صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست جلد ۱

صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست جلد ۱

کشور اسلامی ایران طی نه قرن نخست هجری، به صورت کشوری مستقل، وجود خارجی نداشت. در واقع، از زمان تسلط امویان و سپس عباسیان و دیگر امرا و دولتهای محلی و منطقه‌ای، گاه تحت سلطه مناطق غربی خود در عراق، و گاه تحت سلطه دولتها و نژادهای برخاسته از شرق بوده است. در طول این نه قرن، کلمه ایران ـ به جز دوره ایلخانان ـ بسیار محدود به کار رفته و ایران، پاره‌‌های از هم گسسته بوده است، آنچنان که در هر دوره، سلسله‌ای مستقل بر بخشی از آن حکمرانی می‌کرده و به جای نام ایران، نام بخشها و ایالات آن مانند خراسان، سیستان و آذربایجان، شهرت داشته است. ایران به عنوان یک واحد سیاسی مستقل، در دوره صفوی، صورت پیش از اسلام خود را باز یافت. تفاوت عمده ایران صفوی با دوره پیش از آن، در نقشی بود که این بار، مذهب شیعه در هویت جدید بر‌عهده داشت. این بار، زمانی که در دوره صفوی تشیع رسمیت یافت، رواج مذهب جدید، تنها به مثابه نشر یک مذهب ساده همانند مذهب شافعی و حنفی نبود، بلکه به همراه آن، فلسفه سیاسی خاصی مطرح شد. برای مثال، اندیشه‌‌ای فلسفی و کلامی در ایران که تحت سلطه اشعری‌گری، به حیات ضعیف خود ادامه داده بود، در این دوره، رواجی تمام یافت، ومهم‌تر آنکه، مذهب تشیع در طرز تلقی مردم از هر جهت، تأثیر ویژه‌ای از خود بر جای گذاشت. در یک جمله می‌توان، دور صفوی را نقطه قوت تاریخ کشور ایران به حساب آورد، چرا که وقتی دولت صفوی قوام گرفت و تثبیت شد، تحول عمیقی در ایران آغاز شد. گر چه این تحول با ابزارهای سنتی صورت می‌‌گرفت، اما سبب شکوفایی همه جانبه در ایران شد. آبادی ایران از نظر اقتصادی در دوره صفوی بسیار قابل توجه است، همچنان که به لحاظ فرهنگی و ساخت و بازساخت آثار تاریخی، از هر حیث یادآور دوره پرشکوه و پرثروت سلجوقی در ایران است. حفظ میراث مکتوب شیعه، کتابت صدها هزار نسخه خطی در حوزه قدرت صفویان، که بسیاری از آنها تا به امروز برجای مانده، ایجاد مساجد بزرگ و بسیاری از امور دیگر، نشان می‌دهد که ایران دوره صفوی، دوره‌ای درخشان در تاریخ ایران اسلامی بوده است. سفرنامه‌های بیگانگان،در ایران آن روز، شاهدی بر پیشرفتهای علمی و اجتماعی در ایران است. این کتاب در سه جلد و با عنوان صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست که نام دقیق‌تر آن مطالعاتی در‌باره صفویه است، تهیه شده است. این مجموعه چهل نوشتار دارد، که برخی پژوهشی و شماری مرور بر آثار مکتوب این دوره است. طبعاً در هر یک از این عناوین، تلاش بر آن بوده است تا نکته و مسئله‌‌ای از این دوره تاریخی، روشن شود. در ذیل برای معرفی بهتر این اثر ارزشمند تنها به عنوانهای چهل‌گانه نوشتار بسنده می‌کنیم. ۱٫ دولت صفوی و رسمیت مذهب تشیع در ایران ۲٫ احکام الدینیه فی تکفیر قزلباش ۳٫ ساختار حکومت در ایران عصر صفوی و نقش علما در آن ۴٫ گزیده منابع فکر و فقه سیاسی شیعه در دوره صفوی ۵٫ مشاغل اداری علما در دوره صفوی ۶٫ نماز‌جمعه در دوره صفوی ۷٫ رساله عبدالحی رضوی در نفی وجوب عینی نماز‌جمعه ۸٫ امر به معروف و نهی از منکر در دوره صفویه ۹٫ تاریخ مذهب، فرهنگ و کتاب در دوره صفوی (گزارش کتاب تحفه فیروزیه افندی) ۱۰٫ صائب تبریزی و مشروعیت سلطنت صفوی ۱۱٫ دیدگاه‌‌های سیاسی عبدی بیک شیرازی در‌باره شاه تهماسب صفوی ۱۲٫ رویارویی فقیهان و صوفیان در دوره صفوی ۱۳٫ رساله اصول فصول التوضیح ۱۴٫ رساله در رد جماعت صوفیان ۱۵٫ تاریخ مسئله غنا در دوره صفوی ۱۶٫ حیات فکری و فرهنگی ایران در قرن دوازدهم هجری ۱۷٫ اشاراتی درباره کتاب و کتابخانه در دوره صفوی ۱۸٫ تذکره نصر‌آبادی و اصفهان عصر صفوی ۱۹٫ آگاهی‌های اجتماعی و تاریخی در آثار سید نعمت‌الله جزائری ۲۰٫ اصفهان و ایران دوره اخیر صفوی در نوادر ملا‌صالح قزوینی ۲۱٫ نسخه‌‌های مهاجر از بلاد عربی به ایران صفوی ۲۲٫ پاره‌‌ای از مسائل حجاج شیعه و شیعیان مقیم حرمین شریفین در دوره صفوی ۲۳٫ قصه‌خوانی در ایران عصر صفوی ۲۴٫ وقف‌‌نامه نظرآقا ۲۵٫ موقوفه شاه سلطان حسین برای سوگواری ۲۶٫ وقف‌نامه مدرسه سلطانیه حسینیه یا مدرسه آقا‌کمال ۲۷ . وصف عمارت دولت‌خانه شاه سلطان حسین صفوی ۲۸٫ ادبیات ضد مسیحی در دوره صفوی ۲۹٫ علی‌قلی جدید الاسلام کشیش پرتغالی تازه مسلمان شده ۳۰٫ پاره‌ای از مسائل دینی‌ـ فرهنگی روزگار صفوی در آثار علامه مجلسی ۳۱٫ عبدالحی رضوی کاشانی منتقد جامعه دین‌مدار دوره صفوی ۳۲٫ جنبش ترجمه متون دینی به پارسی و نقش آن در ترویج تشیع در دوره صفوی ۳۳٫ تتون و تنباکو در دوره صفوی ۳۴٫ شیخ لطف‌الله اصفهانی و رساله اعتکافیه ۳۵٫ گزارش اندیشه‌های سیاسی یک عالم شیعی صاحب منصب در دوره صفوی ۳۶٫ مکافات‌نامه در شرح چگونگی برافتادن صفویان ۳۷٫ فتنه افغان و آشفتگی‌های ایران ۳۸٫ رساله طب الممالک در علل و اسباب سقوط صفویان ۳۹٫ اندیشه‌های سیاسی قطب الدین نیریزی رازی در فصل الخطاب ۴۰٫ علمای اصفهان در فتنه افغان.