حج برنامه تکامل

حج برنامه تکامل

حج برنامه تکامل، اثر محمد ضیاءآبادى، کتابى است پیرامون مراحل و اعمال و مناسک حج که به زبان فارسى و در دوران معاصر نوشته شده است. ساختار کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در هفت بخش، تنظیم شده است. گزارش محتوا در مقدمه ناشر، ضمن بیان اهمیت و جایگاه حج، به موضوع کتاب، اشاره گردیده است. در این مقدمه مى‌خوانیم: نویسنده کوشیده است مناسک معنوى حج را تبیین کند تا زائران بیت‌الله الحرام با معرفت و بصیرت در این مسیر طى طریق کرده، راه نجات را بیابند و در پایان، پاک و پاکیزه و مهذب به میهن خویش برگردند این اثر، بارها چاپ و مورد استقبال جویندگان حقیقت قرار گرفته است، لیکن از آنجا که این کتاب در فضاى گذشته و قبل از انقلاب به رشته تحریر درآمده بود و هم‌اکنون حج جمهورى اسلامى ایران با گذشته تفاوت‌هاى بسیار زیادى پیدا کرده است، لذا براى بهره‌بردارى بیشتر حجاج بیت‌الله الحرام، اصل این کتاب تلخیص شده و برخى مطالب غیر ضرورى حذف و با ویرایش جدید به شکل کنونى و با تأیید و تشویق نویسنده، عرضه شده است. در مقدمه نویسنده، به این نکته اشاره شده که وظیفه هر مسلمان است که وقتى عزم حجّ و زیارت بیت محرّم کرده، علاوه بر فراگرفتن آداب ظاهرى این عبادت بزرگ، توجّه کاملى نیز به شناخت دقایق و مقاصد باطنى آن آداب و اعمال کند تا رکن اصیل اسلام، در ظاهر و باطن وجودش تحقّق یابد و حقیقت حجّ و زیارت خدا در سرّ ضمیرش زنده شود و به‌راستى، خانه قلبش، خانه خدا و بیت الذّکر گردد در بخش اول، به بحث پیرامون سر تشریع عبادت پرداخته شده است. به اعتقاد نویسنده، غرض از تشریع عبادت، توجه دادن انسان به موقف خاصّ و ممتازى است که در عالم هستى دارد و آن، شناخت مبدأ و آفریدگار جهان، به کمال مطلق است و سپس حرکت و سیر روحى به‌سوى او و ریختن همه‌گونه آلودگى‌هاى مادّى از نواحى وجود و تشدید جوهر نفس و منوّر شدن به نور حق است و بالمآل، استغراق در فرح و سرور و بهجت بى‌پایان، از نیل به قرب جوار خدا که جمال مطلق و کمال بى‌حدّ است و لازمه حتمى این توجّه، کوچک دیدن لذّات دنیا در جنب لذّت انس با خدا و قهراً بى‌اعتنا شدن نسبت به آنها و بى‌تفاوت بودن در اقبال و ادبار دنیا است. در بخش دوم، به بررسى آثار اجتماعى حج پرداخته شده است. این آثار عبارتند از: حج، تراکم قواى متکثّره در نقطه واحده است؛ کعبه، ضامن بقاى جامعه بشرى است؛ کعبه، پناهگاه جامعه انسانى و خانه امن بشر است؛ حج، حقّ واجب خدا بر انسان است؛ حج، مایه قوّت دین است؛ کعبه، عَلم و نشانه اسلام است؛ حج، نابودکننده فقر و عصیان اجتماعى است؛ تعطیل حج، مستلزم تسلط کفار بر مسلمین است؛ هیچ عمل صالحى جاى حج را نمى‌گیرد[۵] در پایان این بخش، آثار درخشان حج در جوامع مسلمانان بیان شده است . در بخش سوم، اسرار روحى حج مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. نویسنده، معتقد است که صورت اعمال حجّ و تمام عبادات، در واقع، تشریح مقامات روحى و معنوى انبیا و اولیاى خدا(ع) است؛ تجزیه و تحلیلى است از سیر روحانى سالکین إلى الله و سفرکنندگان به‌سوى خدا، که چگونه مراحل و منازل بندگى و عبودیت را پیموده‌اند و سرانجام، به مقام قرب ربوبى رسیده‌اند و روشن است که حقیقت عبادت، همانا حرکت روح انسان به‌سوى خداست، وگرنه تنها صورت ظاهر اعمال بدنى، درصورتى‌که عارى از توجّه قلب باشد، عبادت حقیقى محسوب نمى‌شود و فاقد ارزش‌هاى واقعى است. با توجه به مباحث گذشته که اجمالى از اسرار حج و اهداف عالى آن معلوم شد، در بخش چهارم، به توضیح مراحل حج پرداخته شده است. عناوین این بخش، عبارتند از: آغاز سفر و طى مراحل؛ اصلاح نیت؛ توبه؛ انقطاع از هرچه غیر خداست؛ اتخاذ رفیق و حسن خلق در بخش پنجم، مواقف حج، توضیح داده شده است. این مواقف عبارتند از: میقات؛ مطاف؛ مسعى؛ عرفات؛ مشعر الحرام؛ منى یا قربانگاه؛ زیارت بیت و استلام حجر در بخش ششم، به بحث از نتایج حج پرداخته شده است. نویسنده بر این باور است که کسى که عازم سفر حجّ است، سه کار مهمّ و اساسى باید به ترتیب، انجام دهد تا به مقصد برسد. اوّل، تهیه و تأمین توشه راه، که بى زاد و راحله و استطاعت، توانایى حج نخواهد داشت. دوم، دل کندن از خانه و اهل و عیال و وطن و سپس به راه افتادن و رو به کعبه و بیت‌الله حرکت کردن؛ وگرنه، تنها با به دست آوردن زاد و راحله و آن‌گاه در خانه نشستن، کسى به کعبه نخواهد رسید. سوم، بعد از رسیدن به حرم، مشغول مناسک و اعمال حج شود و آنها را یکى بعد از دیگرى به انجام رساند که در این صورت، کار او تمام است و مقصود از سفرش حاصل است. در آخرین بخش، برنامه‌هاى زیارتى که پس از حج خانه خدا، وجود دارد، معرفى شده است. عناوین مطرح‌شده در این بخش عبارتند از: به زیارت مرقد پاک رسول خدا(ص) و ائمّه(ع)مى‌رویم؛ مودّت اهل‌بیت رسالت(ع)، اجر رسالت است؛ ولایت، شرط مقبولیت اعمال است؛ بقا و احاطه ارواح کامل، بعد از مرگ؛ خاک پاى آسمانیان، حیات‌بخش است؛ شیعه در مدینه، گمشده‌اى دارد؛ بقیع یا بارگاه قدس و مظهر عزّت و کبریاى خدا؛ شهداى احُد قربانیان راه خدا؛ پایان سفر و ختم کتاب