تفسیر قرآنى و زبان عرفانى

تفسیر قرآنى و زبان عرفانى

اثر پل نویا، شرق‌شناس مشهور فرانسوى است که توسط آقاى اسماعیل سعادت به فارسى ترجمه شده است.عنوان فرعى این کتاب یعنی «تحقیق جدید در باب اصطلاحات تصوف اسلامى» نشان مى‌دهد این کتاب دنبالۀ تحقیقاتى است که پیش از وى در زمینۀ مصطلحات تصوف صورت گرفته است. چنانکه خود نویسنده هم در مقدمه مى‌گوید، این کتاب مکمّل آثار قبل از آنست.این کتاب دربر دارندۀ یک مقدمه و پنج فصل است.نویا در مقدمه نخست به سخن بعضى از منتقدان پاسخ مى‌دهد که صوفى را مترادف با خیال‌پرداز مى‌دانند و سپس به مسألۀ زبان صوفیانه مى‌پردازد و آن را زبان تجربۀ عرفانى مى‌داند.او براى بررسى زبان عرفانى به قرآن روى مى‌کند که فراهم آورندۀ عناصر بنیادین ادراک دینى براى اذهان مسلمانان است.او زبان عرفانى را به دو نوع زبان متمایز، زبان «عبارت» و زبان «اشارت» تقسیم مى‌کند و مى‌گوید بررسى دربارۀ این زبان را باید از قرآن آغاز کرد.او به جاى اینکه پاسخ سؤال خود را مستقیما در قرآن بجوید آن را از امتى که قرآن مى‌خواند جویا مى‌شود و به بررسى قدیم‌ترین تفسیرهاى قرآن مى‌پردازد و در میان قدیم‌ترین تفسیرهاى قرآن، تفسیر مقاتل را موضوع نخستین فصل کتاب خود مى‌سازد. سپس به مقایسۀ میان مقاتل و حکیم ترمذى، که هردو کتابى دربارۀ وجوه مختلف واژگان قرآنى نوشته‌اند، دست مى‌زند.در ادامه با بررسى تفسیر منسوب به امام جعفر صادق علیه‌السلام آن را نشانۀ آغاز تکوّن زبان عرفانى مى‌داند.نویا تفسیر مبتنى بر تجربه را که شقیق بلخى و خرّاز نمایندگان آن هستند مورد بحث قرار مى‌دهد و سرانجام نشان مى‌دهد که چگونه در کنار اصطلاحات، زبانى مجازى، یعنى زبان استعاره و نماد، رشد مى‌کند و آن نیز ریشه در قرآن دارد. فی الجمله، تحقیق پل نویا در این کتاب ما را از طرحهاى اولیۀ تفسیر که هنوز در جستجوى هویت خود بود به تدریج به نوع کاملى از زبان عرفانى رهنمون مى‌شود که در طى چهار قرن، که مى‌توان تصوّف آن را «تصوف کلاسیک» نامید نشو و نما یافته است.