جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه جلد ۴

جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه جلد ۴

با توجه به آنچه درباره محتوای کتاب شریف شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید گفته شد و با نظری اجمالی، معلوم می‏شود بخش عمده آن مباحث تاریخی - اجتماعی است که برای عموم مردم هم سود بخش‏تر و ساده‏تر است. از دیرباز هم برخی از از اهل علم در صدد تلخیص این کتاب بوده‏اند، به عنوان مثال برو کلمان در فهرست خود، ذیل یکم ۷۰۵ و دوم ۲۴۲ می‏گوید که یحیی بن حمزه بن علی حسینی معروف به المؤید در گذشته به سال ۷۴۵ هجری قمری که از اکابر ائمه زیدیه و ساکن یمن بوده است، تلخیصی با نام العقد الندید المستخرج من شرح ابن ابی الحدیدفراهم آورده که بعدها به فارسی هم ترجمه شده است و متاسفانه این بنده اطلاع بیشتری ندارم که آیا نسخه‏یی از این ترجمه در دست است یا نه؛ و البته نباید از نظر دور داشت که زیدیه - در مواردی، از جمله پذیرش خلافت خلفای راشدین - به معتزله از ما شیعیان دوازده امامی به مراتب نزدیک ترند و با یکدیگر اتفاق نظر دارند. هدف اصلی این بنده هم استخراج مطالب تاریخ اسلام از مجموعه مطالب ابن ابی الحدید و ترجمه آن به فارسی بوده، تا استفاده از این کتاب برای فارسی زبانانی که نمی‏توانند از متون عربی بهره‏مند شوند فراهم آید، و با کمال خلوص عرض می‏کنم که برای اهل فضل مطلب تازه و تحقیقی در خور ایشان عرضه نشده است و این ترجمه هم نظیر دیگر کارهای مختصری است که تاکنون به همین هدف انجام داده‏ام. برای ترجمه، بهترین چاپ شرح نهج البلاغه را که به اهتمام استاد محمد ابوالفضل ابراهیم در مصر انجام شده است در اختیار داشته‏ام و از مطابقه آن با چاپ سنگی تهران که در سال ۱۲۷۱ قمری چاپ شده است غافل نبوده‏ام و خوانندگان گرامی ضمن مطالعه به مواردی که در پاورقی تذکر داده شده است پی خواهند برد. برای رعایت ترتیب و سهولت مراجعه به متن اصلی، شماره خطبه و نخستین عبارت آن آورده شده است و سپس مطالب تاریخی و اجتماعی مطرح شده را ترجمه کرده‏ام. چون مقدمه استاد محمد ابوالفضل ابراهیم از جهاتی موجز و مختصر بود ضمن استفاده از مطالب آن از ترجمه آن خودداری شد و مطالب عمده ابن ابی الحدید هم در مقدمه مختصر او در همین مقدمه گنجانیده شد، ولی مطالب دیگر او که از صفحه ششم تا صفحه چهل و یکم جلد اول است ترجمه شد. پاورقی‏های فاضلانه مصحح محترم، به جز مواردی هم که از سوی خود این بنده توضیح لغوی بود و از آن در ترجمه استفاده کردم، ترجمه شد و مواردی هم که از سوی خود این بنده توضیح داده شده است با افزودن حرف م در پاورقی مشخص شده است. چون ترجمه همه اشعار متن، که برخی از آنها رجزهایی است که هماوردان می‏خوانده‏اند، چندان ضروری نبود معمولاً به ترجمه یکی دو بیت قناعت شد. باید توجه داشت که نسخه برخی از منابع مورد استفاده ابن ابی الحدید با نسخه‏های چاپ شده آن منبع اندک تفاوت لفظی داشته است و او معمولاً تمام سلسله سند را نقل نکرده و به راوی مشهور قناعت کرده است، به عنوان مثال این موضوع در مورد کتابهای وقعه صفین نصربن مزاحم و الغارات ابراهیم ثقفی رضوان الله علیهما با نسخه‏های چاپ شده استاد عبدالسلام هارون و استاد فقید سید جلال الدین محدث ارموی به چشم می‏خورد و برخی از مطالب هم اندکی مقدم و موخر است. ضمن ترجمه، در مورد پاره‏یی از منابع ابن ابی الحدید، که به فارسی ترجمه و چاپ شده است، نظیر دو کتاب فوق و تاریخ طبری و اخبار الطوال و غیره، برای سهولت به ترجمه آنها ارجاع داده‏ام. چون این کار نخست است و به خواست خداوند متعال امیدوارم مطالب تاریخی و اجتماعی شرح نهج البلاغه که بیش از دو هزار صفحه است، به تدریج ترجمه و منتشر شود، ارشاد و راهنمایی اهل فضل مایه کمال سپاس و بهتر شدن جلدهای بعدی خواهد بود.