مبانی و روشهای تفسیری

مبانی و روشهای تفسیری

معرفى کتاب‏ مؤلف:محمد کاظم شاکر کتاب پیرامون مبانى و روشهاى تفسیرى نوشته شده است و مطالب‏ آن در دو بخش:«مبانى تفسیرى»و«روش‏هاى تفسیرى»ارائه گردید. در قسمت اول تعریف تفسیر و تاویل و بیان اقسام آن،و در بخش دوم‏ تفسیر قرآن در عصر پیامبر(ص)،صحابه،تابعین و روش تفسیرى اهل بیت(ع)توضیح داده شده‏ آنچه که در این کتاب داراى اهمیت مى‏باشد بخش اول مى‏باشد که پیرامون مبانى تفسیرى است‏ مؤلف محترم براى توضیح این مطلب،در ابتداء اصطلاحات مربوط به مبانى‏ و روش‏هاى تفسیرى و معیارهاى تفسیر معتبر را شرح و آنگاه مبانى‏ نهم قرآن را در سه قسمت:زبان قرآن،ظاهر و باطن قرآن(رابطهء آنها)و رابطهء لفظ و معنا را بیان مى‏نمایند. این کتاب از آن جهت که بین روشهاى تفسیر و مبانى تفسیر قرآن تفکیک نموده‏ در نوع خود کم نظیر،و از طرف دیگر مطالب آن از نظر علمى داراى قوت مى‏باشد. ساختار کتاب: کتاب به صورت درسى و در پانزده درس تهیه شده است و مطالب‏ آن به طور کلى شامل سه بخش مى‏باشد که فهرست آن به قرار زیر است‏ بخش اول:کلیات(از درس اول تا پنجم)شامل: درس اول:معنا شناسى«تفسیر»و«تاویل»شامل: مقدمه/تفسیر در لغت/کار برد واژهء«تفسیر»در قرآن/تفسیر در اصطلاح/تاویل در لغت‏ /کاربرد واژهء تاویل در قرآن/تاویل از دیدگاه برخى صاحب‏نظران/تاویل در اصطلاح/ رابطهء منطقى بین تفسیر و تاویل‏ درس دوم:اصطلاح شناسى مبانى و روش‏هاى تفسیرى شامل‏ مقدمه/مبانى تفسیر قرآن/اصول تفسیر/قواعد تفسیر/روشها و گرایشهاى تفسیرى‏ درس سوم:نیاز به تفسیر شامل: مقدمه/نیاز به تفسیر ذاتى یا عرضى/دفع اشکال/خلاصه و نتیجه‏گیرى‏ درس چهارم:جواز تفسیر شامل: مقدمه/ادلهء موافقان و مخالفان تفسیر اجتهادى/خلاصه و نتیجه‏گیرى‏ درس پنجم:معیارهاى تفسیر معتبر شامل: مقدمه/ضوابط سنجش تفاسیر/ارتباط منطقى و زبان شناختى با الفاظ بخش دوم:مبانى نهم قرآن(از درس ششم تا دهم). درس ششم:زبان قرآن شامل: مقدمه/بیان اصطلاحات/ویژگى‏هاى زبان قرآن/خلاصه و نتیجه‏گیرى‏درس هفتم:ظاهر و باطن قرآن و مبانى فهم آن شامل: روایات ظاهر و باطن و معنا شناسى اصطلاحات‏ درس هشتم:تفسیر باطن و مبانى فهم آن شامل: رویکردهاى مختلف در مورد تفسیر باطن قرآن‏ درس نهم:فرآیند ظهور معانى از الفاظ قرآن شامل: مقدمه/اقسام لفظ از نظر ظهور و خفا/خلاصه و نتیجه‏گیرى‏ درس دهم:عوامل مؤثر در فهم قرآن شامل: مقدمه/فهم قرآن در گرو«دانش»و«اندیشه»/دانش‏هاى لازم در فهم قرآن/تدبر در قرآن‏ بخش سوم:تفسیر قرآن در عصر پیامبر(ص)،صحابه،تابعین و اهل بیت(ع)(از درس‏ دوازدهم تا پانزدهم) درس یازدهم:تفسیر پیامبر اکرم(ص)شامل‏ مقدمه/نیاز مسلمانان عصر نزول به تفسیر قرآن/میزان تفسیر نبوى و اقسام آن‏ نمونه‏هایى از تفسیر نبوى/محدودیت‏هاى تفسیر نبوى و علل آن/خلاصه و نتیجه‏گیرى‏ درس دوازدهم:تفسیر صحابه شامل: مقدمه/صحابیان مفسر/ویژگى‏ها و مشخصات تفسیر صحابه‏ ارزش و اعتبار تفسیر صحابه/اسرائیلیات در تفسیر صحابه/خلاصه و نتیجه‏گیرى‏ درس سیزدهم:تفسیر تابعین شامل: مقدمه/مفسران معروف در عصر تابعین/ویژگى‏هاى تفسیر تابعین/خلاصه و نتیجه‏گیرى‏ درس چهاردهم:تفسیر اهل بیت(ع)(قسمت اول:مبانى،روش،و ارزش)شامل: مقدمه/اصول و مبانى تفسیر اهل بیت(ع)/روش شناسى تفسیر اهل بیت(ع)/ارزش و اعتبار تفسیر اهل بیت‏ درس پانزدهم:تفسیر اهل بیت(ع)(قسمت دوم:مرورى بر روایات تفسیرى)شامل: مقدمه/اقسام روایات مأثور در تفسیر/روایات جرى و تطبیق‏ ویژگى‏ها ١-کتاب به صورت درس نامه تهیه شده و لذا مطالب را در محدودهء دو واحد درسى بیان نموده‏اند. ٢-در پایان هر درس عنوان«خلاصه و نتیجه»وجود دارد که مطالب را بصورت‏ خلاصه بیان مى‏نماید. ٣-در ابتداى هر درس عنوان«مقدمه»وجود دارد که پیرامون موضوع مطرح شده، توضیحات مختصرى ارائه مى‏نمایند. ۴-در پایان هر درس عنوان«پرسش‏هاى درس»وجود دارد که سئوالاتى از درس ارائه شده مطرح مى‏نمایند و در ادامهء آن چند سئوال تحقیقى خواسته شده‏ ۵-در پایان هر درس منابعى را که مربوط به درس مى‏باشد جهت مطالعه معرفى مى‏نمایند ٧-مهمترین بحث کتاب،درس اول بین معنا شناسى«تفسیر»و«تاویل» مى‏باشد که در آن پس از تعریف تاویل و تفسیر،اقسام تاویل را(در شش قسم) با استفاده از آیات قرآن توضیح مى‏دهند ٨-بخش دوم«مبانى فهم قرآن»در این بخش از مبانى فهم قرآن بحث نموده و آنرا در سه قسم:زبان قرآن،ظاهر و باطن قرآن،و تفسیر باطن قرآن تقسیم‏ نموده است‏ ٩-درس ششم:در این درس پیرامون زبان قرآن به خوبى بحث و زوایاى مساله را مطرح نموده و نتیجه مى‏گیرد که زبان قرآن دو لایه(ظاهر و باطن)دارد.١٠-درس سوم:در این درس پس از بحث از:بیان بودن قرآن و نیاز قرآن به تفسیر بیان مى‏کنند که«بیان بودن»قرآن غیر از عامیانه بودن است‏ ١١-درس پنجم در این درس پیرامون تفسیر معتبر سخن گفته و دو معیار که یکى: ارتباط منطقى و زبان شناختى الفاظ قرآن است و دیگرى:معتبر بودن منابع است‏ را ذکر و براى هر کدام شاخه‏هاى متعددى بیان نموده است‏ ١٢-درس دهم-در این درس عوامل مؤثر در فهم قرآن را بیان کرده مى‏گوید فهم‏ قرآن در گرو دو چیز یعنى«دانش»و دیگرى«اندیشه»مى‏باشد ١٣-درس چهاردهم:در این درس پیرامون تفسیر اهل بیت(ع)سخن گفته در ابتدا،مبانى‏ و روش‏هاى تفسیرى اهل بیت(ع)را توضیح داده و در پایان ارزش و اعتبار تفسیر آن بزرگواران را ذکر مى‏نمایند ١۴-درس چهارم:در این درس پیرامون تفسیر اجتهادى سخن مى‏گوید که پس از ذکر ادلهء موافقین و مخالفین نتیجه مى‏گیرند که:ادلهء مخالفین در نفى تفسیر اجتهادى‏ صراحت ندارند همانطوریکه ادلهء موافقان بر این صراحت ندارد که‏ غیر معصوم مى‏تواند در همهء آیات به مراد واقعى(خدا)برسد و لذا آنچه مى‏توان نتیجه گرفت این است که تفسیر باید متکى به علم باشد