فتح السبل

فتح السبل

اثر محمدعلی بن ابوطالب حزین لاهیجی (متوفی ۱۱۸۰ق) و تصحیح ناصر باقری بیدهندی، کتابى است که مؤلف در آن به ظهور و سیر تطور علم کلام در حوزه اندیشه و تفکر اسلامى که منجر به پیدایى (انشعاب مسلمانان به) فرق و نحل متفاوت همچون معتزله، اشاعره، امامیه و...شد می‌پردازد.در این نوشتار موضوع اختلافى وصایت و خلافت و احتجاجات طرفداران هر یک، نیز باورها و دیدگاه‌هاى اساسى مذهب امامیه و مذاهب اربعه مورد بحث قرار گرفته است. این اثر مشتمل بر یک مقدمه و سه فاتحه می‌باشد.فاتحه سوم خود مشتمل بر دو منهج است. در مقدمه کتاب مؤلف به دو ویژگى از ویژگی‌های جوهر انسان که یکى علم به معقولات و حقائق کلیه و دیگرى عمل خیر ناشى از اراده عقلى محض که عارى از شوائب شهوت است اشاره مى‌کند. پس از آن به بیان معناى ایمان و عمل صالح پرداخته و براى رسیدن به خداوند دو راه باطن و ظاهر معرفى مى نماید. فاتحه اولى به بیان حقیقت علم کلام و حکمت و اختلاف دیدگاه علما در این باره اختصاص یافته است. فاتحه ثانیه به بیان سبب پیدایش فن کلام و جدال و حدوث اشعریت و اعتزال اختصاص یافته و در آن به معرفى فن کلامى که بر نهج صواب است و نیز تفاوت آن با حکمت پرداخته شده است. فاتحه ثالثه به بیان طریقه باطن و کیفیت سلوک این طریقه اختصاص یافته است.این فاتحه خود مشتمل بر دو منهج است:منهج اول به بیان روش حکما ومنهج دوم به بیان روش صوفیه و عرفا در این باره اختصاص یافته است. منهج دوم این فاتحه خود مشتمل بر دو نمایش است: نمایش اول (درتمهید مقدمات و شرائط هدایت)هشت تنبیه ذیل را در بر می‌گیرد: ۱-در تحصیل صحت نیت ۲-دنیا دار تکلیف است. ۳-عدم التفات به کثرت قوم ۴-در تبیین حال صحابه ۵-در احوال طبقه امامیه ۶-در وجوب عصمت امام و نص بر او ۷-در بیان تقیه و جواز آن ۸-در بیان مخالفت اهل سنت نمایش دوم از این منهج به ذکر نصوص خفیه‌اى که درباره امامت حضرت امیرالمؤمنین‌ علیه‌السلام وارد شده اختصاص یافته است.مؤلف مراد خود از نصوص خفیه را آن دسته نصوص معرفى مى‌کند که براى دلالت بر مقصود به نوعى از استدلال نیازمند مى باشند.وى معتقد است این قبیل نصوص به مراتب بیشتر از نصوص جلیه‌اى است که بر امامت آن حضرت دلالت دارد و کتب عامه مملو از این قبیل نصوص است.مؤلف در این زمینه به آیاتى چون آیه ولایت و روایات متواترى چون حدیث قدیر استناد مى‌کند و به شبهات مخالفین پاسخ می‌گوید.