانه عالم بودن است؛ چه آن كه هر مصنّفی عالم است و عكس آن صادق نیست و بدیهی است كه عالم بودن، خود یك مدح شمرده می شود. مؤلّف در این كتاب، به صراحت از منابع و مصادر نام می برد و از رمزهای آنها استفاده نمی كند. كتاب به عدد حروف الفبا در 28 فصل و یك فصل در كنیه ها و نسب و القاب، سامان یافته و در هر فصل، اسامی شبیه در باب مستقل قرار گرفته است و افراد همنام در یك باب ذكر شده اند. خاتمه كتاب، مشتمل بر ده فایده است كه عبارت اند از: 1 - «عده» در الكافی كلینی؛ 2 - مراد از ابو جعفر و ابو القاسم در اسناد التهذیب؛ 3 - تنبیهات ابن داوود در رجالش؛ 4 - وكلای ممدوح و مذموم هر امام؛ 5 - روایات بیان شده در سفرای ممدوح در حال غیبت؛ 6 - مذمومانی كه ادّعای باب بودن برای امام عصر (عج) را داشته اند؛ 7 - ثقاتی كه از طرف سفرا، دارای توقیع اند؛ 8 - طُرُق شیخ طوسی و شیخ صدوق؛ 9 - روایات مستخرج از رجال الكشّی در اقوام، فرق و مذاهب؛ 10 - طرق علّامه حلّی به شیخ طوسی، صدوق، كشّی و نجاشی. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 12، ص 19، ش 121) ، این كتاب را با همین عنوان و نیز با عنوان رجال ابن الأبرز (ج 10، ص 83، ذیل ش 147) فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. افشار، خداویردی (ق 11) . 227. زبده الرجال. الذریعه، ج 12، ص 27 (ش 153) . این كتاب، مشتمل بر هفت هزار بیت است كه در بردارنده فهرستی از اسامی رجال است. اسامی رجال مجهول، در این فهرستْ آورده نشده اند و تنها به ذكر راویان ممدوح و ثقه، اكتفا شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 97) ، این كتاب را با عنوان رجال الأفشاری و نیز با عنوان رجال المولی خداویردی الأفشار (ج 10، ص 115) ، فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. امیر نجم الدین (ق 11) . 228. رجال الأمیر نجم الدین. الذریعه، ج 10، ص 156 (ش 281) . این كتاب، مشتمل بر تعلیقاتی است كه مؤلّف بر حاشیه كتاب رجال النجاشی آورده است. تبنینی عاملی، محمّد بن علی (ق 11) . 229. جامع الأقوال فی علم الرجال. الذریعه، ج 5، ص 42 (ش 173) . این كتاب، مشتمل بر بیان شرح حال راویان حدیث، با استناد و مراجعه به كتاب های رجال است. اسامی بر اساس ترتیب حروف الفبا، در 28 باب تنظیم شده اند و در هر باب، چند فصل آورده شده است. در خاتمه نیز چند فایده رجالی مطرح شده است. در این كتاب، نقل قول هایی از شیخ حسن (صاحب معالم) و سیّد امیر فیض اللَّه تفرشی و شیخ حسین تبنینی (مشهور به ابن سودون) بیان شده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 146) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ محمّد بن علی التبنینی فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. شاگرد شهید ثانی (ق 11) . 230. رجال تلمیذ الشهید الثانی. الذریعه، ج 10، ص 102 (ش 216) . محقّق تهرانی می گوید كه نسخه ای از این كتاب را در كتاب خانه مرحوم نوری - كه بر حاشیه كتاب توضیح المقال ملّا علی كنی نوشته شده بوده - مشاهده نموده است. شاگرد شیخ بهایی و عبد النبی جزایری (ق 11) . 231. رجال تلمیذ الشیخ البهائی والشیخ عبد النبی الجزائری. الذریعه، ج 10، ص 102 (ش 213) . این كتاب، مشتمل بر شرح حال رجال و راویان حدیث، به همراه بیان نقل قول هایی از كتاب های معروف رجال و شخصیت های معروف در این علم است. از جمله، ایشان به سخنان شیخ عبد النبی جزایری (م 1021 ق) و شیخ بهایی (م 1030 ق) استناد نموده است. از سخنان مؤلّف در شرح حال بعضی از راویان مشخّص می شود كه كتاب، بعد از وفات عبد النبی جزایری و قبل از وفات شیخ بهایی تألیف شده است. جزایری، حسام الدین (ق 11) . 232. ترتیب اختیار الرجال للكشی. الذریعه، ج 10، ص 109 (ضمن ش 227) . مرحوم ابو محمّد حسن صدر الدین در مختلف الرجال، نام این كتاب را در فهرست آثار این مؤلّف آورده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 148، ضمن ش 274) و نیز در مستدرك الذریعه (ج 26، ص 188، ش 939) كتابی را با همین عنوان به نقل از كتاب الضیاء اللامع طُرَیحی، به فرزند این مؤلّف، یعنی محمود بن حسام الدین مشرفی جزایری نسبت داده است. محقّق تهرانی در الذریعه (ج 10، ص 109، ش 227) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ حسام الدین هم فهرست نموده است. حویزی، مساعد بن بدیع (ق 11) . 233. حاشیه علی خلاصه الأقوال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 83 (ش 427) . این حاشیه بر كتاب خلاصه الأقوال علّامه حلّی نوشته شده است. در آخر كتاب، چند فایده رجالی مطرح شده است. محقّق تهرانی، نسخه ای از كتاب را كه مشتمل بر این حاشیه است، نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 150، ش 272) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ مساعد هم فهرست نموده است. خادم انصاری، محمّد تقی (ق 11) . 234. ترتیب رجال النجاشی. الذریعه، ج 4، ص 70 (ش 287) . نویسنده، اسامی موجود در كتاب رجال النجاشی را بدون آن كه در آنها تصرّفی بنماید، بر اساس حروف الفبا تنظیم نموده و در آخر، كنیه ها را فهرست كرده است. محقّق تهرانی، نسخه های متعددی از این كتاب را در كتاب خانه های مختلف مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ش 101) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ محمّد تقی الأنصاری فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. ساوجی، نظام الدین محمّد بن حسین (ق 11) . 235. نظام الأقوال فی معرفه الرجال. الذریعه، ج 24، ص 191 (ش 995) . این كتاب، مشتمل بر مقدّمه و دو بخش و یك خاتمه است. در مقدمه كتاب، مؤلّف بعضی از اصطلاحات موجود در كتاب خود را مشخّص نموده و طریق خود را در این كتاب، مورد بحث قرار داده است. بخش اوّل و دوم كتاب، در بردارنده اسامی راویان چهار كتاب اصلی حدیثی شیعه، یعنی الكافی، كتاب من لا یحضره الفقیه، الاستبصار و التهذیب است. البته این اسامی، شامل راویانی است كه در مورد آنها تعبیرهایی همچون ثقه، عالم و فاضل به كار برده شده است، و یا راویانی كه از شخصی روایت دارند و یا دیگری از آنها روایت نقل كرده است. خاتمه كتاب، مشتمل بر دوازده فایده رجالی است. محقّق تهرانی، نسخه هایی از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 144) ، این كتاب را با عنوان رجال الشیخ نظام الدین محمّد و نیز با عنوان رجال نظام الدین الساوجی (ج 10، ص 156) فهرست نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. شامی عاملی، علی اصغر (ق 11) . 236. تعلیقات علی الرجال الكبیر. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 326. این تعلیقه بر كتاب منهج المقال، معروف به رجال الكبیر میرزا محمّد استر آبادی آورده شده است. عبد اللَّه (ق 11) . 237. رجال شیخ عبد اللَّه. ریاض العلماء، ج 3 (ص 252) . میرزا عبد اللَّه افندی در كتاب ریاض العلماء، این كتاب را در شرح حال «عبد اللَّه»، نام برده است و خود ایشان اشاره كرده است كه از عصر حیات این مؤلّف، آگاه نیست و ظاهر آن است كه از متأخّران است و در نهایت، احتمال می دهد كه منظور از وی همان عبد اللَّه بن حسین شوشتری باشد؛ امّا محقّق تهرانی، این احتمال را با ادّله ای كه ذكر می نماید، رد كرده است. وی در الذریعه (ج 10، ص 126، ش 252) این كتاب را فهرست نموده است. قهپایی، عنایه اللَّه (ق 11) . 238. ترتیب رجال شیخ الطایفه. الذریعه، ج 4، ص 65 (ش 276) . مؤلّف به وجود این كتاب، در اوّل كتاب خود به نام مجمع الرجال، اشاره نموده است. 239. ترتیب رجال الكشّی. الذریعه، ج 4، ص 66 (ش 280) . مؤلّف كتاب، اسامی موجود در كتاب رجال الكشّی را كه دارای شرح حال مستقل اند و یا نام آنها در ضمن شرح حال دیگران آورده شده است، بر اساس ترتیب حروف الفبا تنظیم نموده و مؤلّف بر نسخه خودش حاشیه هایی با رمز «ع» آورده است

محقّق تهرانی، كتاب خانه هایی را كه دارای این كتاب هستند، معرّفی نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 240. ترتیب رجال النجاشی. الذریعه، ج 4، ص 70 (ش 289) . مؤلّف، اسامی موجود در رجال النجاشی را كه دارای شرح حال مستقل اند و یا نام آنها در ضمن شرح حال دیگران آورده شده است، به همراه حاشیه هایی با رمز «ع» و بر اساس حروف الفبا تنظیم نموده است. محقّق تهرانی، كتاب خانه هایی را كه دارای این كتاب هستند، معرّفی نموده است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 241. ترتیب فهرست الشیخ. الذریعه، ج 4، ص 66 (ش 278) . محقّق تهرانی، مصدر مورد مراجعه در معرّفی این كتاب را مقدّمه كتاب مجمع الرجال بیان داشته است. نسخه های خطّی این كتاب، در كتاب خانه های ایران موجود است. 242. حاشیه علی رجال الكشّی. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 344. محقّق تهرانی آورده است كه مرحوم نوری، این حاشیه را مشاهده كرده و ذكر نموده است. 243. حاشیه علی رجال النجاشی. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 344. محقّق تهرانی در مصفّی المقال، ضمن معرّفی این حاشیه، متذكّر می شود كه مرحوم نوری، این حاشیه را مشاهده نموده و در تعلیقه خود بر منتهی المقال، آن را ذكر كرده است. 244. حاشیه علی منهج المقال فی علم الرجال. الذریعه، ج 6، ص 226 (ش 1268) . این حاشیه بر منهج المقال میرزا محمّد استر آبادی آورده شده است. محقّق تهرانی، نسخه های متعددی از این كتاب را در كتاب خانه های مختلف، مشاهده كرده و نشانی داده است. 245. حاشیه علی نقد الرجال. الذریعه، ج 6، ص 228 (ش 1280) . این حاشیه بر نقد الرجال سیّد میر مصطفی تفرشی نوشته شده است. ملّا علی كنی در توضیح المقال آورده است كه حاشیه قهپایی را بر كتاب نقد الرجال، مشاهده كرده است؛ لیكن صاحب ریاض العلماء تردید كرده است كه این حاشیه، نوشته مرحوم قهپایی است یا شیخ عبد النبی جزایری، صاحب الحاوی. 246. مجمع الرجال، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1364 ش، 7 جزء در 3 ج، دوم. مؤلّف در مقدّمه، شیوه تألیف و مقدمات كتاب های مورد مراجعه خود را آورده است. متن كتاب، شامل نقل اقوال كتاب های پنجگانه اصلی در علم رجال است كه به دنبال نام هر شخص، متن عبارت هر كتاب در مورد وی آورده شده است. منابع كتاب عبارت اند از: رجال الكشّی، رجال الطوسی، رجال النجاشی، الفهرست طوسی و رجال ابن غضائری كه هر یك با رمز در ابتدای اسامی مشخّص شده اند. همچنین در برابر هر عنوان، نام امامی كه این شخص از اصحاب ایشان به حساب می آید، با حروف رمز مشخّص شده است. در آخر جزء هفتم كتاب، دوازده فایده رجالی آورده شده است كه مشتمل بر مباحث زیر است: 1. تاریخ زندگی و محل دفن معصومان علیهم السلام؛ 2. سفرای امام زمان (عج) در زمان غیبت صغری؛ 3. اسامی اشخاصی كه امام زمان (عج) را مشاهده كرده اند و یا صاحب توقیع بوده اند؛ همچنین اسامی بعضی از وكلای ایشان آورده شده است؛ 4. بیان كنیه ها و القاب معصومان علیهم السلام؛ 5. اقسام حدیث؛ 6. حكم راویانی كه مخالف با مذهب امامیه اند؛ 7. مراد از «عدّه» در الكافی؛ 8. اختلاف مبانی در عدالت؛ 9 - 11. تمییر برخی از راویان مشترك؛ 12. بررسی مشیخه التهذیب. مؤلّف كتاب، بر این اثر خود، حاشیه ای با رمز «ع» نوشته است و محقّق تهرانی در مصفّی المقال (ص 344) آن را با عنوان حاشیه علی مجمع الرجال و در الذریعه (ج 10، ص 138) ، این كتاب را با عنوان رجال المولی عنایه اللَّه القهپائی و نیز با عنوان مجمع المقال فی علم الرجال (ج 20، ص 46) فهرست نموده است. شاگرد عنایه اللَّه قهپایی (ق 11) . 247. رجال تملیذ المولی عنایه اللَّه القهپائی. الذریعه، ج 10، ص 102 (ش 217) . محقّق تهرانی اظهار می دارد كه شخص ثقه ای برای ایشان نقل نموده كه این كتاب در تهران موجود است و دارای حجم زیادی است. قهپایی، میر سراج الدین قاسم (ق 11) . 248. تعلیقات فی الرجال. مصفّی المقال فی مصنّفی علم الرجال، ص 368. محقّق تهرانی، این تعلیقه را در فهرست كتاب های قاسم طباطبایی قهپایی آورده است و متذكّر می شود كه مرحوم محمّد علی بن احمد استر آبادی در كتاب مشتركات الرجال خود، از این تعلیقه نقل هایی را بیان داشته است. ایشان در الذریعه (ج 10، ص 140، ش 260) این تعلیقه را با عنوان رجال المیر سراج الدین قاسم فهرست نموده است. نجفی، محمّد بن جابر بن عباس (ق 11) . 249. ترجمه محمّد بن اسماعیل (المبدوّه فی بعض أسانید الكافی) . الذریعه، ج 4، ص 163 (ش 803) . محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. 250. رجال الشیخ محمّد بن جابر. الذریعه، ج 10، ص 143 (ذیل ش 268) . محقّق تهرانی، نسخه ای از این كتاب را مشاهده كرده و نشانی داده است. ایشان در كتاب مصفّی المقال (ص 397) ، گفته كه این مؤلّف، صاحب اثری به نام كتاب فی أسماء الرجال است و منظور ایشان، همین كتاب است.

منبع:ww.andisheqom.com