کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد

کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد

کتاب حاضر شرحی است بر کتاب «تجرید الإعتقاد» خواجه نصیرالدین طوسی. البته لازم به ذکر است این کتاب، شرح علاّمه حلّی بر «تجرید الإعتقاد» که موسوم است به «کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد» را اساس کار خود قرار داده و تا حدودی به شرح آن نیز پرداخته است. به عبارت دقیق‌تر می‌توان گفت این اثر در واقع شرحی است بر «کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد». مؤّلف در زمینه جایگاه تاریخی تجرید الإعتقاد می‌نویسد: خواجه طوسی به عنوان مؤسس کلام فلسفی شیعه از مؤثرترین متکلمان در تاریخ اندیشه کلام اسلامی است. وی در علوم متداول زمان خود متصلّب است. در این میان آثار کلامی او اهمّیت بیشتری دارد. وی هم در نگارش متون درسی کلام شیعه و هم در نقد آثار مهم کلامی سایر فرقه‌های کلامی کتاب‌های گرانقدری تألیف و تصنیف کرده است. در میان متون درسی از آثار وی دو رساله اهمیت بیشتری دارد: ۱- قواعد العقائد؛ ۲- تجرید الاعتقاد. تجرید الاعتقاد که در واقع بخش دوّم رساله «التجرید فی المنطق و الکلام» است، به دلیل اهمیت تاریخی‌اش مورد اقبال متکلمان (اعم از شیعه و اهل‌سنت) پس از خواجه قرار گرفته است. هیچ سده‌ای، از زمان نگارش تجرید ـ قرن هفتم ـ تاکنون وجود ندارد که تجرید به منزله کتاب درسی مورد تحقیق، تدریس، شرح، حاشیه و نقد قرار نگیرد. در میان شروح تجرید، پنچ شرح اهمیت علمی و تاریخی خاصّی یافته‌اند. نخستین شرح بر تجرید، «کشف المراد» علاّمه حلّی، شاگرد خود خواجه نصیر است که یکی پنج شرح اصلی تجرید به شمار می‌رود. توجه به توضیحات مؤلف درباره جایگاه و اهمیّت دو کتاب «تجرید» و «کشف المراد»، آشنایی و بهره‌برداری از کتاب حاضر را سهولت می‌بخشد. تجرید خواجه نصیر، دارای شش مقصد است که مقصد چهارم آن مربوط به «نبّوت» است. این نوشتار به شرح جامع مقصد چهارم تجرید الاعتقاد یعنی مبحث نبوّت می‌پردازد. مؤلف در گزارش و تحلیل آراء نویسنده تجرید، نصیرالدین طوسی، توضیحات مهمترین و قدیمی‌ترین شارح آن را نیز به میان می‌آورد. این اثر در چهارده فصل سامان یافته است. دو فصل نخست جنبه مقدماتی دارد. فصل آغاز به گزارش اجمالی رهیافت‌های رایج نزد دانشمندان مسلمان در باب نبوّت و تمایز رهیافت کلامی از سایر روی‌‌‌‌آوردها می‌پردازد و آنگاه تجرید الاعتقاد را بعنوان یکی از مؤثرترین منابع رهیافت کلامی شیعه مورد تحلیل قرار می‌دهد. در طرح مباحث در این دفتر از خواجه نصیر پیروی شده است امّا برای تکمیل مباحث، فصل دوّم این اثر به تعریف «نبی» اختصاص می‌یابد چرا که بنابر عقیده مؤلف، به حکم «المجهول المطلق لایطلب» تا تصوّری از چیستی امری وجود نداشته باشد، بحث از نفی و اثبات آن روا نیست. نویسنده بر آن است که: تصّور ما از نبوّت نقش راهبردی در دیگر مسائل آن و نیز ارتباط ما با نبی دارد. ادّله اثبات نبوت باید با تصّور دقیق از آن سازگار باشد. بنابراین ساختار اثر حاضر، مسأله‌محور تدوین شده است. نگارنده اهداف زیر را در تدوین این نوشتار پی‌گرفته است: ۱- ترجمه روان و قابل فهم از عبارت‌های خواجه طوسی و علامه حلّی. ۲- توضیح مراد نویسنده و تقریر بیان شارح در چهارچوب مبانی، مسائل و ادلّه آنان. ۳- طرح مباحث لازم از مسائل کلام سنتّی که خواجه به دلیل اختصار از بیان آنها صرف نظر کرده است. ۴- طرح برخی از اهمّ مسائل نوین کلامی مربوط به موضوع در حّد اشاره و به اختصار. ۵- نقد برخی از مواضع نویسنده و شارح و سعی در ارائه نگرش تازه در تحلیل مسائل کلامی. ۶- استقصاء، طبقه‌بندی و بررسی تاریخی ـ تطبیقی اهمّ آراء دانشمندان در مباحث نبّوت بویژه در مواردی که اختلاف مبنایی بوده و آراء کلامی فراوانی به میان می‌آورد. ۷- ارائه منابع مهم جهت مراجعه دانش‌پژوهان. ۸- بیان برخی از نکات روش‌شناختی جهت ارتباط بهتر دانشجویان با مقاصد مؤلّف و شارح. فهرست اجمالی این اثر به شرح ذیل است: مقدمه مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع) واحد خواهران، پیشگفتار و فصول کتاب. فصل اوّل: جایگاه تاریخی تجرید الاعتقاد در علم کلام. بخش اوّل(نبوت عامّه) فصل دوم: تعریف نبوت فصل سوم: نیکویی بعثت فصل چهارم: وجوب بعثت فصل پنجم: عصمت فصل ششم: سایر اوصاف نبی فصل هفتم: روش شناخت صدق نبی. فصل هشتم:کرامات فصل نهم: وجوب بعثت در هر زمانی. بخش دوّم(نبوت خاصّه) فصل دهم: اثبات نبوت پیامبر گرامی اسلام فصل یازدهم: سرّ اعجاز قرآن فصل دوازدهم: نسخ شرایع فصل سیزدهم: عمومیت نبوت پیامبر گرامی اسلامی(ص) فصل چهاردهم:افضلیّت پیامبر اسلام از ملائکه و سایر انبیاء در پایان باید اشاره کرد نویسنده جهت سهولت آموزش و افزایش سرعت انتقال مطالب به مخاطب، از جدول‌ها و نمودارهای فراوان به گونه‌ای دقیق و شکیل استفاده نموده است. همچنین استفاده و کاربرد ابزار و فنون منطقی که موجب افزایش دقت و اثربخشی مباحث می‌شود، در سراسر کتاب مشهود می‌باشد. روش مؤلف در پردازش هر فصل بدینصورت است که در ابتدا تحت عنوان «بیان طوسی»، آراء خواجه نصیر را به روانی ترجمه می‌کند. سپس در «طرح مسأله»، زمینه را برای فهم بهتر و عمیق‌تر بیانات خواجه آماده ساخته و به علّتِ طرح بحث نیز اشاره می‌نماید. در عنوان سوم یعنی «توضیح علامه حلّی»، شرح علامه بر متن خواجه ترجمه می‌شود. و در عنوان آخر بنام «ملاحظلات تاریخی وتکمیلی» به تبیین برخی نکات تاریخی مربوط به بحث و نکات علمی‌ای که توضیحات خواجه و علامّه را تکمیل می‌کند، می‌پردازد.