شرح و تفسیرنهج البلاغه

شرح و تفسیرنهج البلاغه

بر نهج‌البلاغه شروح بسیاری نوشته‌اند که تا ۳۵۰ شرح و ترجمه به زبان‌های مختلف ذکر کرده‌اند. صاحب مصادر نهج‌البلاغه یک صد و یک شرح فارسی و عربی را نام می‌برد و در آغاز آن می‌نگارد که تمام این شروح از محدث نوری در کتاب مستدرک‌الوسائل، محسن‌الامین در اعیان الشیعه و علامه امینی در الغدیر و... نقل شده است. او از شرح علامه علی بن ناصر، معاصر سید رضی آغاز و به شرح سیدمحمدکاظم موسوی قزوینی خاتمه می‌دهد. شروح فارسی: این شروح که بیشتر جنبه ترجمه و توضیح مختصر دارد به دو دسته تقسیم می‌شود: الف) شروح مزجی که متن کلام امام به همراه ترجمه و توضیح به صورت امتزاج و مخلوط آمده و کلام امام(ع) را با قلمی دیگر یا رنگی متفاوت نوشته و توضیحات را ابتدا به‌صورت ترجمه سپس به نحو تفسیر آورده‌اند و غالباً توضیحات اضافه بر ترجمه میان دو قوس (پرانتز) قرار دارد. مانند شرح ملاصالح قزوینی و ترجمه و شرح ملا‌فتح‌الله کاشانی. ب) شروح مجزا که ابتدا متن کلام امام(ع) نوشته سپس به ترجمه و توضیح آن پرداخته شده است. در بعضی خطبه ها و نامه‌ها که مفصل بوده به چند قسمت تقسیم شده و در هر قسمت پس از نگارش متن عربی به ترجمه و توضیح آن مبادرت شده است و در مواردی که کلام امام(ع) طولانی نبوده ابتدا متن عربی و سپس ترجمه و توضیح آورده شده است. مانند شرح سید علی‌نقی فیض الاسلام و شرح فشرده‌ای بر نهج‌البلاغه امامی و آشتیانی. تفاوتی که در این دو نوع شرح وجود دارد، این است که در شرح فشرده ترجمه و توضیحات سه بخشی است. ترجمه بخش اول، توضیحات سخنان، اسناد و... بخش دوم و لغات بخش سوم نهج‌البلاغه را به خود اختصاص می‌دهد. یکی از شروح مفصل فارسی که تا ۲۶ جلد به چاپ رسیده شرح نهج‌البلاغه علامه محمد‌تقی جعفری تبریزی است. اخیراً‌ شرحی را آیت‌الله ناصر مکارم و جمعی از فضلا و دانشمندان به نام پیام امام شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه و به همت انتشارات دارالکتب الاسلامیه تهران در حال تهیه دارند که تاکنون هشت جلد آن از چاپ خارج شده است.