دانشنامه شعر عاشورایی: انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم/جلد ۱ و ۲

دانشنامه شعر عاشورایی: انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم/جلد ۱ و ۲

دانشنامه شعر عاشورایی؛ انقلاب حسینی در شعر شاعران عرب و عجم، تألیف مرضیه محمدزاده، دربرگیرنده زندگی شاعران عرب و غیر عرب و نمونه‌هایی از اشعار و مراثی آنان است. ساختار کتاب با دو مقدمه از بهاءالدین خرمشاهی و نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، در دو بخش اصلی و هر بخش در چندین فصل، تنظیم شده است. گزارش محتوا در مقدمه نخست، به امام حسین(ع) و قیام او از منظر قرآن کریم نگریسته شده[۱]و در مقدمه دوم، به بررسی شعر و جایگاه و ارزش آن، پرداخته شده است. نویسنده در این مقدمه می‌نویسد: اثر حاضر، در بردارنده‏ ادبیات شیعه و عقاید و احساسات و جهت‏‌گیرى شاعران عرب و پارسى‌گوى، در طول تاریخ به‌‏ویژه بر محور حادثه جان‌سوز کربلا مى‌‏‌باشد و سعى شده است در آن از ارزشمندترین آثار عاشورایى این شعرا نمونه‏‌هایى آورده شود، تا بر مبانى مذهبى و حق‏‌جویى شیعه استدلال گردد که چگونه شاعران اندیشمند از جان، مایه می‌‏گیرند تا خصلت‏هاى نیکوى آل محمد(ص) را نمودار سازند و این کار سترگ، هنر شعر و شاعرى است که حقیقت را با جلوه خاصى نشان می‌‏دهد و در دیدگاه نسل‌هاى آینده که تشنه‏ى حق‏‌جویی‌اند، قرار می‌‏دهد وی به این نکته اشاره دارد که در زبان عربى، از همان آغاز، پس از حادثه کربلا، آن واقعه‌‏ى عظیم به شعر راه یافت و بازماندگان شهدا از اهل‌بیت(ع) به سرودن مرثیه پرداختند. سپس شاعران دیگر در سال‌ها و قرون متمادى، همواره در ترسیم نهضت کربلا و بیان مصائب اهل‌بیت(ع) از سلاح شعر مدد گرفتند و در این راه هر شاعرى به فراخور زمان از سبک‏ها و روش‌هاى گوناگون بهره برده است. برخى در قالب سوزناک‏ترین مرثیه‏‌ها، عواطف را برانگیختند و به جنبه‏‌هاى عاطفى و روحى بیشتر تکیه کردند و برخى روش مقتل و واقعه‌‏نگارى و ثبت قضایا را براى شرح ماجرا در پیش گرفتند. بر همین اساس نباید انتظار داشت که شعر همه شاعران از لحاظ عمق و تأثیر یکسان باشد و یا توانایى و قدرت آنها را در خلق آثار منظوم به یکسان ارزیابى نمود نویسنده بر این باور است که روش ائمه(ع) در ارج نهادن به شعر شاعران، توجه به شعر آنان بدون دخالت دادن شخصیت، رفتار و جهت‏گیرى سیاسى، اجتماعى و حتى مذهبى شاعران بوده است که وی نیز همین روش را مبناى کار قرار داده و به این نکته اشاره نموده است که اگر از شاعر دلسوخته‏‌اى که در رثاى سالار شهیدان(ع) سروده‏‌اى دارد، نامی‌برده نشده یا شعرى آورده نشده است، به‌خاطر عدم دسترسى به تذکره یا نمونه‏‌هاى شعر عاشورایى آنان بوده است جلد اول دربرگیرنده زندگى شاعران عرب و نمونه‏‌هایى از بهترین اشعار و مراثى آنان و جلد دوم به همین شکل در مورد شاعران پارسى‌گوى است. فصل‏‌بندى جلد اول بر اساس ادوار تاریخى ظهور شاعر صورت پذیرفته است؛ به‌طورى‌که شاعران عرب به پنج دوره‏ متمایز تقسیم شده‏‌اند و در آغاز هر دوره مختصات و مشخصات مرثیه در آن دوره و تغییرات مرثیه‌‏سرایى نسبت به دوره‌‏ى ماقبل تشریح گردیده است. جلد دوم کتاب که شامل شاعران غیر عرب (اعم از ایرانى و سایر ملل) مى‌‏‌باشد، در سه فصل شاعران متقدم، متأخر و معاصر به‌تفکیک زمانى، مشخص شده‏‌اند. شاعران متقدم و متأخر بر اساس سال وفات و معاصرین بر مبناى سال ولادت طبقه‌‏بندى گردیده‏‌اند.