پژوهش هایی درباره قرآن و وحی

پژوهش هایی درباره قرآن و وحی

«پژوهشهایی درباره قرآن و وحی» ترجمه فارسی « مباحث فی علوم القرآن » اثر دکتر صبحی صالح است که توسط محمدمجتهد شبستری انجام شده است. شامل یک سلسله سخنرانیهای دانشگاهی درباره ی دقیق‌ترین موضوعات مربوط به قرآن است که با روش ساده ی علمی و قابل فهم به رشته تحریر در آمده است. مجموع کتاب پس از پیشگفتاری از مؤلف و مترجم به چهار بخش و هر بخش به فصلهایی تقسیم شده که در یک ترتیب منطقی قرار میگیرد. مولف در فصل بررسی پدیده ی وحی ، مطالبی که پاره‌ای از آن مورد موافقت بسیاری از علمای شیعه نمی‌باشد. بر همین اساس، مترجم پاورقی‌هایی را بر این مطالب اضافه نموده که در آخر فصل به چاپ رسیده است.نگارنده در بخش اول پس از تفسیر پدیده وحی، بدین جهت که این بحث برای مطالعه مسائل مربوط به قرآن یک مقدمه طبیعی می‌باشد به بررسی نزول تدریجی قرآن و اسرار آن پرداخته و مقتضای حکمت الهی را پاسخگوی نیازهای پیامبر و اصحاب و تربیت تدریجی آنها می‌داند. ایشان بیان سرگذشت رسولان و تکیه بر هر فراز خاص و نشان دادن ابعاد متنوع آن در قرآن را، سبب محکم شدن قلب پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در دیدن آزارها از قومش میداند و ابتلای همه پیامبران به این مسائل را امر حکیمانه شمرده، و معتقد است قانون گذاری چند مرحله‌ای خداوند و تاخیر در اعلام بسیاری از احکام حلال و حرام و اوامر و نواهی تا بوجود آمدن فرصت مناسب و تحقق نیاز به معنای قانون گذاری تدریجی نیست. وی بیان می‌دارد که پیامبر چند نفر از اصحاب را برای نوشتن وحی برگزیده بود که عبارتند از خلفای چهارگانه، معاویه ، زید بن ثابت ، ابی بن کعب ، خالد بن ولید و ثابت بن قیس ، این عده به دستور پیامبر هر چه را از قرآن نازل می‌شد، مینوشتند و این متون، پشتوانه‌ای بوده بر آنچه مسلمانان در حافظه خود جمع آوری می‌کردند. رای قابل اعتماد در ترتیب سوره‌ها را وجود شکل کنونی مصاحف بر اساس یک ترتیب توقیفی و غیر قابل تغییر می‌داند. در تدوین قرآن چنین می‌نویسد: تمام قرآن در عهد پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نوشته شده ولی این نوشته‌ها تدوین نشده و آیات و سوره‌ها در این متون بطور پراکنده بوده است و اولین کسی که قرآن را با نظم توقیفی آیات در صحیفه‌های معین تدوین کرد ابوبکر بوده و در عهد عثمان تدوین نهایی قرآن انجام شد، عثمان دستور داد مصحف را از روی نسخه خود استنساخ کنند، رسم الخط مصاحف عثمانی چنان بود که می‌شد با قرائتهای مختلف آن را قرائت کرد و ملاحن و تصحیفات، مربوط به رسم الخط این مصاحف بود. اعراب گذاری قرآن توسط ابوالاسود بوده و هیچ دلیلی براینکه یحیی بن یعمر اولین اعراب گذار قرآن باشد در دست نیست. ایشان بر این باورند که هر چه زمان می‌گذشت عنایت مردم به خواناتر کردن رسم الخط قرآن بیشتر می‌شد و در این راه اقدامات گوناگونی انجام گرفت، اولین تصنیف در اعراب و مسائل آن بوسیله «خلیل» نوشته شد تا آنجایی که در پایان قرن سوم، رسم الخط قرآن از نظر کمال به حد اعلای خود رسیده بود. در ادامه بسیاری ازشبهه‌های خاور شناسان و ناآگاهان را پاسخ و در مورد «احرف سبعه» می‌گوید؛ از احادیث صحیحه که به طرق مختلف روایت شده‌اند بر میاید که پیامبر فرموده است قرآن به احرف سبعه نازل گردیده است. و از احادیث بخاری و مسلم برای روشن تر شدن این مطالب استفاده کرده و می‌فرماید: احرف سبعه مطلب معروفی بوده که عده زیادی آن را از رسول خدا شنیده بودند. بزرگان و پیشوایان نیز این مطلب را از قول رسول خدا ضبط نموده و عثمان و اصحاب در مصحف آنرا ثبت و از این راه به صحت این مطلب خبر داده‌اند و تنها آنچه را که به تواتر نرسیده حذف نموده‌اند. به عقید وی یک لفظ قرآنی هر اندازه هم به شکلهای مختلف ادا شود و قرائت‌های متنوعی داشته باشد، این اختلاف و تنوع از هفت وجه بیرون نیست و سپس به تفصیل وجوه هفتگانه می‌پردازند.