علامه محمدمعين الدين ابوالفضل،  افغاني کان الله له ودامت برکاته،

بسم الله الرحمن الرحيم

محترمو ورڼو ،د«محمد صلي الله تعالي عليه وسلم   وپېژنۍ» په دغه دريمه برخه کښی هم ځموږ اوستاسی دګران پيغمبردهغومبارکو اونېکو صفتو يوه بله برخه درته ذکر کوم    ،کوم چي په تورات کښي راغلي دي ـ

په (الانوارالمحمديه من المواهب اللدنيه) کښي دابن اسحاق په حواله  په ،۳۷۵، صفحه کښی  راغلي دي  چی په تورات کښي دحضرت محمد صلی الله عليه وسلم يو شمېر مبارک صفتونه په دې ډول راغلي وو

«وأهب له کل خلق کريم ،ثم اجعل السکينة لباسه ،والبرشعاره ،والتقوی ضميره ،والحکمة معقوله، والصدق والوفاء طبيعته ،والعفو والمعروف خلقه، والعدل سيرته ،والحق شريعته ،والهدی ا مامه ،والاسلام ملته ،واحمد اسمه ،اهدي به بعدالضلالة ،وأعلم به بعدالجهالة ،وأرفع به بعدالخمالة ،وأسمي به بعد النکرة، واکثربه بعدالقلة،وأغني به بعدالعيلة،واجمع به بعد الفرقة ،وأُ ؤَلف به بين قلوب مختلفة ،واهواء متشتتة، وامم متفرقة ،واجعل امته خیرامة اخرجت  للناس ـ

دذکرسويوجملومطلب اوخلاصه ، ،

یعني په تورات کښي الله جل جلاله   داسلام دپیغمبر په شان کښي داسي فرمايلي دي چي محمد(صلي الله تعالي علیه وسلم) به داسي رسول  وي چي هرعزتمنداوشریف خوۍ به زه ود ه ته وروبخښم بیابه زه وګرځوم سنګینی اواطمینان لباس اوجامه  دده او نیکي کول به شعاردده وګرځوم اوتقوی اوپرهیزګاري به  ضمیراوزړه دده وګرځوم اوحکمت اودعلم اوعرفان لاري به وده ته ټولي زه وروښیم اورښتیاګوئي اووفاداري به طبیعت دده وګرځوم اوعفوه اونېک کارونه به دمحمد(صلي الله تعالي علیه وسلم)خوۍ اوخصلت  وګرځوم،اوعدل اوانصاف به دده طریقه اولاره کړم اوهدایت به امام اومقتدادده کړم،اواسلام به ملت دده وګرځوم ،اونوم د ده به احمدکړم،اوهدایت به وکړم په ده سره وخلګوته وروسته له  دې څخه چي ټول خلګ به  په ضلالت اوګمراهي کښي واقع سوي وي  ،اوعالمان اوپوهان به کړم دده په سبب ډېرخلګ وروسته له دې څخه چي ټول خلګ به په جهالت اوناپوهي سره مبتلاسوي وي،اوپورته به کړم دده په سبب ډېرخلګ وروسته له دې چي بېقدره سوي به وي،اوډېربه کړم په ده سره صالحان اونېکان خلګ وروسته له  دې چي ډېربه کم  سوي وي،اوغنیان به کړمه په ده سره خلګ وروسته له مسکنته،اوسره راټول به  کړم،متحداومتفِق به کړم په سبب دده خلګ وروسته له دې چي سره جلاجلااوډلي ډلي به سوي وي ،اوالفت مینه  اومحبت به پیداکړم دده په طفیل په منځ کښي دمختلفو زړونواودبېلوبېلو خواهشاتواودمتفرقوډلو،اووبه  ګرځوم امت دده بهترترټولوامتونوـ

محترموورونو داسلام  سترپیغمبر صلی الله علیه وسلم لاودنیاته تشریف نه ووراوړۍ چي یهودانواواهل کتابوله پېړیو پېړیوڅخه په دغه ډول صفاتو سره دَيْ مبارک پېژندۍ همداسبب دۍ چي الله پاک په قرآن کریم کښي فرمایلی  دي

(یعرفونه کمایعرفونَ ابنائهم)

یعني دغه یهودان حضرت محمد صلی الله عليه وسلم داسي پېژني لکه څرنګه چي دوۍ خپل ځامن پېژني ـ
والسلام ومن الله التوفيق

Common title

View

حضرت محمد صلي الله تعالي عليه وسلم   وپېژنۍ (۳) برخه

محمدمعين الدين ابوالفضل،  افغاني کان الله له ودامت برکاته،

بسم الله الرحمن الرحيم

درنواواسلامي وروڼو زموږاوستاسي  دګران پیغمبر حضرت محمد صلی الـله عليه وسلم پېژندنه بیخي ډېراړخونه اوبرخي لري چي دهمدغوبرخوله جملې څخه یوه برخه داده چي موږاوتاسي  په دې باندي عالمان سوچي زموږاوستاسي رسول حضرت محمد صلی الـله تعالي عليه وسلم له مخه تردې چي ده ودنیاته تشریف راوړۍ اوبیاله الهي لوري څخه نبي اورسول ګرځیدئ په تيرونبیانو کښی اودهغوۍ په امتونوکښي  په څونه اندازه کښي مقبول اومشهوروو او دالله پاک په نورواسمانی کتابوکښي لکه تورات، انجيل وغیرهما دحضر ت  محمدصلي الـله علیه وسلم په څه قدر مدحه اوثنااوصفت سوۍ وو ـ

دسورت اعراف په (۱۵۷)آيت کښي الـله جل جلاله   واهل کتابویهودواونصاراووته په ډېرصراحت سره داخبره فرمايلې ده چي حضرت محمد صلي الـله عليه وسلم هغه نبي دئ کوم چي یهودان اوعیسایان دده نوم اوصفتونه په تورات اوانجیل کښي مکتوب اولیکل سوي ویني،  اومذکوره آیت مبارک  په دې ډول دئ ،

الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ ـ

الاعراف،الآية(۱۵۷)

محترمومسلمانانوزموږاوستاسي دسترپیغمبر حضرت محمد صلی الـله تعالي عليه وسلم یوفرق له نورونبیانواورسولانوڅخه دلوړعظمت اودلوړمقام په اعتبارداوو  چي له حضرت آدم علیه السلام  څخه بیاترعیسي عليه السلام پوري له هرنبی څخه الـله پاک ټینګ  عهداووعده ددې کاراخستې وه چي که حضرت محمد صلي الـله تعالي عليه وسلم مبعوث اونبي سواوته ژوندي وې نوبه پرده باندي ایمان راوړې،اودارنګه  الله پاک وهرنبي ته داحکم کړۍ ووچي ته به له خپل امت څخه هم په دې باره کښي ټینګ  عهداخلې چي که محمدعلیه السلام ستاسي په  عهدکښی نبي سونو تاسي به پرده باندي ایمان راوړئ،

لکه چي له حضرت علي اوعبدالله ابن عباس رضي الله عنهم څخه دآل عمران د۸۲،۸۱ مبارکو ایاتوپه تفسيرکښي په همدغه ډول روايت راغلئ دئ ـ

ایاتونه دادي

وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ (۸۱) فَمَنْ تَوَلَّى بَعْدَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ (۸۲)، ـ آل عمران،

البداية والنهايه ،ج۶،ص۷۲۹ـ

محترمووروڼو په تورات کښي چي زموږاوستاسي دګران پیغمبر کوم صفتونه راغلي وو نودهغوۍ له جملې څخه یوه برخه په دې شرحه وه

عن عطابن يسار قال ،لقيت عبدالله بن عمرو،فقلت ،اخبرني عن صفة رسول الله صلي الله عليه وسلم  في التورات،فقال اجل والله انه لموصوف  في التورات  ببعض صفته في القرآن(يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاكَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِيرًا)الاحزاب آية ۴۵ـ

وحرزا للأميين  انت عبدي ورسولي سميتک المتوکل ليس بفظ ولاغليظ ولاصخاب بالاسواق، ولايدفع سيئة بالسيئة ولکن يعفو ويغفر ولن اقبضه حتي اقيم به الملة العوجاء ان يقول(لااله الا الله)  وافتح به اعينا عميا وآذانا صما وقلوباغلفاـ   البخاري والبيهقي  واللفظ له وروانحوه احم‍د ، کذافي البداية والنهاية ج۶ ص۴۳۴ ومدارج النبوة ج۱ص۹۵ـ

يعني له عطابن يسار  څخه روایت دۍ چي ز ه له عبدالله بن عمروسره ملاقي سوم

نوماورته وويل چي خبرکړه ماله هغه صفت څخه درسول الله صلی الله تعالي علیه وسلم کوم چي په تورات کښي راغلئ دۍ ده ورته و ويل چي هو،قسم په خداۍ دئ  چي دده صفت سویدئ په تورات کښي په دې ډول چي بعضي دهغه صفت په قرآن کښي هم مذکوردۍ،،

پخوړاوخلاصه دمذکوره عبارت بې له رعایت څخه دلفظي  ترجمې داده   چي دنبي عليه السلام په تورات کښي په دې ډول صفت سويدۍ چي حضرت محمد صلی الله عليه وسلم دالله پاک  داسي بنده دئ چي نبي دئ،رسول دۍ اوشاهداوګواه دئ يعني دقیامت په ورځ کښي پرخلګوباندي اوزیرۍ کونکۍ دۍ ونېکانوخلګوته په جنت سره اووېره وونکۍ دۍ دبدانواوکافرانوله عذاب څخه دالله  پاک اودغه مُحَمد به پنااوساتنه وي لپاره  دامیانو چي مراد ورڅخه عرب قوم دئ، اودَيْ دالله پاک داسي خاص بنده دۍ چي هيڅ مثال ئې نسته،اودَيْ دالله پاک رسول دۍ وټول مخلوق ته ،اودََيْ الله جل جلاله   په متوکل سره نامداره کړیدۍ ځکه چي دۍ به پرالله پاک باندي په اعلي درجه سره توکل کوونکۍ وي اودَی به تُندخویه اوسخت زړه نه وي اونه به په بازاروکښي ډېرګرځېدونکۍ اونه به اوازپورته کوونکۍ وي اودارنګه محمد (صلي الله تعالي عليه وسلم)به داسي شخصیت وي چي څوک بدورسره وکړي نودَي به ددغي  بدۍ بدله په بدي سره نه ورکوی بلکي   دبدۍ بدله به په نيکي سره ورکوي او عفوه او بخښنه به کوي اوترهغه پوري به محمد په دنيا کښي  ژوندۍ پاته وي چي الله پاک په ده سره کج اوکوږ ملت اودين دخلګو سِېده کوي په دې ډول چي خلګ و وايي چي، لااله الالله، اوپه محمد سره به الله پاک هغه سترګي خلاصي اوبېنا کړي کومي چي له حق څخه ړندې وي  او دارنګه به په ده سره الله پاک هغه غوږونه خلاص کړي کوم چي دحق له اورېدلو څخه کا ڼه وي اودارنګه به په ده سره الله پاک هغه زړونه خلاص کړي کوم چي دجهالت اوضلالت اودکفرپه پردو کښی وي اوله حق څخه ناخبره وي ،
والسلام ومن الله التوفيق
په دې اړه نوربيا. . .

حضرت محمد صلي الله تعالي عليه وسلم   وپېژنۍ (۲) برخه

علامه محمدمعين الدين ابوالفضل،کان الله له ودامت برکاته،

نحمده ونصلي علي رسوله الکريم امابعدفاعوذبالله من الشيطان الرجيم ،بسم الله الرحمن الرحیم

لقد جاءکم رسول من انفسکم عزيز عليه ماعنتم حريص عليکم بالمؤمنين رؤف رحيم،

وایضا قال الله تعالی ( وما ارسلناک الا رحمة للعالمين ) وايضا قال (يعرفونه کمايعرفون ابنا ءهم )الآية

قدرمنو اوعزتمندو مسلمانانو ورڼو غواړم چي ځموږ اوستاسی دګران پيغمبر اورسول صلی الله تعالی علیه وسلم   حالات اخلاق اود ده مبارک دنسب مبارکه شجره اود ده مبارک سېرت چي د ده مبارک له ولادت څخه بيا د ده مبا رک تر وفات پوري د ده پر ټولو صفاتواوشئوناتو باندي حاوي اومشتمل دۍ په پښتو ژبه کښی په داسي ساده اوعام الفهمه عبارتونوکښی وتاسی محترمو ته بيان کړم چي هرڅوک به انشاألله په ډېره اسانی سره فايده ورڅخه اخيستلاۍ سی  اوهره خبراوهربيان به سره له ډېروصحيحومأخذونو اودليلونودرته ذکر کيږي اودابه انشاءالله العزيز داسلام دپيغمبردمبارک سېرت په جديداونوي لباس کښی   داسی يوه مجموعه وي چي سارۍ به نه لري اودغه لړۍ به په خپلوبېلابېلو برخوکښی ترهغه پوري انشاءلله دوام لري  چي دحضرت محمد صلی الله عليه وسلم دحالاتو صفاتو اوسېرت دسلسلې مهم اوعمده بحثونه ختميږي ،الله پاک دي ځموږ دغه زيار دخپلی رضا اوځموږ دګران رسول دخوشحالۍ اود ده دحق د اداکولو سبب راته وګرځوي اوالله پاک دي د دې کار وموږته جميل توفيق راوبخښی اوله هر قسم عوائقواوموانعو څخه دي الله پاک موږ محفوظ ولري ،څرنګه چی ددغی لړۍ دغه اوله برخه صرف وتاسي ته دبشارت اودزېری درکولوپه خاطرده اومطلب به له دوهمي برخي څخه انشاءالله شروع کيږي نوپه دې وجه اوس ددې برخي په اخیرکښي  داسلام دپیغمبر صلی الله تعالی علیه وسلم دمبارک شخصیت په اړه یوه خبردرته ذکرکوم ـ

محترمووروڼو زموږاوستاسي ورسول (عليه الصلوةوالسلام) ته اول اوآخرویل کيږي دده له مبارکونومو څخه یونوم اول دئ اوبل نوم ئې آخِردئ چي بل هیڅ نبي اوپیغمبردغه نومونه نه لري ـ

اول  چي وده مبارک ته  ویل کیږي  داله مختلفووجوڅخه، اوله وجه ئې داده چي دده مبارک نور ترټولومخلوقاتوله مخه الله جل جلاله   پیداکړیدئ ،لکه چی په یوه مبارک حدیث کښي  راغلي دي  چي (اولُ مَاخَلقَ الله نورِي) یعنی اول دهغه چی پیداکړیدي  الله تعالی هغه نورځمادي ـ

اودوهمه وجه ئې  داده چي لکه څرنګه چي نبي علیه السلام اخِرنبی دئ دارنګه اول نبي هم دئ ،لکه چی په حدیث شریف کښي راغلي دي،(کنت نبیاواِن آدمَ لمنجدلٌ في طینته)

ددې خبري مکمل تفصیل به په خپل ځاۍ کښي انشاءالله درته راسي

دريم له دې وجي دَیْ مبارک دمیثاق دورځي اول مجِیب اوجواب ورکوونکۍدئ هغه وخت چي الله پاک دآدم علیه السلام له ملاڅخه دسرومېږیانوپه مثل ټو انسانان راوایستل اوورته وې فرمایل چي (الست بربکم) يعني ایانه یم زه رب ستاسي،نودالله پاک ددغي خبري په جواب کښي ترټولوله مخه حضرت محمد صلی الله عليه واله وسلم د(بلي) يعني هو  ته زموږ رب ئې   ،لفظ اوکلمه وویله،اودارنګه به د دقیامت په ورځ ترټولوله مخه زموږنبي عليه السلام له قبرڅخه راپورته کيږي،اودارنګه به ترټولوله مخه وده مبارک ته دقیامت په ورځ دسجدې کولواذن اواجازه کیږي،اودارنګه به ترټولوله مخه وده ته دشفاعت اجازه کيږي،اودارنګه به ترټولوله مخه وجنت ته دَیْ مبارک داخلیږي ـ

اوآخِرپه دې وجه دۍ چي په ظاهره په دنیاکښي ترټولونبیانواخيري  نبی دۍ  اوله ده څخه وروسته دقیامت ترورځی پوري بل نبي نسته،حضرت عیسی علیه السلام چی له اسمان څخه راکښته سي نوهغه به هم  دنبي عليه السلام شریعت چلوي اوداداسلام دپیغمبر صلی الله علیه وسلم له عظمتونوڅخه یو بل سترعظمت دئ چي دده دين منسوخ کېدلاۍ نسي اودټولوادیانوناسخ دئ.

،،(انظرمدارج النبوة للشیخ عبدالحق المحدث الدهلوي ج‍ ۱ص‍ ۱)
والسلام ومن الله التوفيق

حضرت محمد صلي الله تعالي عليه وسلم وپېژنۍ (۱) برخه 

المحیط آنټر نیټي پاڼې د یکشنبې په ورځ ولیکل یو غیر مسلمان امریکائی لیکوال او پوه ډاکټر مایکل هارټ وائې زما په اند محمد صلی ا.... علیه وآله وسلم په تاریخ کې یوازنۍ کس دی چې نامه ئې تل پاتې او له دینی او دنیاوي پلوه خورا لوړ شخصیت دی .
ایرنا خبری اژانس راپور ورکړ د نوموړي انټرنيټی پاڼې په وینا ، دغه امریکائی پوه زیاتوي ، ما حضرت محمد صلی ا... علیه وآله وسلم د هغو غوره شخصیتونو د لیسټ په سر کې راوستی دی چې په نړۍ ئې کې په ټولو زمینو کې ډیرې اغیزې درلودلي دي . هغه ړاسې شخصیت دی چې په نړۍ کې ئې د یوه ترټولو لوي دین بنسټ کیښودهّ. او دنړۍ په یوه خورا لوي سیاسی رهبر بدل شو اوس د هغه د مړینې له کابو څوارلسو پیړیو له تیریدا وروسته هماغه راز پیاوړي اغیزې لری . ډاکټر هارت وائی له دیني پلوه داسې ښکاري حضرت محمد (ص) د تاریخ په اوږدو کې د بشر پر نسل ډیرې اغیزې لری هماغه ډول چې حضرت مسیح (ص) درلودلي خو حضرت محمد له حضرت عیسی مسیح سره فرق لری ځکه حضرت مسیح له دې زیات چې دنیائی رهبر شي دینی رهبر ؤ په حقیقت کې که د اسلام د پیغمبر اسلامی فتحې په نظر کې ونیسو ،نو هغه په نسلونو کې ترټولو لوي سیاسی رهبر دی . ډاکټر مائیکل هارت جوتوي چې عربان هیڅکله دومره نه شول پراخیدلی او دغه ډول اسلامی امت ئې نه شو درلودلی اوکه هغه صفتونه چې د اسلام په پیغمبر کې ئې وینو ، نه وائ ، د عربی هیوادونو دغه ډول پراخوالی ناممکن ؤ .

ډاکټر مائیکل هارټ وائی حضرت محمد د بشریت په تاریخ کې خورا لوي سیاسي رهبر دی

تر لك زيات پيغمبران دي
ريزه خوار د ده د خوان دي
په هر شان محمد ستايه
خو يو خداي ورته مه وايه
(خوشحال بابا)
په نړۍ كښې د خارق العاده ښكلاوو ښودل كوم اسان كار نه دى . خو له هغې هم سخت كار د هغو سترو شخصيتونو د شخصيت انځورول دي چي د پنځون خالق هغوئ د انسانانو د لارښوونې لپاره زيږولي دي . كوم ليكونكى چې ددغه ډول كسانو انځورول غواړى د هغه چا په څير دى چې په يوې وړي اّينې كښې د بي پايه سمندر ځاي كول غواړى . هغه څه چې په دغه نوې لړۍ كښې مو ستاسو لپاره تيار كړي دي د يوې اوږدې شپې كيسه ده چې په افق كښې د رڼا په ځليدو سره په روښانه سهار بدله شوه . د هغه چا د ژوند كيسه ده چې ډير كسان يې هدايت كړل او پيړۍ پيړۍ يې د پيښو په څپو كښې پر مخ بوتلل . همدا اوس هماغه بيړۍ د وخت په اقيانوس كښې لامبو وهي او د (لا اله الا لله ) بيرغ يې په سر رپيږي او( محمد رسول الله) يې په هماغه شان او عظمت سره هدايت په لاس كښې لرى كه صورت د محمد نه واي پيدا
پيدا كړي به خداي نه وه دا دنيا
كل جهان د محمد په روي پيدا شو
محمد دي دتمام جهان پيشوا
په يقين سره هر چا د خداى (ج) د وروستي پيغمبر نوم محمد (ص) ډير اوريدلى دى او د هغه د دين په باب يمعلومات لرى . مليونونو كسانو د هغه اّسماني كتاب تلاوت كړى دى او له هغه څخه يې ګټگه اخيستي ده . په عين حال كښې په پرله پسې كلونو كښې ځينو بدغواړو او ګټه غواړو هڅه كړي ده څو ددغه ځلانده لمر څيره داغي وښيي . خو له رازونو په دغه ډكه نړۍ كښې هيڅ يو عاقل نشته چې د الهي پيغمبرانو غږ يې نه وي اوريدلاي او د بشر په پرمختګ او تمدن كښې يې د هغه د اخلاقو رول نه وي ليدلاي .
له هغه ځايه چې اّسيا ، افريقا او اروپا له يوه بل سره يو ځاي كيږي داسي پيغمبران پيدا شوي دي چې انسان نيكمرغۍ او ريښتونولۍ ته وربللي دي . پينځه پيغمبرانو چې اول العزم بلل شوي دي د نړۍ په ستراتيژيكه جزيره كښې چې نن سبا مينځنآ ختېځ بلل كيږي په بيلا بيلو ژبو يو پيغام رسولى دى او يو هدف يې تعقيب كړى دى او هغه د يوه خداي ستاينه او په تياره نړۍ كښې د عدالت ټينګيدا ده .
د نوح په وخت له درنه توپانه وروسته كله چې د نوح كشتۍ په جودي غره ودريده نو حضرت نوح (ع) او د هغه يو شمير پيروانو اراده وكړه څو نړۍ بيا جوړه كړي اويو ځل بيا تاريخ پيل كړي . له هغه وروسته د حضرت ابراهيم د توحيد غږ په بابل كښې واوريدل شو . موسى (ع) په خپلې له معجزې ډكي امسا سره د فرعونيانو له منګولو د خپل قوم د خلاصون لپاره د ظالم فرعون په لور ولاړ چې خلك يې خپل بندګان ګرځول . له هغه وروسته حضرت عيسى (ع) د غلامانو په چغو او سورو او د بادارانو په مستيو كښې د خداي (ج) د بي پايه مهربانۍ او لطف خبرې وكړى او د وروستي پيغمبر د راتلو زيرآ يې وركړ . او بالاخره كله چې د نړۍ ملتونو او امتونو د نړۍ د بي شميره خدايانو عبادت كاوو او هر ځاي غفلت ، ويره او توهم واكمن وو د خداي (ج) وروستى پيغمبر محمد په مكه كښې وځليده . هغه ډير پاك پيغامونه د انسان په كرامت ، بشري حقوقو او ازادۍ په باب واورول او د عدالت د ټينګولو بيلګه وګرځيده . الله تعالي (ج) ددغه ستر پيغمبر په ستاينه كښې فرمايى :
له تاسو يو پيغمبر تاسو ته درغى چې ستاسو غمونه په هغه سخت دي او ستاسو په هدايتولو ټينګار كوى او د موْمنانو په نسسبت مهربان او روْف دآ . (د توبي سورې 128 اّيت ).
 د اسلام د ګران پيغمبر د شخصيت عظمت په هغو خدمتونو كښې دى چې هغه حضرت بشرې ټولني ته كړي دي . پيغمبر د حكيم ، مدبر، توانمن ، او قادر خداى په پيژندلو سره بشر د شرك ،. الحاد ، بت پرستۍ جادو او خرافاتو له زنځيرونو وژغوره . حضرت محمد (ص) د بشر د ژوند له تورتمونو د نور او رڼا په لور لاره پرانيستله او دا يې وښودله چې انسان په حقيقت پسې د تللو او د عقل په رڼا كښې له تورتمونو او ظلمت څخه ژغورل كيږى . هغه حضرت هم له مخالفانو سره په منطق غږيده او د خداى د حكم پر اساس به يې فرمايل :
(اآ پيغمبره ووايه تاسو خپل دليل راوړئ )
اوس په دغه متمدنه نړۍ كښې په نويو ټاټوبو كښې د اسلام له پراختيا او په زړونو كښې د هغه له خپريدو ويره ددې سبب شوي ده يو شمير خلك د اسلام ګران پيغمبر او د هغوئ د شخصيت په شان كښې سپكاوآ وكړى . دغې ناوړې رودې په 2006 م كال كښې نوي بڼه وموندله . په دغه لړ كښې ځينو لويديځو رسندويو د خپلو حكومتونو په مرسته په پلان او هدفمن ډول هڅه وكړه چې له اسلام او پيغمبرانو څخه غير حقيقي او ورانه څيره وړاندي كړي . كه څه هم له دغه دسيسو وروسته مسلمانان ځيږ او تاوتريخجن معرفي شول خو د دې په مقابل كښې د اسلام او د اسلام د ګران پيغمبر د پيژندلو لپاره خلك ليواله شول . ميرمن كارن ارمسترانګ چې يوه انګريزۍ او غير مسلمانه محققه ده يو له هغو ده . هغې د اسلام ګران پيغمبر ته د سپكاوې د زياتيدا په تيره بيا د سلمان رشدي لخوا له سپكاوي وروسته د محمد په نامه كتاب وليكه . نوموړي د خپل اثر د ليكلو دليل له اسلام څخه دفاع او د اسلام په باب د لويديځ د مسيحيت د ذهن روښانه كول وبلل او ويي ويل اوس مهاله لويديځ انسان بايد د حضرت محمد (ص) له تعاليمو په دغه رنګينه نړۍ كښې د ځان د هدايتولو لپاره مهمي مسئلي زده كړى.
د 2001 م كال د سپتامبر د 11 نيټي له پيښې او په پيغمبر او اسلام د حملو په زياتيدو سره ميرمن ارمسترانګ چې خپل كتاب يې له دې مخكې ليكلآ وو د خپل كتاب سريزه بيا وليكله . نوموړې په دغه سريزه كښې دغه تاوتريخوالې له اسلام اود پيغمبر له روح سره په تضاد كښې بللي او وايي د اسلام ټكى چې د خداى په وړاندي د تسليميدو په معنى دى له سلامتيا اخيستل شوآ او د سولي په معنا دى . د حضرت محمد (ص) عملي كړچار هم په دغو دوو اصولو ولاړ وو. حضرت محمد (ص) چې كله خپله دنده پيل كړه نو وينه تويونه ، كينه او كسات اخستنه چې د جاهلت د پړاوو دود وو ختم كړل . هغه حضرت په دقت او هوښيارۍ سره حالات خ جاجول او د خپل وخت له خلكو له پوهې زيات يې د هغو پوښتنو ته مناسب ځواب وركاوه . ميرمن ارمسترانګ زياتوي . د حضرت محمد (ص) درست ژوند ددې ښودنه كوى چې مونږ له هر څه زيات بايد ځان غوښتنه ، نفرت او د نورو په عقايدو د سترګو پټول له ځانه لرې كړو . په دغه ډول حالاتو كښې د نورو خلكو تر څنګ د استوار او ډاډمن ژوند لپاره فضا برابرولاي شو . هغه نړۍ چې بشريت له هر ډول ظلمونو او كړاوونو ليرې پكښې هوسا ژوند كولاي شي .
له متعال خدايه غواړو چي مونږ ته دا توفيق راكړي د نړۍ د غوره او ستر شخصيت په ژوند فكر وكړو . اوس ددې وخت را رسيدلى دى چې نړيوال ددغه لوړ انسان حقيقي څيره وپيژني او بي له شكه د هغه لوړو تعليماتو ته ضرورت لرى . د ايران باچا خسرو پرويز په خپل فيروزه نشان تخت ناست وو ، د هغه دتخت په خواكې زرين او له ستورو ډك باچاهى تاج پروت وو ، ناڅاپه د جنګ د نغارې په شان يو اواز دفضا ارامښت او چوپتيا ماته كړه او د مر مرو د كاڼو ټوټې له ماڼگۍ جدا شوي او د ساتندويو چغو په محل كښې انګازې وكړي .

محمد (ص) د بشريت ژغورونكى دوهمه برخه

بسم الله الرحمن الرحيم
د ايران د اسلامي انقلاب د ستر لارښود حضر اّيت الله العظمى سيد على خامنه اى لخوا د پيغمبر اكرم (ص) په نوم د 1385 هجرى لمريز كال سينګارول لكه څرنګه چې په نړيواله او سيمه ايزه او د ايران په سويه بدلونونو ته پام سره دى .
د اسلام د ګران پيغمبر حضرت محمد (ص) سپيڅلې شان ته په تيره بيا په اسلامي نړۍ كښې د نړى د عمومى افكارو ، مسئولانو او عمومى خلكو ته په ډيرنده پام كښې داساسي الزاماتو او ضرورتونو د شتون او د هغه مبارك له وجود څخه د ځانګړو امتيازاتو او ګټو پورته كولو بيانونكى دى .
هغه پيغمبر چې د رهبرۍ د ستر مقام په تعبير د تاريخ په اوږدو كښې د درستو الهي انبياوو د فضيلتونو يوه بشپړه ټولګه او د كائيناتو ځلانده ستورى دى . په دغه مينځ او مان كښې له دې اقدام څخه د رهبرۍ د ستر مقام هدفونو ته پام په دوو ډګرونو كښې ډير ضرورى دى .
1- كورنۍ سويه : داسې ښكاريږى د ايران په مهمو مسئلو كښې د خلكو پراخ ګډون او ملى يووالې بڼى موندنې او پياوړتيا ته په پام سره با استعداده ، ولوله ناك او هيله من ځوانان او كار ته چمتو خلك له هروخته زيات اوس د هيواد د چارو د پرمخ بيولو او چټكولو لپاره د چلند يوې مناسبې بيلګې او له هغې ګټې پورته كولو ته اړتيا لرى ، څو له دې لارې په بيلا بيلو ډګرونو كښې د مادى او معنوى پرمختګ له لوړو خپل واټن كم كړاي شى او له مخ په وړاندې دسيسو او پيښو سرلوړې راووځې .
د اسلام د ګران پيغمبروجود چې يوه بشپړه او چمتو بيلګه ده لار پرانيستونكى كيداي شى او مونږ په سمه لاره هدايتولاي شي . له يوې خوا د اسلام د ګران پيغمبر حضرت محمد (ص) د درسونو بيا ويلو ته ضرورت لرى او له بلې خوا د ملت او حكومت د روانو پروګرامونو او د ژوند په درسونو د هغو بدليدا ضروري ده .
په دغه مينځ او مان كښې دنبوي مكتب اساسي درسونو منجمله ښو اخلاقوو مقاومت هاو استقامت ته پام چې بې له شكه لومړنى يې د دوهمې سريزه ده دوه برابره ضرورت لرى چې د خلكو او مسئولانو لپاره به په يوه كلتور او علمې رويى د هغو بدليدا ډير رول ولرى . په دې كښې كوم شك نشته دى چې د اسلام د ګرام پيغمبر حضرت محمد مصطفى (صل الله عليه و اّله و سلم) ځانګړنو په تيره بيا اخلاقي عنصر ته پام په دي معنى نه دى چې زمونږ ټولنه له اخلاقي خصلتونو ليرې شوي ده او اخلاقي مكارمو ته بيرته ستنيدا ته اړتيا لرى . بلكه په دې دليل چې اسلامي ايران چې په ننۍ نړۍ كښې د اسلامي حكومت جارچى او د اخلاقو او اسلامي ټولني يوه بيلګه ده په نړيواله او د خپلې ټولنې په سويه د اخلاقي مكارمو پياوړتيا ته ضرورت لرى .
هغه نړيواله ټولنه چې د بىاخلاقو سياستوالو تر سختو سياسي لوبو ، زوروينو ، قدرتمداريو ، بى عدالتيو او دباوو لاندي ده . په عين حال كښې د اسلام د ګران پيغمبر حضرت محمد مصطفى (صل الله عليه و اّله و سلم) له وجوده مطلوبه استفادهْ ددې په ترڅ كښې چې د ځان جوړونى اصل ته له هر څه زيات پام ته ضرورت لرى په بيلا بيلو څانګو كښې د مسئولانو او خلكو لپاره د علمى لارو چارو د كارولو او له تيرو تجربو استفادې ته اړتيا لرى څو ښه ګامونه واخيستلاي شي .
2- په نړيواله او سيمه ايزه سويه : داسې بريښې د اسلام د ګران پيغمبر حضرت محمد مصطفى (صل الله عليه و اّله و سلم) په نوم د روان كال نومول د اسلام د سپيڅلي دين ، پيغمبر او اسلامى نړۍ په نسبت د نړيوال صهيونيزم او د نړيوال قدرت د مركزونو د اقداماتو او دسيسو او شيطانتونو ته په پام سره د‌ى . په دې سربيره چې په دي وروستيو كلونو كښې د اسلام د حقيقي څيري دداغې كولو لپاره په نړيوال صهيونيزم پورې اړوندهْ ډلو، رسندويو او لويديځوالو لخوا ډيرې هڅې شوي دي . او د نړيوالي سلطي نظام هم د مسلمانو ملتونو زيرمې او برخليكونه خپل هدف ګرځولي دي او په اسلامي هيوادونو يې كلتورى ، سياسي او اقتصادي يرغلونه خپله اجنډا ګرځولى ده .
د لويديځ د ډله ايزو رسندويو لخوا د اسلام د ګران پيغمبر په شان كښې پلان شوي سپكاوي وښودله چې د اسلامي نړۍ د كمزورى كولو او په هغې د دباوو اچولو لپاره پټې او ښكاره هڅې روانى دى چې اصلي چورليز يې د درز اچول دي . له دې امله د اسلام د ګران پيغمبر حضرت محمد (صل الله عليه و اّله و سلم) په نوم د روان كال نومول چې د ايران د اسلامي انقلاب د ستر لارښود په تعبير سره په نړيوالو سويه د هغوئ وجود د درست اسلامي امت او مسلمانو ملتونو د عقايدو او عواطفو د پيوند ټكى دى .
تمه كولاي شو چې اسلامي نړۍ په تيره بيا بهرنۍ او كورنۍ ډله ايزې رسندويې ، نظرخاوندان ، پوهان او حكومتونه د اسلامي نړۍ د اوسني موقعيت په سم درك سره د اسلام د سپېڅلي دين د حقيقتونو او د اسلام د ګران پيغمبر حضرت محمد (صل الله عليه و اّله و سلم) د بى ساري شخصيت چې د سولي او دوستۍ پيغمبر د‌ ى په بيانولو او د عدالت ، او معنويت تږې نړۍ ته د هغه د ورپيژندلو لپاره دوه برابره هڅې وكړى او د اسلام د دښمنانو د دسيسو ، تحجر او خرافاتو لارې وتړي .
په دې هيله چې ددې شاهدان واوسو چې نړيوال په حقيقي ډول د اسلام ګران پيغمبر حضرت محمد (صل الله عليه و اّله و سلم) وپيژنى او يوه ه ورځ ووينو چې ډله ډله خلك د اسلام دين منلو ته مخه كړى او دا يوه الهي ژمنه ده چې فرمايى :
اِذَا جَاء نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْحُ * وَرئيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللَّهِ اَفْوَاجًا * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ انَّهُ كَانَ تَوَّابًا

محمد (ص) د بشريت ژغورونكى لومړۍ برخه

پيغمبر صلی الله علیه وآله وسلم

په تیره برخه کې مو اشاره وکړه  چې د اسلامي ژوند په طرز کې  انسان  یوازې نه پریښودل کیږي او یوازیتوب یو غندلی څیز دی  او داسلام ډیر عبادتونه په دې ډول دي  چې په ګډه ترسره کیږي  او د وګړو تر مینځ د مینې محبت او یووالي سبب ګرځي. سره له  دې اسلام  له خپل رب سره د انسان د خلوت او راز و نیاز کولو لپاره هم ځینې فرصتونه په نظر کې نیولې دي  دغه خلوت په حقیقت کې یوازیتوب نه دی  بلکه   له خپل محبوب  سره د انسان د لا زیاتې مینې او  عشق لپاره ځینې فرصتونه دي ،  له خدای تعالی سره خلوت د انسان لپاره ډیر ښه فرصت دی چې  د مادي ژوند په  شورماشور کې ډوب انسان  ځان بیا مومي   یو څو شیبې له خپل پالونکي سره  خلوت وکړي او  دخدای د مینې او رحمت له بې پایه سمندر سره یو ځای شي . انسان په دغه خلوت کې  خپل اخلاق او اعمال  جاجولی شي  ځان پیژندلی شي او د ځان پیژندلو په رڼا کې  خپل خدای پیژندلی شي. ×××× دخدای ګرانو استازو  او پیغمبرانو هم د خپل  برکتناک ژوند په ځینو برخو کې  له خپل رب سره راز و نیاز او خلوت کړی دی .  لوی عالم علامه مجلسي  په بحار الانوار کتاب کې راوړې دي  چې حضرت سلیمان علیه السلام  به مسجد الاقصی کې  اوږده  موده  خلوت کاوه . هغه حضرت ته به یې ډوډۍ او اوبه وروړلې او هم  هلته به یې  عبادت کاوه . حضرت مریم بي بي هم   کله چې د خدای  پرښته ورباندې  نازله شوه  له خلکو یې ځان ګوښه کړ  او خلوت یې غوره کړ چې په یو تش او خلوت ځای کې  له  هر ډول فکرونو لرې له خپل پالونکي سره راز ونیاز وکړي . له همدې امله یې د  بیت المقدس ختیځ چې  ښآیی زیات کرار او مناسب ځای و د  ځان لپاره  خوښ کړ. د حضرت موسی علیه السلام په ژوند کې هم  سره له دې چې دوي د امت د هدایت لویه دنده په غاړه لرله  خو یوه موده له خلکو لاړ او  له خپل محبوب سره دخلوت کولو لپاره  یې ځان طور غره  ته ورساوه  او وې فرمایل :  ای پالونکیه ! ځان مې تاته رسولی دی چې له ما راضي شې.(طه، ۸۴) ××× د خدای په یاد کې د تمرکز او مداومت یوه  مهمه لاره داده چې  انسان  د ځان او خدای تر مینځ د راز ونیاز لپاره  ځینې وختونه بیل کړي  . نو ځکه  کله چې د پیغمبرانو او الهی ولیانو په  تیره بیا د رسول الله مبارک (ص) ژوند  ته ګورو ،  په دې خبره رسیږو  چې  دغو لویو شخصیتونو   له یوازیني خدای سره  راز ونیاز لپاره ځینې فرصتونه  بیل کړې وو.  په غار حرا کې د پیغمبر عبات  د دغه سپیڅلي او نوراني  ارتباط ډیره ښه بیلګه ده   پیغمبر اکرم د جاهلیت په هغه زمانه کې چې  فساد او اخلاقي  پریوتا په اوجې کې وه  د دغه غار په یو  ګوټ کې  له خپل معبود سره د زړه خواله کوله  او عبادت او تفکر به یې کاوه . ×××× له خدا ی سره انس  یو لوی الهی نعمت دی  چې  یوازې ځینو خاصو بندګانو ته حاصلیږي. له  همدې امله خدای تعالی ته « انیس المومنین»  هم ویل شوې دي . له خدای سره دخلوت لپاره د اسلام یو ډیر ښکلی تعلیم «اعتکاف» دی. اعتکاف  د عبادت لپاره په جومات کې  پاتې کیدلو ته وایي چې لږ تر لږه وخت یې درې ورځې دی  او  شرط یې د روژې نیول او  د ځینو دنیاوي  خوندونو پریښودل دي.  اعتکاف د  روح د  صیقلولو او  له یوازیني خالق سره د مینې پیدا کولو لپاره   ډیر  مناسب فرصت دی او په حقیقت کې   له دنیاوي تعلقاتو د سترګو پټولو او  خدای ته دپناه وړلو په معنا دی .  ډیر عبادتونه لکه  مستحبي لمونځونه او  د دعا او قرآن تلاوت هم  په یو ډول  له پالونکي سره  خلوت کول دي  او  خالق او مخلوق تر مینځ د یو پل په شان دي  چې په دې مینځ کې  بیا تهحد یا د شپې لمونځ  د شپې د چوپتیا او   د  نورو له نظرونو د لمونځ کوونکي د پناه کیدو په وجه ځانګړی اهمیت لري. ×××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××××× ټولو الهی دینونو  ټولنیز ژوند ته د انسان د هڅولو  ترڅنګ  څو شیبې  له خدای سره د خلوت کولو لپاره هم په نظر کې نیولې دي . دا ښیي  چې  انسان تر کومه حده دغه فرصت ته اړتیا لري  چې  ددنیا له مادي فکرونو او اندیښنو لرې شي.  دانسان و جودي جوړښت په دې ډول دی چې  له نورو سره د اړیکوپه وخت  له روحي ، نفسیاتي ، اخلاقي او   عملي نظره له نورو اثر اخلي  او کله کله له ناوړه کسانو سره اړیکي   د انسان ارامښت او کرار له مینځه وړي او له خدای  سره د هغه د ارتباط مخه نیسي.  انسان دې ته اړتیا لري چې  یو څو شیبې  د نورو له سترګو لرې  له خدای سره خلوت وکړي ، د انس او  مینې  دسترخوان  خپور کړي  او خپل رب ته په مینه او عشق سره مخ واړوي.  ځکه  چې پالونکی ذات تر بل هر چا په خپل بنده زیات مهربانه دی . د خپل بنده غږ اوري  او ځواب ورکوي  او هیڅ کله یې بې پناه او یوازې نه پریږدي  دغه روحاني خلوت د انسان لپاره تر بل هر څیز زیات خوندور دی . ××××× بې له شکه خلوت  کول او  له خپل رب سره  راز ونیاز  د انسان په ژوند  مهمې اغیزې لري . ذکر کوونکی انسان همیشه احساس کوي چې  د نړۍ تر ټولو  د لوی طاقت  پام ورته اوړیدلی او ورسره مینه کوي .  نور  نو په هغه مشکلات او غمونه غلبه نه شي کولی . له بلې خوا هغه په دغه روحیې سره کولی شي  د زمانې په ناخوالو برلاسی شي  او په ژوند کې ترقۍ  او ودې ته  دوام ورکړي. څوک چې دخدای په یاد کې وي  حتما یې خدای  مرسته او ورته هدایت کوي  غمونه یې لرې کوي او په ستونزو کې یې بیله نه پریږدي. الهي سالکان، د خدای جلال او جمال ته  رسیدل  او پیژندل یې  له خدای سره د  خلوت په  سیوري کې ممکن ګڼي. خدای تعالی هغو کسانو ته خاص نظر لری چې  له هغه سره په خلوت کې او دراز و نیاز او لمنځ لپاره  ناست وي .  که یو انسان دغه مرتبې ته ورسیږي  نور نو د  ژوند  په چارو کې حیرانه او لالهانده  یا خوار او بیچاره نه پاتې کیږي.  او همیشه  یوه رڼا له هغه سره وي چې د ژوند په ټولو پړاوونو کې ورته لاره ښیي او مرسته یې کوي. ××× کله کله  د خلوت کولو  په مفهوم کې  له دې امله چې  صحیح درک ورځنې نه دی شوی ، افراط شوی دی .  د اسلام دین خلوت ګزیني او ګوښه توب  د خپلو پیروانو لپاره د یوې همیشنۍ طریقې په توګه نه خوښوي.  پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم له ټولنیز ژونده له ګوښه کیدو  سره مخالف وو. په دې ډول چې ځینې اصحاب چې کله له ټولنې او له خپلو کورنیو لرې  شول او ځانونه یې ګوښه کړل ، دخدای رسول ملامته کړل او له  هغوی سره له کتنې یې ډډه وکړه . اسلام خلوت ګزیني او  ګوښه والی مني خو  په ځینو شرطونو.  دغه ګوښه توب او له خدای سره خلوت کول  په هغه بڼه کې چې  له ظلم او فساده د لرې  والی یا  په انسان کې  دمعنوي اړخ د پیاوړتیا او  یا د اخلاقي رذالتونو د ختمولو لپاره وي  د اسلام له خوا ښه او خوښ کار ګڼل شوی دی .  له خلکو همیشنی لرې والی او پوره ګوښه توب د اسلام له ځینو دیني تعلیماتو لکه  د جمعې او جمعې د لمانځه ، حج ،  له دیني وروڼو سره له راشه درشه ، د خلکو تر مینځ  له اصلاح ، د مسلمانانو د چارو له سمولو او  صله رحم او داسې نورو  دندو سره  ټکر لري. ××× عزلت او ګوښه توب  ځینې مراتب او پړاوونه لري ؛ کله کله ضروري وي چې انسان  یوه موده له ټولنې ځان څنډې ته کړي . کله کله انسان په ټولنه کې دننه موجود وي خو له مذمومو او بدو  فکرونو ، عقایدو او دودونو  ځان لرې  کوي.  کله ، ضروري نه وي  چې دغه  لرې  والی  له ټولنې د لرې کیدو سبب شي   بلکه  له ځینو کسانو سره د ټولنیزو اړیکو محدودول، د عزلت له مراتبو او  مصداقونو  دي  چې ډير مهم  دي.  د  اوسمهالې زمانې مشهور عارف  او عالم  آیت الله حسن زاده آملي بیانوي چې  له عزت او ګوښه والي مطلب،  له  بد کرداره  او بد ګفتاره خلکو سره   له ناستې پاستې او معاشرته  ډډه کول  دي ، یعنې  باید له ګناهکارو او بې لارو کسانو سره له  ناستې پاستې ډډه وشي  که نه  وي اسلام له صالحانو او اولیاوو سره په همنشینۍ ټینګارکړی دی .

د اسلام له نظره له خدای سره خلوت کول ۲ 

انسان یو ټولنیز موجود دی او د نیکمرغه ژوند دلرلو لپاره له نورو سره داړیکو ټينګولو ته ضرورت لري . د تاندوالي، ارامښت، عزت نفس او امنیت په سیوري کښې د ټولنیزو اړیکو ټینګول دانسان د رواني او نفسیاتي سلامتیا ضامن کیدلای شي . محققانو دغه خبر ه معلومه کړي ده چې دټولنیزو تعاملاتو زیاتیدل تر پنځوس (۵۰) فیصدو پورې د انسان د عمر د زیاتیدا سبب کیږي . خو هغه کس چې کافي ټولنیز ملاتړ نلري او له یوازې توب سره مخ شوی دی  د عروقي، زړه او دسرطان په شان په ناروغیو د ککړیدا له خطر سره مخامخ کیږي او حتی د خپګان، اضطراب او په نشې د روږدید له خطر سره مخ کیږي . دغه راز د امریکا د شیکاګو پوهنتون څیړاندو په یوه (۱)تحقیق کښې معلومه کړي ده د یوازې توب منفي اغیزونه  د   وینې  په دباو، نا سم ویده کیدا ، د عقل د خرابیدا او په  نورو جسمي مشکلاتو کښې راڅرګندیږي . مشکل دا دی چې  لویدیځ په موډرن وخت کښې دانسان فردیت ته په اصالت ورکولو او له هغه په ګټه پورته کولو سره  هغه له یوبل څخه جلا کوي او ټولنیز کیدا ته یوه(۱) بله معنا ورکوي . سینما، پارک ، کیفي ټیریا او دخوشحالۍ مراسم  ټول داسې ځایونه دي چې دموډرن انسان د یوازې توب له کبله ویره او اضطراب  تر یوه حده  جبران کړي . ځکه چې انسان له نورو کسانو سره کیني چې څو شیبې ځان له یوازي توب او تنهاۍ لیرې کړي . خو انسان دګڼې ګوڼې له چاپیریال په لیرې کیدا سره دوباره له اضطرابونو سره مخامخ کیږي . ټیلي ویژن، اینټرنیټ ، موبایل او  نور شیان   د  مناسب ډله ایز ارتباطات درامینځته کیدا اوزارونه دي چې دغه یوازې او تنها انسان ته د فکر کولو او په نتیجه کښې د اضطراب امکان  ورنکړي . د لویدیځو ټولنو په اپوټه په اسلامي ټولنه کښې الفت، مینه او دټولنې د وګړو ترمینځ ژورې اړیکې اصالت لري . اسلام داسې مذهب دی چې هم  فردي او هم ټولنیز اړخ ته پام کوي ځکه چې اسلام په ټولو کارونو کښې انډول او توازن ته ځانګړی پام لري . له فردي نظره انسان چې پوهیږي خدای پاک ج تل له هغه سره دی یوازې توب او تنهايي نه احساسوي . دقران کریم ایتونه په دایمي ډول دینداره کس ته دغه خبره کوي چې یوازې نه یاست او خدای هغه ته ترټولو نږدی دی . داسې ایتونه چې ټینګار کوي  :«.............. خدای د انسان او دهغه دزړه ترمینځ دی .(د قران کریم د انفال سورې څلورویشتم ایت )او مونږ  انسان  ته دمرې له رګ څخه  زیات نږدې یوو .»  ق سوره  څلورویشتم ایت . خدای پاک د قران کریم په نوراني ایتونو کښې فرمايي ای زما بندګانو اوس چې زه تاسو ته تر ټولو نږدې کس یم نو ما یادوئ چې زه هم تاسو یاد کړم . ( دقران کریم د بقرې سورې ۱۵۲ ایت ) دغه راز خدای پاک دقران کریم په یوه بل ایت کښې فرمايي :«هر سهار او مازیګر خپل پروردیګار ځان سره په ویرې او تضرع او په ټیټ غږ سره یاد کړئ .(دقران کریم داعراف سورې ۲۰۵ ایت  ) . او بالاخره خدای پاک فرمايي ای انسانه ایا خدای د خپل بنده لپاره کافي نه دی .؟» دقران کریم دزمر سورې ۳۶ ایت . ایا انسان دقران کریم د ایتونو په تلاوت کولو او په خپل څنګ کښې دمهربان خدای پاک په شتون اعتقاد سره بیا هم یوازې توب احساسولای شي .؟ ارواپیژاندي له پرودریګار سره ارتباط د هیلې ،تاندوالي، ارامښت  او داندیښنې او اضطراب دختمیدا سبب ګڼي . ارواپیژاندي وايي مومن انسان خپل پروردیګار ته د زړه خبرو او مشکلاتو په بیانولو سره دضایت احساس کوي  او دمشکلاتو احساس نه کوي . له ټولنیز اړخه هم په اسلامي ټولنه کښې انسانان له نورو سره د سالمو او سمو اړیکو ټینګولو ته ژمن دي . داسلام په مبین دین  کښې  ټینګار شوی دی چې په خوشروي . تقوا، ډالۍ ورکولو ، دځان منمۍ په پریښودلو، زغم ، د کورنۍ دغړیو په کتلو ، په خبرو کښې په نرمښت، خاکسارۍ ، انصاف او صداقت سره دنورو خلکو زړونه ځان ته جلب کړئ . هغه ټینګارونه چې دقران کریم په روایتونو کښې د ګاونډیانو دحقونو ، د صله رحم ، ددوستانو ترمینځ دغونډو په جوړیدا او دمومنانو په کتنې شوي دي په نورو ځایونو کښې ډير کم لیدل کیږي . دبیلګې په توګه په اسلام کښې ګاونډیان لوړ حقونه لري دیوې کوڅې وسیدونکي په یوې سیمې کښې له وسیدو وراخوا له معنوي او عاطفي پلوه له یو بل سره ارتباط لري او دیو بل په هکله د مسوولیت احساس هم کوي هغوې د خوشحالۍ او غم په وخت دیوبل په څنګ کښې دي او دیوبل له حاله خبریږي . ددغو ښکلیو او ژورو تعلیماتو په بیانو لو سره ویلای شو چې اسلام د دواړو لورو له ژمنو سره یوځاې د ټولنیزو ارتباطاتو او د فرد ترمینځ  د دوامداره اړیکو غوښتونکی دی . یعني په یو  ډول اګاهانه ، معنالرونکي او  له متقابلو مسوولیتونو سره یوځاې  راغونډیدل . هره ورځ دجامع دلمانځه په ترسره کولو ، د جمعې لمانځه په ښه او پرتمین ډول ترسره کولو او د حج دسترو او پرتمینو دستورو په ترسره کولو د اسلام بیا بیا ټینګار ټول په ټولنه او غونډو کښې  شتون او درهبانیت  او تنهاۍ  پریښودو ته داسلام داهمیت ورکولو ښودنه کوي . داډول تعلیما ت په خپله  مسلمان له تنهاۍ او یوازې توب دټولنې غیږ ته ورکاږي . بل مهم ټکی چې د اسلام په لوړو تعلیماتو کښې لیدل کیږي په انسانانو کښې  له نورو خلکو د تښتې  او څنګ ته کیدا دروحیې ختمول دي  . ډاکټر حسن توانایان فرد  « بهره وري در اموزش های نماز نومې کتاب کښې لیکي دحمد په مبارکه سورې کښې موجود فعلونه او دلمونځ ذکرونه ټول  په ګډه داکیږي ..... دا چې وايي پرستش کوو او پرستش نه کوو او وایو مرسته غواړو او مرسته نه  غواړو یعني دلته دجمع ضمیر کارول شوی دی او وحده متکلم ضمیر نه دی کارول شوی او دلیل یې دادی چې مونږ ته رازده کړي په اسلام کښې ټولنه په  وګړو  لومړیتوب  لري . په اسلامي ژوند کښې په هیڅ شرايطو کښې انسان یوازې نه پریښودل کیږي . یوازې توب او تنهايي ښه شی نه  دی . مجردي یا له ملګري پرته سفر، یا دمومنانو غونډې ته بې پامۍ یا دخپلوانو پریښودل او له هغوې سره داړیکو ختمول وغیره وغیره . لمونځ، حج ، جهاد او اسلامي عبادتونه دانسان لوړو درجو ته د رسیدا لپاره یوه وسیله ده . دغه ډله ایز عبادتونه د خلکو ترمینځ د یوزړه توب او مینې درامینځته کولو په لړ کښې دي په دې ډول چې دمسلمانانو ترمینځ اتحاد او پیوستون پیاوړی کوي . البته باید  دغه غلطي ونکړو چې د یوازې توب او تنهاۍ موضوع  خلوت ونه ګڼو . اسلام  چې انسان   په ټولنه کښې شتون او په ټولنیزو فعالیتونو کښې ګډون ته وروبولي له خدای پاک سره د خلوت کولو لپاره فرصتونه په نظر کښې نیولي دي چې په راتلونکي پروګرام کښې به ورباندې غور وکړو .

د اسلام له نظره له خدای سره خلوت کول 1 

ستر علمي او روحاني شخصيت ، علامه محمدمعین الدین ابوالفضل ، افغاني کان الله له ودامت برکاته
 نحمده ونصلي علي رسوله الکريم وعلي آله واصابه اجمعين  . ،مردبایدکه هراسان نشود،،مشکلی نیست که آسان نشود،،
محترموورڼود،الفرج بعدالشدة،کوم چي دقاضي ابوعلي حسن بن ابي القاسم تنوخي متوفي سنه۳۸۴،تصنیف دۍ په ص۱۷۵،کي راغلي دي چي دکرخ په علاقه کښي یوعطاروو چي ډیرامین اومشهورمتدین شخص وو ،دغه عطار یو وقت ډېرپوره وړی سو،دخلګودپوروپه سبب یې دکان وتړَۍ او په کورکښي پټ سواوودعاوو او لمونځوته یې مخ کړ،ډېري دعاوي بې کولې اودحاجت لمونځونهبې کول کله چې دجمعی مبارکی شپه باندی راغله نوبیخی ډیرلمَنځونه یې وکړل اودعاګانې یې وکړې اوروسته  بیده سو دَيْ  پخپله وایې چې رسول صلی الله علیه وسلم مې په همدغه شپه په خوب کښي ولیدَيْ او راته  وې ویل چې دعیسی وزوئ ته چې په دغه وخت کښي وزیرووماامرکړیدئ چې وتاته څلورسوه دیناره درکړي نوهغه دینارونه ورڅخه واخله اوخپل کارپه سم کړه ،عطاروایې چې په دغه وخت کښي پرماباندی شپږسوه دیناره باندی وو کله چې سهارسونوله ځان سره می وویل چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلی دی (من رآنی فی منامه فقدرآنی حقافان الشیطان لایتمثل بی) ژباړه : چاچې زه په خوب ولیدم نوبیشکه یې زه ولیدم ځکه په تحقیق سره شیطان زماپه شکل نسي کیدلای ........ نوولی وه وزیرته نه ورځم نوراروان سوم کله چې یې ودروازې  ته راغلم پیره دارانونه پریښوولم نوپه دروازه کښي منتظرسوم په داسی حال کښي چې له ډیره انتظاره نفس تنګَۍ سوم اوقصدمې دتللو وکړشافعی چې دهمدغه وزیرانډيوال وواوڅه کمزورَيْ معرفت یې له پخواله ماسره درلودَيْ له درباره دوزیرڅخه دباندی راووتَيْ  ماخپل حال ورته ووایوده راته وویل چې اې سړیه قسم دی وزیرپه تاپسی ګرزی له ماڅخه یې هم ستاپوښتنه وکړه خوزماهیرسواوتاڅوک پیژنی هم نه اواوس یې هم خلګ درپسی لیږلی دی ا وس ته دلته ودریږه فی الحاله دَيْ ورغی ووزیرته اوبیایې زه وروغوښتلم وزیر راته وویل چې ته څه نومیږی ماورته وویل چې زمانوم فلانکَيْ دی اودفلانکي زوی یم ده راته وویل چې دکرخ یې ماورته وویل چې هو وروسته  وزيرراته وویل  چي خداي دي دخیرجزادرکړي  زه تراوسه پوري په تاپسی ګرزیدم قسم دی له ماښامه تردغه وخته پوري مې ستاله وجهی ارامي نه ده کړیې ځکه ماماښام رسول اکرم صلی الله علیه وسلم په خوب کښي ولیدَیْ اوراته یې ویل چې وفلانکی دفلانکی زوی ته چې عطاردی اودکرخ دی څلورسوه دیناره ورکړه ماهم ورته وویل چې مادالله جل جلاله رسول صلی الله علیه وسلم په خوب کښي ولیدَیْ اوراته وې ویل چې ابن عیسی وزیرته ورسه څلورسوه دیناره ماامرورته کړیدی دربې کړي ماچې دا ورته وویل علی ابن عیسی وژړل اووې ویل چې امیدکوم چې دابه درسول الله صلی الله علیه وسلم پرماباندی مهربانی وي بیایې وویل چې ماته زردیناره راوړۍ کله چې دینارونه راوړل سول نووزیرماته وویل چې څلورسوه دیناره درسول صلی الله علیه وسلم دامردامتثال په سبب واخله اوشپږسوه دیناره زماله خوادرته بخشش دي ماورته وویل کوم دینارونه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم یادکړي دي  له هغه څخه اضافه نه اخلم ځکه زه په هغه کښي طمع دبرکت لرم بیامې څلورسوه دیناره واخستل بیامې ویوه اشنای ته وویل چې زماټول پورَوړي راخبرکړه قرضدارانوپوره وړو وویل چې ته په دغورُپوخپل دکان بیرته خلاص کړه درې کاله وروسته وموږته زموږپورونه راکړه بیامې دوه سوه دیناره و پوروړوته ورکړه اوپه دوه سوه دیناره مې خپل کاروبارشروع کړاوالله جل جلاله ترقی پسی راکړه .محترمودمشکلاتوپه وخت کي دخپل خالق  دروازه ټکوۍ  اوکه څوک په صداقت سره دخدای دروازه وټکوي نودکرخ ددغه  عطارپه ډول  بې الله پاک مشکل  ورحل کړي،،والسلام ومن الله التوفیق

Author

دعبرت درسونه ( ۲ ) برخه دعطارقصه

دعبرت درسونه ( ۱ ) برخه :
ستر علمي او روحاني شخصيت ، علامه محمدمعین الدین ابوالفضل ، افغاني کان الله له ودامت برکاته .
 نحمده ونصلي علي رسوله الکريم وعلي آله واصابه اجمعين  .
زماګرانودیني اواسلامي وروڼواوخوندو ! هرچيري چي یاست اوهرڅوک چي ياست السلام عليکم ورحمة الله وبرکاته .
 ستاسي دديني اودنيوي ګټو په خاطر مي د « عبرت درسونه » په نامه يوه ډيره ګټََوَره اودغټواوبنيادي معلوماتونولړئ پيل کړه ، خداي پاک دي دمسلمانانودعبرت اوپند سبب وګرځوي اووماته دې الله پاک په دارينوکي احسَنُ الجَزاء راکړي  آمین وَیَرحَم الله عَبدًاقال آمين  .
په دې برخه کي چي مقدماتي برخه ده له نوروڅخه دپنداخیستو په باره کي دمولانا رومي رحمه الله يوه قصه درته ذکرکوم ، مولانا جلال الدین رومي رحمه الله په مثنوي شريف کي فرمايلي دي چي عاقل اوهوښیار سړَيْ هغه دئ چي له بل څخه (چي دیوه ناښايسته عمل په سبب په یوه الهي عذاب مبتلاسي)  پنداوعبرت واخلي او ودې مرتبې ته ځان ونه رسوي چي بل له ده څخه پندپه دې وجه اخلي چي دَيْ د بدعملۍ په وجه په الهي عذاب اخته سي لکه چي فرمائي :
عاقل آن باشدکه ګیردپنداز          مرګ یاران وبلائي محترز   .
په دې اړه مولاناصاحب یوه نادره قصه هم ذکرکړې ده : چي یووخت یوزمرَيْ اویوه ګيدړه اویوشرموښ ( ليوه)  په ښکارووتل چي په نتیجه کي يي یووحشي خر ،  خرګوش  اویوه دانه آهو یاهوسۍ ونيول نوزمرِي وشرموښ ته وویل چي اوس نوددغه ښکارتقسیم اوویش راوکه !
لیوه وویل چي ویش خومعلوم دئ ،داصحرايي خرستا دئ  اوهوسۍ زماده اوسيګئ ( خرګوش)  دګيدړي دئ  ، زمَرِي چي دشرموښ داخبره واورېدله  نو ډېر سخت په قهراوپه غصه سواوپرلیوه باندي راوغورځيدَئ اوپارچه پارچه ئې کړ ؛ ځکه چي دزمري اصلي مقصددا ؤ چي لیوه به ووايي چي زه اوګيدَړه یوشي نه غواړو خراوخرګوش اوهوسۍ درې سره ستادي  اولیوه تقسیم وکړ   .
بیازمرِي وګيدړي ته وويل چی دالیوه خبیث په تقسیم څه پوهيدَئ ته تقسيم  راوکه ، ګيدړي چي فکر وکړ چي تقسیم خو لیوه وکړ نوانجام ئې څنګه سو بایدله لیوه څخه پند واخلم ، نوئې وزمري ته وويل  چي محترمه زه څوک یم چي په ښکار کي  ونډه اخلم دا ټول ښکار ستادئ ، داخر به دڅاښت پرمهال وخورې اوسوئ به  دزوال په وخت کي وخورې اوهوسۍ به ماځیګر وخورې  .
 زمري ورته وويل چي داڅونه پوهي اوعلم درسره دئ ، داعلم دي له چاڅخه زده کړ ؟
 ګيدړي ورته وويل چي داعلم مي ددغه لیوه له پارچې پارچې کوني زده کړ  .
بیا مولانا فرمایلِي دي چي ګیدړي په زرهاؤ شکرونه دالله پاک اداکړل په دې باندي چي زمري له لیوه څخه وروسته له ماڅخه دتقسیم طلب وکړ ؛ ځکه که ئې اول واروماته ویلي وائ  چي ګیدړي !  ته ویش راوکه نوماخوهم ویش کوئ نوپائ به مي دلیوه سوَیْ وائ لکه چي  وايي  :
روبه آن دم بر زبان صد شکر راند       که مرا شير از پس آن ګرګ خواند
ګــــــر مرا اول بــــــفرمودي کـــه نو       بخـش کن اين را که بردي جان ازو
تا شنيدم آن ســـياستـــهائ حــــق        بر قـــــــرون ماضـــــيه اندر ســـــبق
استخوان و چشم  ګـــرګـان عيان        بنـــګريـد و پــــند ګيريد اې مهان     .
و السلام و من الله التوفيق    .
ستر علمي او روحاني شخصيت ، علامه محمدمعین الدین ابوالفضل ، افغاني کان الله له ودامت برکاته

دعبرت درسونه ( ۱ ) برخه :

اخلاق

هغه ظلمونه چې د حراموالی دلایل په قران او سنت کې

د ښځو اوچت مقام د نبوي احاديثو په رڼا کې

نارينه باندې لازم دی چې خپلې ښځې او لورګانو ته دديني او اخلاقي مسئوليتونو په ورزده کولو کې خپل ټول کوششونه وکړي ترڅو دناپوهئ تياري له منځه لاړي شي او دپوهې رڼا ئې پر کورنی باندې ( مسلط شی ) اوپه کورنی کې دتفاهم اومحبت او حق شناسی فضا منځته راشي .
الله تعالی فرمائی : (( يا ايها الذين امنوا قوا انفسکم واهليکم نارا وقودها الناس والحجارة ))
(سورة التحريم ايت ٦ )
ترجمه : ای مومنانو تاسې بچ کړئ خپل ځانونه او خپلې ښځې او اولاد د دوزخ دهغه اور څخه چې دهغه خاشاک خلک او تيږي دي .
يعنې خپلو ښځو اواولادو ته صحيح تعليم او تربيه ورکړی داسې تعليم چې ددوزخ داور څخه ددوي دنجات سبب وګرځي چې هغه دقرآن اودسنت علم دی چې دغه دواړو دټولو علومو مرجع او منبع دی .
الله تعالی په بل ايت کې داسې فرمائلی : (( وانذر عشيرتک الاقربين ))
(سورة الشعرا ايت ٢١٤ )
ترجمه : ای پيغمبره خپل نزدې خپلوان د الله دعذاب څخه وويروه.
او په بل ايت کريمه ئي داسې فرمائلی : (( وامراهلک بالصلاة واصطبرعليها ))
(سورة طه ايت ١٣٢ )
ترجمه : خپلې کورنی ته په مانځه باندې امر وکړه ( ای پيغمبره ) او دلمونځ په اداء کولو باندې صبر وکړه .
ددغوټولو ايتونو څخه دا معلومه شوه چې ښځه پرخپل خاوند حق لري چې هغه ته دينی او اخلاقي او فرهنګي ښوونه وکړي او دخاوند دغه کار نکول به دالله تعالی نافرماني ګڼل كيږى او دګناه سبب به وي .
جليل القدر صحابی ابوسعيد خدری رضی الله عنه روايت کوی چه (( قال النساء للنبی صلی الله عليه وسلم غلبنا عليک الرجال فاجعل لنا يوما من نفسک فوعدهن يوما لقيهن فيه فوعظهن وامرهن))
(بخاری جلد ١ صفحه ٢٠کتاب العلم )
ترجمه : نارينه زمونږ په نسبت له تا څخه زيات وخت نيولی دی نو دځان له طرفه يو ورځ مونږ ته وټاکی (دتعليم دپاره) نو رسول الله صلی الله عليه وسلم د هغوی سره يو ورځ وټاکله او ورته ورغی او هغوی ته يې نصيحت وکړلو او په ښو کارو باندې يې ورته امر وکړلو .
همدارنگی جليل القدر صحابيه ام عطيه رضی الله عنه فرمائى(( امرنا رسول الله صلی الله عليه وسلم ان نخرجهن فی الفطر والاضحی العواتق والحيض وذوات الخدور فاماالحيض فيعتزلن الصلاة ويشهدن الخير دعوة المسلمين ))
(رواه البخاري صفحه ١٣٣ جلد ١ ومسلم صفحه ٢٩١ جلد ١ )
ترجمه : رسول الله صلی الله عليه وسلم مونږ ته امر کړيدی چې پيغلې او حائضه او دستر او پردې والا ښځې دوړوکی او لوې اختر دلمانځه لپاره دکورونو څخه وباسو خو حائضه ښځې به لمونځ نه کوي البته د خير او دعوت او تبليغ په مجلس کې به ګدون کوی .
او جليل القدر صحابي عبدالله ابن عباس رضي الله عنهما روايت کوي : (( خرجت مع النبي صلی الله عليه وسلم يوم فطر او اضحی فصلی ثم خطب ثم اتی النساء فوعظهن وذکرهن وامرهن بالصدقة ))
(رواه البخاري صفحه ١٣٣ جلد ١ )
ترجمه : زه درسول الله صلی الله عليه وسلم سره د وړوکې يا لوې اختر په ورځ ووتم نو هغه داختر لمونځ وکړلو او بيا ئې خطبه وويلې او بيا دښځو صفونو ته ورغی نو هغوې ته يې وعظ او نصيحت وکړلو.
او هغوې ته ئې دصدقې امر وکړلو . او جليل القدر محدث عبدالملک بن جريج دجليل القدر تابعي عطاء رحمهما الله نه روايت کوي هغه فرمائي چي جليل القدر صحابي جابر بن عبدالله رضي الله عنه داسې فرمائلی : (( قام النبي صلی الله عليه وسلم يوم الفطر فصلی فبدابالصلاة ثم خطب فلما فرغ نزل فاتی النساء فذکرهن قلت ( القائل بن جريج ) لعطاء اتری حقا علی الامام ذ لک يذکرهن قال انه لحق عليهم ومالهم لا يفعلون ))
( رواه البخاري صفحه ١٣٣ جلد ١)
ترجمه : نبی عليه السلام دوړوکی اختر په ورځ اول ئې داختر لمونځ اداء کړلوبيائی خطبه وويلي او چې کله دخطبې نه فارغ شو نو دمنبر نه کوز شو او دښځو صفونو ته ورغی او هغوی ته ئې نصيحت وکړلو . ابن جريج فرمائی چې ما دعطاء څخه پوښتنه وکړلو چې ايا ستا په نزد په امام او مشر باندې لازم دی چې ښځو ته وعظ او نصيحت وکړی نو هغه په جواب کې وويلې چې هو پر امام دا کار لازم دی او څه وجه ده چې اوس خلکو دا کار پریښی دی؟ او په يو بل حديث کې راغلی چې رسول الله صلی الله عليه وسلم جليل القدر صحابيه شفاء رضي الله عنها ته وفرمائيل : (( الاتعلمين هذه
( حفصه ) رقية النملة کما علمتيها الکتابة ))
(ابوداود صفحه ٥٤٢ مشكوة صفحه ٢٩١ )
ترجمه : ای شفا ولې ته حفصی ته دتخرګونو ددانو دم نه ښائی لکه څرنګه چې هغې ته دې ليک ښودلی دی ؟
ددغه حديث څخه معلوم شو چې دليک زده کړه لکه چې نارينه وته ضرور دی همدارنګې زنانه و ته هم ضرور دي او لکه چې نارينه دعلم زده کړه کوي او دکتابونو دتاليف او تصنيف له لارې خپل علم خپروي نو ښځې هم بايد علم حاصل کړي او دتاليف او دتصنيف له لارې خپل علم خپور کړي ترڅو خلک ددوي دعلم څخه استفاده وکړي او دغه کتابونه ددوي لپاره صدقه جاريه وګرځي .
امام خطابي رحمه الله دشفاء رضي الله عنها دحديث په باره کې داسې فرمائی : (( فيه دليل علی ان تعلم النساء الکتابة غير مکروه ))
(مرقات شرح مشكوة صفحه ٣٢٦ جلد ٨ حاشية ابوداود صفحه ٥٤٢)
ترجمه : دغه حديث ددې لپاره دليل دی چې ښځو ته دليک زده کړه مکروه نه دی .
خو بعضې خلک وائی چې ښځو ته روا نه دی چې ليک زده کړي او دليل کې يې دغه حديث ذکر کوي چې (( لا تعلموهن الکتابة ))
(مرقاة صفحه ٣٢٧ جلد ٨ تذکرة الموضوعات صفحه ١٢٩ )
ترجمه : ښځو ته ليک مه ورزده کوئ .
خو دغه خبره غلطه ده او دمنعې دغه حديث ثابت نه دی ځکه چې ددغه حديث په سند کې يو دروغجن او بل په دروغو متهم راويان دي او داسې حديث مردود وي .
(تذکرة الموضوعات صفحه ١٢٩ )
همدارنګې رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمائلی : (( ايما رجل کانت له جارية فادبها فاحسن تاديبها وعلمها فاحسن تعليمها ثم اعتها فتزوجها فله اجران ))
( بخاري ج ١ صفحه ٢٠ وصفحه ٣٦٤ باب تعليم الرجل امته و اهله )
ترجمه : هر يو سړی چې وينځه ولري او هغې ته ښائسته ا دب او ښائسته تعليم ورکړي او بيا ئې ازاده کړي او ځان ته ئې په نکاح کړي نو دغه سړی ته دوه اجرونه دي . نو چې کله ديوې وينځي په تعليم او تربيه کې دومره ثواب دی نو ديوې اصیلی مسلمانې ښځې په تعليم او تربيه کې به ددې نه زيات ثواب او اجر وي .
او ام المومنين عائشة رضي الله عنها فرمائی (( نعم النساء نساء الانصار لم يمنعهن الحياء ان يتفقهن فی الدين ))
(بخاري صفحه ٢٤ جلد ١)
ترجمه : دانصارو ښځې نيکې او بهترې ښځې دي ځکه چې هغوې ددين په پوهه کې شرم او حياء نه کوي .
او جليل القدر تابعي عروة بن الزبير رضي الله عنه فرمائی : (( ما رايت احدا اعلم بفقه ولا طب ولا شعرمن عائشة ))
(اسلامنا للسيد سابق صفحه ٢١٦ )
ترجمه : ما داسې هيڅ يو کس نه دی ليدل چې دعائشة رضي الله عنها څخه په فقه او طب او شعر کې ډير پوه وي . يعنې عائشة رضي الله عنها په علم فقه او طب او شعر کې هغه اوچتې مرتبې ته رسيدلې وه چې دهغې په زمانه کې څوک ورسره برابرنه وه . د دغه روايت څخه دا معلومه شوه چې ښځې کولای شي په علم کې اوچتو مرتبو ته ورسيږي او معلومه شوه چې ښځې کولای شي چې دطب دعلم زده کړه وکړي . او دا هم معلومه شوه چې ښځه کولای شي داسې اشعار وليکي او خپور ئې کړی چې ديانت او خوش اخلاقي او عفت ته دعوت کوي .
او جليل القدر صحابي ابوموسی رضي الله عنه فرمائی (( ما اشکل علينا اصحاب رسول الله ؛صلی الله عليه وسلم حديث قط فسالنا عائشة الا وجدنا عندها منه علما))
( ترمذي صفحه ٢٢٧ جلد ٢ مشكوة ٢صفحه ٥٧٤ )
ترجمه : چې کله هم درسول الله صلی الله عليه وسلم په صحابوو باندې دکومې خبرې پوهيدل مشکله شوه نو مونږ به دعائشة رضي الله عنها څخه دهغې په باره کې پوښتنه وکړله نو دهغې سره به دمسالې په باره کې خامخا علم او پوهه وه او مساله به ئې حل او روښانه کړه .
نو ددغه حديث څخه معلومه شوه چې دښځو څخه دنارينه و په زده کړه کې څه عيب نشته چې کله دشريعت دحدودو رعايت پکې وشي .
او امام ابن شهاب زهری رحمه الله فرمائی : (( لو جمع علم الناس کلهم وامهات المومنين لکانت عائشة اوسعهم علما ))
(مستدرک الحاکم صفحه ١١ جلد ٤ )
ترجمه : که دټولو خلکو علم او درسول الله صلی الله عليه وسلم دنورو بيبيانو علم يو ځاې کړی شي بيا هم دعائشة رضي الله عنها علم ددې ټولو څخه زيات دی .
او امام ذهبی رحمه الله فرمائی : (( وما علمت من النساء من اتهمت ولا من ترکوها ))
( ميزان الاعتدال صفحه ٢ جلد١ )
ترجمه : دحديث په ښځو راويانو کې ماته داسې ښځه معلومه نده چې دحديث په روايت کې په دروغو متهمه شوی وي او يا دحديث علماوو دهغې حديث پريښي وی .
ددې څخه معلومه شوه چې پخوا بۀ دمسلمانانو ښځې دحديث په زده کړه او روايت کې څومره کوشش او احتياط کاوه خو اوس ډیرې مسلمانې ښځې قران هم نشی لوستلی .
او رسول الله صلی الله عليه وسلم بۀ چې کله صحابه کرامو ته وعظ او نصيحت کولو نو بيا به ئې هغوې ته وويلې : (( الا فليبلغ الشاهد الغائب ))
(بخاري صفحه ٢١ جلد ١ )
ترجمه : خبردار حاضر خلک دې ځما خبرې غير حاضرو خلکو ته ورسوي .
په دغه حديث کې ديته اشاره ده چې نارينه دې ځما خبرې زنانو ته ورسوي ځکه چې زنانه به زياتره په خپلو کورنو کې په خدمت مشغولې وې .
او جليل القدر صحابی عرباض بن سارية رضي الله عنه روايت کوي چې رسول الله صلی الله عليه وسلم وفرمایل چې : (( ان الرجل اذا سقی امراته من الماء اجر قال فاتيتها فسقيتها وحدثتها بما سمعت من رسول الله صلی الله عليه وسلم))
(رواه احمد الفتح الربانی صفحه ٢٣٣ جلد ١٦ )
ترجمه : چې کله سړی خپلې ښځې ته دڅښاک اوبه ورکړي نو هغه ته ثواب ورکول كيږي . عرباض فرمائی چې ددغه حديث داوريدو څخه وروسته زه دخپلې ښځې څنګ ته لاړم او هغې ته مې دڅښاک اوبه ورکړې او درسول الله صلی الله عليه وسلم حديث مې ورته وويلې ددغه حديث څخه معلومه شوه چې صحابه کرامو به کله ددين او ثواب کومه خبره درسول الله صلی الله عليه وسلم څخه واوريدل نو هغه بۀ ئې خپلو ښځو ته هم سمدستی ورښودل نو معلومه شوه چې صحابه کرامو به دښځو په تعليم او تربیې باندې زيات اهتمام کاوه.
او په يو روايت کې داسې راغلی دی : ((طلب العلم فريضة علی کل مسلم ))
( مشكوة صفحه ٣٤ تذکرة الموضوعات صفحه ١٧ )
ترجمه : طلب دعلم پرمسلمان نارينه او مسلمانه ښځه باندې فرض دی.
ددغو ټولو احاديثو څخه دا معلومه شوه چې داسلام مقدس دين دښځو په تعليم باندې زيات اهتمام کړی دی خو دښځو په تعليم کې دا شرط دی چې دهغوې عفت او عزت ته کوم خطر متوجه نه وي او که دتعليم په لار کې دهغوې عفت او شرف ته کوم خطر متوجه وي بيا ئې تعليم ضرور نه دی .

د ښځو د تعليم حق

آیا تاسو تر اوسه دا فکر کړی،چې که بیکاره وئ  او کوم عاید مونه درلودلاي،نو څنګه به مو ژوند تیر اوه ؟ که د یوه کار د ترسره کولو لپاره مو کوم فکر او جسم نه درلوده ،نو خپل ژوند به مو څنګه تیراوه؟ آیا دا منئ که کاریګر نه واي ،نو کومه  لاره اوکور به نه جوړیده ،د ژوند اړتیاوې به نه تولیدیدي، او مونږ به د اوبو ،بریښنا،ګازو،خوړو  او د دې ته ورته  امکاناتو څخه بې برخې ؤ ،حقیقت دادی چې باید دا ومنو چې په ټولنه کښې د انسانانو ژوند  په کار پورې اړه لري ،په دې پروګرام کښې  غواړو د کار او کاریګر د نړیوالې ورځې په مناسبت ،چې د مي لومړۍ نیټه ده تاسو د اسلام له نظره د کار او کاریګر له ارزښت سره بلد کړو،هیله ده تر پایه راسره مله اوسئ . د کار او د کار د اهمیت په اړه چې د ژوند یو مهم اړخ دی، په درستو دینونو  په تیره بیا اسلام او  آسماني کتاب قرآن کښې  او ائمه اطهار علیهم السلام په روایتونو او سیرت کښې ډیري سپارښتنې شوي دي ،الله تعالی د نجم سورت  په ۳۹  آیت کښې فرمايي: او د انسان لپاره د هغه د هڅو له پایلو پرته بل څه نشته. یعنې انسان یوازې په کار او هڅو سره  یو څه ترلاسه کولاي شي . باید ووایو چې بیکارې،سستې او تنبلې د انسان د بې وزلۍ او انحطاط سبب کیږي  او انسان د نورو په وړاندې خواروي . هغه کسان چې په ټولنه کښې   د مسئولیت او کار  له منلو ځان خلاصوي   او په  ټولنه او کورنۍ پیټی دی ، د اسلام لخوارټل شوي دي ،لکه څنګه چې د اسلام  ګران پیغمبر حضرت محمد (ص) فرمايي: تر ټولو بد هغه کس دی،چې په نورو پیټی  دی . د دې په مقابل کښې کار کول عبادت بلل شوی دی، او د نورو عبادتونو په څیر د انسان روزونکی او د ودې او پرمختګ  لامل دی ،نبی کریم (ص)  فرمایلي دي: عبادت اویا ډوله دی چې تر ټولو غوره یې د حلالي روزۍ د پیداکولو لپاره  کار کول دي . د اسلامي روایتونو له مخې که کار د ټولنیز او وګړنیز ژوند  د لوړولو او د ژوند د اړتیاؤ  د تامینولو لپاره د حلالي روزۍ د ترلاسه کولو په خاطر وي ،سپيڅلی او د ستایلو دی ،خو که له کار او هڅو هدف د ویاړ پلورلو  او په نورو د ځان لوړ بللو  په خاطر  د شتمنۍ  د ترلاسه کولو لپاره وي ،خو اخلاقي فضلیت او شرافت ونلري  د غندلودی . وروسته له دې چې  الله تعالی انسان په ځمکه خپل استازی  وګرځاوه،نو د هغه نیکمرغې یې هم د استعدادونو د غوړیدو لپاره په هڅو،کار اود عقل په کارولو پورې اړونده کړ ،کله چې یو انسان د خپلو استعدادونو په کارولوسره یو کار وکړي ،نو په حقیقت کښې د خپل وجود ګوهر روزي او روزنه ورکوي . انسان د خپل کار د ډول او څرنګوالې سره  خپل برخلیک ټاکلاي شي ،نو باید د غوره کارونو لپاره   ډير هڅې وکړي  څو د ځان لپاره غوره برخلیک وټاکي . انسان باید د هغو کارونو په وړاندې چې په غاړه یې  لري   مسئولیت منونکی او  ځواب ویونکی وي  او هغه په ژمنې او کاري وجدان سره ترسره کړي . د اسلام ګران پیغمبر حضرت محمد(ص) فرمايي:  الله تعالی  دا خوښوي چې کله یې  بنده د یوه کار مسئولیت په غاړه اخلي  نو هغه سم او ټینګ ترسره کړي . له دې کبله  په اسلام کښې د مسؤلیت له احساسولو او  تخصص  له نشتوالې پرته د کار ترسره کول ،غندل او  غلط بلل شوي دي  او هر کار باید بشپړ  او له کومې نیمګړتیا پرته ترسره شي . په کار بوختیدل  او  د مسئولیت منل ،د یوه شرافتمند ژوند د درلودلو لازمه ده ،څوک چې  غواړي په حیا او عزت کښې ژوند وکړي ،باید د ټولنې لپاره ګټور وي  او د خپلو توانمنیو او او استعدادونو سره مناسب  یو کار ترسره کړي  او لکه څنګه چې  هغه د نورو کسانو د کارونوله  پایلو ګټه  اخلي ،نو نور دې هم د خپلو ګټورو کارونو له پایلو برخور کړي . له دې کبله د انسانانو ژ،ند  له یوه بل سره په ملګرتیا ،کار او د یوه بل له خدماتو په متقابلې استفاده کښې نغښتی دی .  په  یوه روایت کښې امیر المؤمنین حضرت علی (ع) د  انسانانود پيدایښت د توپیر یو دلیل د یوه بل له خدماتو برخوریدل بللي او فرمايي : هیڅ انسان د دې توان نلري چې ټول کارونه په یوازې ځان  او  د بل انسان له مرستې پرته ترسره کړي . په همدې دلیل وینو چې انسان له کارونو سره د مینې او استعدادونو  له پلوه  سره توپیر لري  او  هر کس یو کار او دنده خوښوي  او پکې بریالی کیږي . کاریګر د هرې ټولنې زیاته برخه جوړوي چې د هیواد په اقتصاد هم زیاتې اغیزې لري ،اسلام کاریګر ته د قدرونې په سترګه ګوري  او هغه په غوره او شریفو صفتونو ستايي . دغه ستر آسماني دین  په ټولنه کښې د کاریګر او ټیکه دار د متقابلو حقوقو او حق په رعایتولو ټینګار کوي  او د شرایطو او قوانینو سپارښتنه کوي  چې ددغه اړیکو د ښه کیدو لامل کیږي  او په کار کښې یې  د کاریګر د رضایت جلبول او د هغه ګټې مراعاتول لازم بللي دي . همدغه راز د کاریګر مشر باید کاریګر د کار په ډول او وخت هغه له مخکې خبر کړي.  د  کار یګر او مالک تر مینځ اړیکه باید دوستانه وي  او له ریښتونولۍ، محبت او درناوې سره یوځاي وي  او له دغو د هر یوه حق او حرمت د ټولنې  په پرمختګ کښې  مهم  دي او باید رعایت  شي . له دې کبله  په اسلام کښې د دواړو لورو  اړیکې  او حساسات ،د مادي مکتبونو خلاف دي . د پانګه وال نظام په شمول مادي مکتب کښې چې یوازې د پانګې پلویان دي  او کاریګر ته د کار د  اوزار  او ماشین په سترګه ګوري ،نو د کاریګر  او د کار د خاوند رابطه هم  استتثماري  رابطه ده ، خو په اسلام کښې  د دغو دواړو اړیکې  د دوو ملګرو دوستانه اړیکې دي . په پانګه وال نظام کښې که مالک کاریګر ته کوم امتیازات هم ورکوي ،یوازې د دې لپاره دي چې  د هغه له کار او  خدمته هماغه راز ګټه واخلي . یا په بله وینا د کاریګر او مالک د اړیکې ستر ګټونکی  تل د شتمنۍ خاوند اومالک دی ،خو په اسلامي نظام کښې  کاریګر او مالک   په ټولنه کښې د تولید د دوو عنصرونو په توګه  باید صمیمانه ملګرتیا ولري  او د هر یوه حق  د انسان  د لوړ مقام  په دلیل  او هم د قانون له مخې باید رعایت کړاي شي . نن سبا په زیاترو اروپايي هیوادونو کښې ناوړه اقتصادي وضعیت ددې لامل شوی،څو د کاریګر او مالک  خرابي اړیکې له مخکې لا ښکاره شي  او ټول په دغه سستې او استثماري اړیکې پوهه شي . هره ورځ په لویدیځو هیوادونوکښې د کاریګرو د حقوقو د کمولو او یا د هغوئ  د ویستلو خبرونه  خپریږي. په دغو هیوادونو کښې  مالکان  او پانګه وال د اقتصادي ریاضت  تر پردې شاته ،په کم عایده پرګنو په تیره بیا په کاریګرو تر ټولو زیات زور  اچوي . له بل پلوه  هغوئ د مصرف پالنې  په دودولو سره  او د زیات پرمختګ  لپاره د زیات  تولید په  توجیه سره ،کاریګر  د خپلې ګټې د زیاتولو  لپاره د یوه ماشین په  توګه کاروي . خو د اسلام د تعالیمو پر اساس ،د ټولنې حقیقي  پرمختګ د کارګرو د سپيڅلي کار  پامته داره دی ،چې کار عبادت بولي  او البته حقوق یې هم خوندي دي .  د کاریګرو هغه مالکان چې د کاریګرو په حقوقو سترګې پټوي ،د خداي د رحمت هیله نه شي کولاي  او دا د اسلامي حکومت دنده چې د زیارکښو کارګرو له حقوقو دفاع وکړي . ځکه که په یوې  ټولنې کښې د ماهر انساني ځواک  او کارندو انسانانو  ملاتړ وشي،دغه ټولنه به پرمختګ وکړي ،کاریګرو ته درناوی ،ویاړ او شرافت تر دې حده دی،چې د اسلام ګران  پیغمبر حضرت محمد(ص) د کاریګر   لاسونه ښکل کړي دي . په  دوو دلیلونو په دې ډول قدرونه شوي ده ،لومړی دا چې  خپله  کار ارزښت او عبادت دی . دوهمه دا چې د هر هیواد   د شتمنۍ او مادي پرمختګ لامل د کاریګرو هڅې دي ،دا کاریګر دی چې شتمني تولیدوی  او اقتصادي وده راولي ،که کاریګر نه وي  نو د اقتصادي روڼ اندو،پلانونو او طراحانو هڅې هم  بې ځایه دي . نو کاریګر د  ملت په درستو پرګنو ستر حق لري  او د  هغه قدرونه د ټولو  دنده ده . د ایران د اسلامي جمهوریت بنسټګر حضرت امام خمینی (رح) د کار د اهمیت او کاریګر ته د درناوې په هکله فرمايي: د یو ملت ژوند د کار او کاریګر پامته داره دی . د کار او کاریګر د نړیوالې ورځي لمانځل تل یو فرصت ؤ ،څو  کاریګر  د نړۍ په ګوټ ګوټ کښې له بندیزونو سره سره،د ناعدالانه اقتصادي نظامونو  پرضد په  تیره بیا  لویدیځو هیوادونوکښې خپل اعتراضونه کوي . خو ظاهرا تر څو چې  نړیوال پانګه وال نظام  دې هڅاندې پرګنې  ته پام بدل نه شي  او هغوئ ته د شتمنۍ د تولید د اوزار په سترګه ونه کتل شي د کاریګرو د وضعیت ښه کیدو ته دومره تمه هم نه شو کولاي .

په اسلامي تفکر کښې کار او کاریګر

حقوق

د ميانې يا ذی القعدې د مياشتې په وروستۍنېټه او د خدای د ګران رسول (ص) له پاکو اهلبېتو عليهم السلام څخه د يو امام په کليزه کښې شتون لرو. د ۲۲۰ هجري قمري کال په داسې یوه ورځ امام محمد تقي (ع) له دنيا سترګې پټې کړې. هغه پېشوا او مقتدا چې د خپل ژوند په لنډ دوران کښې يې د علم، معرفت او حکمت يوه ارزښتناکه خزانه په يادګار پرېښوده.  هغه څوک چې عامو او خاصو کسانو يې د فضل او کرامت له سمندر څخه ګټه پورته کړه او د هغۀ د پراخه سخاوت په خاطر په «جواد» يعنې ډېر بخشش کوونکي مشهور شو. د امام محمد تقي (ع) مهرباني د وږمې په څېر د دردمندو ستړي ستومان روح ته تازګي وربخښي او بخشش کوونکي لاسونه يې د حاجتمنو لپاره د خوښۍ او خوشحالۍ شېبې په ډالۍ کښې راوړې. امام جواد (ع) د خپل پلار حضرت امام علي رضا (ع) له شهادته وروسته تر اولسو کالو پورې د امامت منصب په غاړه ولرۀ او د خلقو ترمېنځ د اسلام د اصيل کلتور د پراختيا او احياء لپاره یې هلې ځلې وکړې. هغه بزرګوار د نورو معصومو امامانو په شان په لوړه مرتبه کښې د ټولو کمالاتو او فضائلو لرونکی ؤ او د ځوانۍ د عمر باوجود د علم او فضيلت ډېرې لوړې مرتبې يې کښې شتون لرۀ.  امام محمد تقي (ع) یوازي ۲۵ کاله ژوند وکړ، خو په دغه لنډ عمر کښې د هغه  حضرت معنوي عظمت او علمي جاذبه دومره وه چې حتی د نورو دينونو او مذاهبو عالمانو او متفکرانو به يې ستائېنې کولې. يو سني متفکر کمال الدين شافعي د امام محمد تقي (ع) په حقله داسې وائي: «محمد بن علي (يعنې امام جواد عليه السلام) يوه لوړه مرتبه او ارزښت لري، نوم يې په ژبو جاري دی. د هغۀ د سينې پراختیا د نظر وسعت او د وېنا خوږوالي ټول ځان ته جذب کړي دي. هر څوک چې ورته رسيږي نو بې اختياره يې لېواله او عاشق کيږي او له علم او معرفت څخه يې فېض حاصلوي.» د حضرت امام جواد (ع) د شهادت د کليزې په موقع تاسو ټولو دوستانو او د خدای د ګران رسول (ص) د پاکواهلبېتو عليهم السلام مينه والو ته تسليت وايو. له هر څه مخکې محمد (ص) او د هغه حضرت په پاک آل (ع) باندې درود او سلام لېږو د امام محمد تقي (ع) په حضور کښې د خاص سلام په ويلو سره خپل مطلب ستاسو په خدمت کښې وړاندې کوو: «سلام دې وي په تا ای د خدای ولي!، سلام دې وي په تا ای د خدای حجته!، سلام دې وي په تا اي د زمکې په سر په تيارو کښې د خدای نوره! او سلام دې وي په تا ای د خدای د ګران رسول (ص) فرزنده! که د خدای پاک د ګران رسول (ص ) د اهلبېتو عليهم السلام د ژوند تاريخ وڅېړو نو د ديني بنيادونو او اصولو په ساتنه کښې د هغوي په ارزښتناک او موثره رول باندې پوهېږو. هغوي د ظلم، ستم او تباهۍ د مظاهرو په مقابل کښې اودرېدل او په ډېرې مجاهدې سره يې د اسلام د اصلي مرغلرې حفاظت او دفاع وکړه. امام محمد تقي (ع) چې جواد لقب لري د امام رضا (ع) زوی دی چې په ۱۹۵ هجري قمري کال کښې يې په مدينه منوره ښار کښې سترګې وغړولې. د امام جواد (ع) له برکت نه د ډک ژوند دوران د دوو عباسي خليفه ګانو مامون او معتصم له حکومت سره په يو وخت ؤ. په هغه زمانه کښې د مدينې منورې ښار د اسلامي افکارو د خپرېدو يو مرکز ؤ. امام جواد (ع) به هم په خپل ښار مدينه منوره کښې او هم د حج په ورځو کښې مکې معظمې ته په سفر سره د اسلام د حقائقو د بیانولو لپاره له هر ممکن فرصت څخه استفاده کوله. هغه حضرت همدارنګ د سياسي او اجتماعي مسائلو په زمينه کښې بېدارونه کوله او د وخت د واکمنانو په ظالمانه کردار به يې نيوکې کولې. ځکه چې هغه د دې کتونکی ؤ چې فاسد او نالائق واکمنان په اسلامي ټولنه باندې حکمراني کوي او د خدای د ګران رسول (ص) سنت او سيرت يې شا ته غورځولی دی. امام جواد (ع) په خپل عملي سیرت او کرداري طريقه کښې خپلو پېروکارو ته انفرادي، اجتماعي او تربيتي دستوالعملونه ورزده کړل او له دې لارې په دې کښې کامياب شو چې د دوو عباسي خليفه ګانو د چلولونو او عقيدتي يرغل باوجود د پاکو اهلبېتو عليهم السلام مکتب د نړۍ خلقو ته معرفي کړي. اوس هم د امام محمد تقي (ع)  يو لړ حکيمانه لارښوونې ستاسو په خدمت کښې وړاندې کوو. بي له شکه د انسان نفس هغه دې ته مجبوروي چې د خپلو ضرورتونو د پوره کولو لپاره کله کله د افراط لاره اختيار کړي او هغه د فضائلو له لارې لرې کړي. نو له دې امله د انسان ترټولو لوی دښمن نفساني خواهشات دي، ځکه چې انسان د هر ظلم او بې انصافۍ لوري ته راکاږي، له دې کبله امام جواد (ع) په انسان باندې د نفساني خواهشاتو د تسلط په حقله خبرداری ورکوي او هغه د هر هغه کار جرړه بولي چې نتيجه يې د اخلاقو او انسانيت زوال دی. د الحديث نومې کتاب د دويم ټوک ۲۱۵ مخ د نقل مطابق هغه حضرت فرمائي: هغه کس چې د خپلو شهواتو په سورلۍ سپور دی او بې واکه يې زغلوي هيڅکله به له ښوېدو او نسکورېدو څخه په امان کښې نۀ وي. هغه حضرت د هغه چا لغزشونه چې له نفساني خواهشاتوڅخه پېروي کوي نۀ تلافي کېدونکي بولي. د تحف العقول د ۸۲۵ مخ د نقل مطابق يو سړي امام جواد (ع) ته عرض وکړ: ما ته نصيحت وکړه، هغه حضرت ورته وفرمايل: اياتۀ نصيحت منې؟ وې ويل: هو، دغه وخت امام جواد (ع) وفرمايل: «صبر خپل د تکيې ځای وګرځوه، له فقر سره لاس او ګرېوان شه، شهوتونه له ځان وشړه او له نفساني خواهشاتو سره مخالفت کوه او په دې پوه شه چې تل د خدای پاک تر څارنې لاندې يې، نو وګوره چې درته څنګه کېدل پکار دي.» يو تربيتي او اخلاقي لارښوونه چې امام محمد تقي (ع) ورباندې تاکيد کوي، له شناخت او اګاهۍ سره مله عمل دی. که يو انسان يو کار کوي او د هغۀ په حقله کافي اګاهي نۀ لري، يا يو کار له غلطې لارې څخه شروع کړي نو له ماتې سره مخامخيږي او په ځای د دې چې یو کار په صحيح توګه ترسره کړي له ګټې يې برخور شي، له زيان او نقصان سره مخامخيږي. نو په دې بنیاد شناخت د هر کار د ترسره کولو لازمه ده. د بحارالانوار د ۵۷ ټوک د ۴۶۳ مخ د نقل مطابق امام جواد (ع) په دې باره کښې فرمائي: «هغه کس چې د يو کار لارې چارې نۀ پېژني، له هغه کار څخه د وتلو په لاره کښې ناکامه پاتې کيږي.» يعنې د کار او د هغۀ د ترسره کولو د  لارو چارو نۀ پېژندنه انسان په داسې یو دام کښې ګېروي چې راوتل ترې ډېر ګران  او سخت دي. نو بس د هر کار لپاره له اقدام کولو نه مخکښې پکار دي د هغه کار د ټولو اړخونو په حقله کافي شناخت ولروو. د منتهی الامال د ۲ ټوک د ۳۲ مخ د نقل مطابق امام جواد (ع) همدارنګ په يوه بله وېنا کښې په همدغه ټکي باندې بيا تاکيد او پاملرنه کوي او فرمائي: د امام محمد تقي (ع) یو بل اخلاقي نصيحت له خلقو سره نرم او ښۀ سلوک کول دي. په دې معنا چې د نورو په نسبت سختګيره نۀ اوسو او که د بخښنې وړه څه خطا او تېروتنه يې وکړه  نو پکار دي سترګې ورباندې پټې کړو. په دينې سپارښتنو کښې راغلي دي چې له نورو سره د انسان تعلق او رابطه پکار دي د احسان له مخې وي او داسې نۀ وي چې په سختۍ کولو او ازارولو سره خلق خفه او اودردوي  او يا يې له زحمت سره مخامخ کړي. انسان پکار دي له نورو سره داسې سلوک وکړي چې غواړي نور له هغۀ سره هغه ډول سلوک وکړي. د بحارالانوار د ۸۶ ټوک د ۱۴۳ مخ د نقل مطابق هغه حضرت په دې حقله فرمائي: «هغه څوک چې له خلقو سره د روغې جوړې او نرمۍ سلوک پرېښود نو له ناخوالو سره به مخامخ شي.» له نورو سره په تعلقاتو کښې د امام محمدتقي (ع) يو بل نصيحت د اجتماعي تعلقاتو مضبوطول دي. غوره ده چې يو مسلمان له نورو سره خپل اجتماعي تعلقات مضبوط کړي او له خپلو دينې وروڼو او دوستانوسره ليدل کتل او خواخوږي ولري. ځکه چې ګوښه کېدل او له خلقو نه لری والی زيانمن عواقت په ځان پسې لري. په مقابل کښې له نورو سره تعلقات او روابط ساتل د دوستانو د جذبولو سبب کيږي. له مينې نه په ډک چلند سره له نورو سره ليدل کتل د هغه پسرليز باران په شان لطافت، خوشحالي، اطمينان او تازګي په ځان پسې لري.ځينې وختونه له مينې ډکې ليدنې کتنې معجزه کوي او بدلون رامنځته کوي، په دا ډول چې دوام يې د دوستۍ او رفاقت رشته لا زیاته مضبوطه او ژوروي. نو په دې بنياد له نورو سره ليدل کتل او صادقانه سلوک د اخلاقي فضائلو او انساني ښيګړو په سر کښې دی. د بحارالانوار د ۷۵ ټوک د ۸۲ مخ د نقل مطابق امام جواد (ع) فرمائي: «په دريو څيزونو سره د دوستانو مينه حاصلېږي: په کتنو او چلندونو کښې د انصاف لرل، په سختيواو راحتیو کښې له هغوي سره خواخوږي کول او د پاک او سليم زړۀ لرل.» د امام محمد تقي (ع) يوه بله سپارښتنه په ټولو چارو کښې په خدای پاک باندې توکل دی. توکل په خدای پاک باندې د انسان د قوي اعتقاد نښه ده چې يو لړ درجات او مراتب لري. د توکل ترټولوبشپړه درجات دا دي چې انسان ځان په کامله توګه خدای پاک ته تسليم کړي او بې له خدایه په چا کس يا څه څيز پورې زړۀ ونۀ تړي چې لويه نمونه يې په اور کښې د اچولوپه وخت د حضرت ابراهيم (ع) په حالاتوکښې ليدې شو چې په خدای پاک باندې په  ډېر اطمينان سره هر څه چې د هغۀ مصلحت دی خېر او فلاح  بولي. توکل کوونکی انسان هيڅکله مضطرب او بې تاب کيږي نه. او له دې وروسته چې خپل کوشش ترسره کړي نور نو مستقبل ته نۀ اندېښمن کيږي. امام جواد (ع) په دې حقله فرمائي: «هرچا چې په خدای پاک توکل وکړ، خدای پاک يې کارونه کفايت کوي او په خدای پاک باندې توکل له هرې بدۍ نه د نجات او له هر دښمنه د امان سبب دی.» ګرانو او قدرمنو دوستانو د امام محمد تقي (ع) د شهادت د کليزې په مناسبت يو ځل بیا د تسليت او تعزيت په ويلو سره له خدايه د هغه بزرګوار امام له سيرت څخه د پېروۍ د توفيق غوښتنه کوو.

د امام جواد (ع) د تعليماتو له خزانې څخه یوه مرغلره

حضرت امام محمد تقي عليه السلام

امام محمد تقی علیه السلام

معصوم امامان د خدای د ګران رسول (ص) د جمال او جلال جلوې دي. د الهي انوارو تجلياتو د دغه امام او دغه کامل انسان په سیرت کښې پوره او کامله ځلا موندې ده. هغه څه چې په روایتونو کښې د هر یو امام لپاره ډول ډول  صفات او القاب بیان شوي دي هر یو د امامت د جلوو یو ظهور دی چې دخپل معنوي او ملکوتي سيرت مختلف اړخونه د حق لټوونکو او عارفانو په لاره کښې ایږدي. په همدې بنیاد مونږ په خپل ننني پروګرام کښې د اتم معصوم امام د صفاتو یوه برخه ستاسو په خدمت کښې وړاندې کوو.  د اسلام ستر عالم او محدث شېخ صدوق په «عيون الاخبار الرضا» کتاب کښې ليکي: « علي بن موسی الرضا (ع) به د رضا، صادق، صابر، فاضل، قرت اعين المومنين (یعنې د مومنانود سترګو نور) اوغېظ الملحدين (یعنې د خدای د منکرانو د قهر سبب) په شان القابوسره یادېدۀ. خو یو مشهور او د غور او فکر وړ لقب يې د آل محمد (ص) عالم دی. لکه له امام موسی کاظم (ع) نه روايت شوی دی چې پلار مې امام جعفر صادق (ع) به اکثر راته فرمايل: «د آل محمد (ص) عالم ستا په نسل کښې دی او کاش چې ما هغه ليدلی وی او د هغۀ نوم د اميرالمومنين (ع) د نوم په شان دی.» د امام رضا (ع) زمانه د یونان د فلسفې ترجمه شویو متنونو او کلام ته د اسلامي ټولنې د مخه کونې د اوج زمانه وه. د دغه دوران په يو شمېر کلونو کښې په اسلامي نړۍ باندې مامون عباسي خليفه حکومت کوۀ. مامون په عباسي خلفاؤ کښې ترټولو هوښيار او چالاک ؤ او د خپلې زمانې له مختلفو علومو نه خبر ؤ. په هغه زمانه کښې اسلامي نړۍ د مختلفو ډلو لخوا له ډول ډول عقائدو او نظریاتو نه ډکه وه. مامون په هغه زمانه کښې په ايران کښې خپل حکومتي مرکز مرو ښار ته د امام رضا (ع) له راوستلو نه پس د هغه حضرت او د مختلفو دانشورانو او عالمانوپه موجودګۍ کښې ګڼ شمېر علمي غونډې جوړې کړې. مامون به هر هغه عالم او دانشور چې احتمال به يې ورکوۀ چې له امام رضا (ع) سره د مناظرې او مباحثې توانمني لري خپل مجلس ته رابالۀ او هغه به يې له اتم امام علیه السلام سره بحث ته راوړاندې کوۀ خو هغه حضرت به په ټولو غونډو او درنو او پيچيده علمي مناظرو کښې د خپل وخت په ټولو عالمانو او دانشورانو باندې غلبه پېدا کوله. په حقيقت کښې هغه حضرت به چا سره بحث او مناظره نۀ شروع کوله مګر دا چې په اخېره کښې به مقابل طرف د هغه حضرت په زیات فضيلت او علمي برترۍ باندې اعتراف کوۀ او د هغۀ د محکمو او مضبوطو استدلالونو په وړاندې به يې د تعظیم سر ټيټوۀ. عمران صابئی د مامون په زمانه کښې د صائبينو (یعنې د حضرت يحيی د پېروکارو) یو عالم او متکلم ؤ. مامون د امام رضا (ع) په موجودګۍ کښې یو مجلس برابر کړ چې پکې د یهودو، نصاراؤ، صابئينو او مجوسيانو مختلفو مذهبونو مشرانو عالمانوګډون درلود. امام رضا (ع) د خپلو خبرو په اخیر کښې یهودو او عيسائیانوعالمانو ته وفرمايل: «که په تاسو کښې یو کس داسې وي چې د اسلام مخالف وي او غواړي چې پوښتنه وکړي او څه واهمه ونلري.» دغه وخت عمران صابئي پاڅېد او وې ويل: «ای دانشور سړيه! که تا خپله نۀ وې غوښتې نو پوښتنه مې نۀ کوله. زۀ کوفې، بصرې، شام او جزیرت العرب ته لاړ يم. له متکلمینو سره مې ليدل کتل کړي دي خو هيڅوک مې داسې پېدا نکړ چې ثابت کړي چې خدای یو دی او له هغۀ نه بغېر بل څوک نشته او په خپل وحدانیت کښې قائم دی. ایا ما ته اجازه راکوې چې له تا نه پوښتنه وکړم؟ امام رضا (ع) وفرمايل: هر څه چې غواړې وې پوښته. دغه وخت او د ګڼ شمېر حاضرينو ترمنېځ عمران صابئي مختلفې پوښتنې وکړې او امام هرې یوې پوښتنې ته ځواب ورکړ، ان تردې چې عمران صابئي په هم هغه مجلس کښې مسلمان شو. امام رضا (ع) په هغو مناظرو کښې چې د مختلفو دينونواو مکتبونوله مشرانوسره يې لرلې د هغوي د عقائدو په بنیاد به يې ورته ځوابونه ورکول. نو ځکه هغه وخت چې مامون د مسيحيانو له مشر جاثليق وغوښتل چې له امام سره دې مناظره وکړي، هغۀ وويل له داسې یو کس سره څنګه بحث وکړم چې په داسې کتاب سره استدلال کوي چې زۀ يې نۀ منم او د داسې یو پېغمبر په وېنا سره استدلال کوي چې زۀ پرې ايمان نۀ لرم؟ خو حضرت امام رضا (ع) وفرمايل:«ای مسيحي سړيه! که له انجيله درته دليل راوړم نو و به يې منې؟» جاثلیق وويل: "هو" . په حقيقت کښې امام(ع)د قبول وړ مشترکاتو په بنياد له هغۀ سره مناظره وکړه، په دا ډول چې جاثليق له مناظرې نه پس هغه حضرت ته وويل: په حضرت مسيح مې دې قسم وي چې ګمان مې نۀ کوۀ چې په مسلمانانو کښې به هم ستا غوندې کس وي.» امام رضا (ع) د یهودیانو له مشر راس الجالوت سره په مناظره کښې له هغۀ څخه د حضرت موسی (ع) د نبوت د دليل په باره کښې پوښتنه وکړه؟ یهودي سړي په ځواب کښې وويل: داسې معجزې يې راوړې چې تېرو انبياو نۀ وې راوړې. امام وفرمايل: مثلاً کومې معجزې؟ وې ويل:لکه د دریاب چاول ،امسا په مار باندې بدلول، تيږه په امسا وهل او له هغې نه د څو چینو روانېدل، سپین پړکېدونکی لاس او همدارنګ هغه ایتونه او نښې نښانې چې نور يې توان نۀ لرۀ او نۀ لري. امام وفرمايل: د دې په حقله چې د خپل دعوت په حقانيت باندې د حضرت موسی (ع) دليل دا ؤ چې داسې کار يې وکړ چې نورو نۀ شو کولې صحيح خبره کوې. نو په دې بنياد هر کس چې د نبوت دعوا وکړي اوبيا داسې کار وکړي چې نور يې په ترسره کولو قادر نۀ وي نو ایا د هغۀ تصديق کول په تاسو باندې فرض نۀ دي؟ یهودي عالم ځواب ورکړ: نه، ځکه چې موسی د خدای د نزدېکت او منزلت په خاطر مثال نۀ لري او هر کس چې د نبوت ادعا کوي په مونږباندې واجب نۀ دي چې په هغۀ ایمان راوړو، مګر دا چې د موسی په شان معجزې ولري. امام وفرمايل: نوڅه ډول په هغو انبیاو چې له موسی (ع) نه مخکې وو ایمان لرئ او حال دا چې هغوي د موسی په شان معجزې نۀ لرلې؟ یهودي وويل: ما خو وويل چې هر کله د خپل نبوت د اثبات لپاره یو لړ معجزې راوړي که څه هم د موسی له معجزو نه بل شان وې تصديق يې واجب دی. امام وفرمايل: نو بيا ولې په عیسی بن مریم (ع) ایمان نۀ راوړئ؟ سره له دې چې هغۀ به مړي ژوندي کول او ړاندۀ او د برص په مرض باندې اخته کسانو ته به يې شفا ورکوله.او له خټو به يې خټين مارغۀ جوړوۀ او پکې به يې پوک وهۀ او د خدای په ا‌ذن به په ژوندي مارغۀ بدلېدۀ؟ راس الجالوت وويل: خلق وائی چې دا کارونه به یې کول خو مونږ نۀ دي ليدلي. امام وفرمایل: ایا د موسی (ع) معجزې مو ليدلې دي؟ ایا د دغو معجزو روایتونه د اطمینان وړ افرادوله لارې تاسو ته رسېدلي دي؟ وې ويل: هو، همداسې ده،امام وفرمايل: ډېره ښه ده، همدارنګ د عیسی (ع) د معجزو په باره کښې روایتونه هم ستاسو لپاره په متواتره توګه نقل شوي دي. نو بيا مو ولې د موسی (ع) تصديق وکړ او ورباندې مو ایمان راوړۀ خو په عیسی (ع) موايمان راونړۀ؟ هغه حضرت بيا په دوام کښې وفرمايل: او همداسې د حضرت محمد (ص) نبوت هم دی او همدارنګ هر بل پېغمبر هم چې د خدای پاک لخوا مبعوث شوی وي. او زمونږ د پېغمبر (ص) له معجزو نه یوه معجزه دا ده چې یو یتيم او فقیر کس ؤ چې شپونتوب به يې کوۀ او اجرت به يې اخېستۀ، درس يې نۀ ؤ زده کړې او چا معلم ته یې هم تګ راتګ نۀ ؤ لرلی او له دغو ټولواوصافو سره یې قران راوړۀ چې د انبیاو قصې او د هغوي د ژوند ټکی په ټکی حالات لري او د تېرو او ترقيامته د راتلونکواخبار يې بیان کړي دي او بې شمېره ایتونه او معجزې يې وړاندې کړې. له راس الجالوت سره د هغه حضرت مناظره تردې حده دوام پېدا کړ چې هغۀ امام رضا (ع) ته وويل: په خدای قسم! ای د محمد فرزنده! که هغه مشري مې چې په ټولو یهودو مې پېدا کړې ده د لارې خنډ نۀ کېدې نو ستا د حکم پېروي به مې کوله، په هغه خدای مې دې قسم وي چې تورات يې په موسی او زبور يې په داود نازل کړ، څوک مې داسې نۀ دی لیدلی چې له تاسو نه ښه تورات او انجيل تلاوت کړی ، او له تاسو نه يې غوره او خوږ تفسیر وکړي. د دا ډول مناظرې د دې بيانوونکې دي چې هغوي د اسلام او اهلبېتو علیهم السلام اعتقادات په ډېره ښه توګه او په کاملاً عقلاني توګه ټولو خلقو او راتلونکو ته بيان کړل. نو دې خبرې ځای لرۀ چې په محفلونو او مجلسونو کښې حتی مخالفان هغه د آل محمد (ع) عالم ونوموي. په حقيقت کښې د آل محمد (ص) عالم لقب د امام رضا (ع)س د پراخو علومو او د دغو علومو د خپرولو او ترويجولو په دليل دی. د امام رضا (ع) د ميلاد شریف په موقع د یو ځل بيا مبارکۍ په ویلو سره د هغه حضرت په وېناو سره دا مطلب  پای ته رسوو چې فرمائي: «علم او پوهه د هغې خزانې په څېر ده چې کنجي یې پوښتنه ده، نوبس پوښتنې کوئ. خدای پاک دې په تاسو رحمت وکړي، ځکه چې په پوښتنه کولو کښې څلور ډلې اجر مومي یعنې سوال کوونکي، زده کوونکي، اورېدونکي او ځواب ويوونکي.»

د حضرت امام رضا (ع) لوړ علمی مقام ته لنډه کتنه

دوستانو دحضرت امام رضا علیه ا لسلام دشهادت دکلیزې  په مناسبت له یوه ځانګړي مطلب سره ستاسو په خدمت کې یو په دغه مطلب کې  دهغه بزرګوار له خوا دمامون دولی عهدۍ دمنلو ددلیلونو په اړه درسره غږیږو نو ترپایه راسره مله ووسئ

نن دصفرې دمیاشتې  وروستۍ نیټه داسلام دګران پیغمبر دیوه لمسی او دامامت  دلړۍ داتم ځلانده ستوري حضرت امام رضا علیه السلام  دشهادت له کلیزې سره برابره ده ، هغه بزرګوار دخپل وخت په علم اوتقوا کې بې ساری ؤ،البته دنورو امامانو په شان  دواکمنانو دظلم او کړاؤ په تنګڅې  او د نالایقواو بې پرواخلکوپه بې توجهۍکې د وریځوترشا کې د یوه ځلانده لمر په څير ځلید. او له وخته  مخکې پریوت   دوستانو ددغه پاک امام دشهادت په مناسبت  یوځل بیادتسلیَت په ویلو سره په اوسني پروګرام کې دعباسی خلیفه مامون دولایت عهدۍ دمنلو لپاره دهغه بزرګوارځیني دلیلونه درته وړاندې کوواوهیله ده چې دپام وړمو  ورګرځي .     یوه هغه پوښتنه چې  تل دحضرت امام رضا په  باب مطرح کیږي داده چې ولې هغه دعباسی واکمن مامون په څیر دستمګر واکمن ولایت عهدۍمنلو ته حاضر شو .؟  ددغې پوښتنې په ځواب کې بایددې ټکی ته توجه وشي چې مامون ولې امام رضاته دخلافت او ولایت عهدۍ وړاندیز وکړ؟ آیا دا وړاندیز واقعي ا و جدي ؤ  یا یو سیاسی چلول  ؤ چې مامون ورځیني  دخپل حکومت دبنسټونو دپیاوړتیا لپاره استفاده وکړه ؟  مامون چې  دخلافت له لاسه ورکولو دخطرې په خاطر  ئې خپل ورور امین وواژه ،او نور په زرګونوخلک ئې په وینوکې لیت پیت کړل ، څرنګه حاضر ؤ چې دامام رضاپه څيرلوي شخصیت چې یو ډول ئې سیال بالهّ  خپل ولی عهد کړي ؟  دپيښې دحقیقت ددرک کولولپاره ،دولایت عهدۍ له وړاندیز  څخه د مامون موخه دهغه له خپلې خولې  آورو     کله چې مامون  په رسمي توګه  امام رضا علیه السلام ته دولایت عهدۍ وړاندیز وکړ،نوډيروعباسیانومامون ورټه او وې ویل ولې غواړې چې دخلافت لوي ویاړ دبنی عباسو له کورنۍ وباسې  او دعلی کورنۍ ته ئې بیرته ورګرځوې ؟  په دغه کار سره پخپله دعلی بن موضا  مقام لوړوې او خپل مقام نوره ټيټوې ؟  مامون چې  ډير چالاک او دوکه باز سیاستوال ؤ،دهغوي په ځوا ب کې وویل ، ددغه کار لپاره ډيردلیلونه لرم ، حکومت ته دهغه (امام رضا)له  ورګډولو  سره هغه  مجبوره دی چې  دما په حکومت او خلافت اعتراف وکړي . په دغه عمل سره له هغه خپل مینه وال مخ اړوي  او باور کوي،هغه هماغه شان چې ادعا ئې کوله ،نه دی . بل دلیل داچې ویریدم که علی بن موسی پخپل حال پریږدم ،نو دماپه کارونوکې خنډونه اچوي  چې بیائې مخه نشم نیولی . پر دې اساس باید د هغه په هکله لټي ونکړم ،په دې دلیل باید  ورو ورو دهغه شخصیت او عظمنت راټيټ کړم ، څو هغه  دخلکو په وړاندې داسې کړم چې د هغوي له نظره دخلافت وړتیا ونه لري ....  البته نور ګمان نه کوم له دې وروسته چې علی بن موسی خپل والی عهد کړم ، نو بیا دابوطالب له کورنۍ ویریږم .:    حضرت امارضاعلیه السلام  دمامون په نقشې ښه  خبر ؤ او پوهیدچې هغه  ماته  دخپل حکومت دبنسټونودپیاوړتیا لپاره دولی عهدۍ وړاندیز کړی دی . خودامام بزرګوار له خوا ددغه دوکه باز وړاندیز منل څو میاشتې  وخت واخست،  تردې چې  امام بزرګوار ئې وګواښه  او  هغه ئې په زور  او اجباري توګه دغه وړاندیز منلو ته اړباسه. امام رضا علیه السلام  دمامون د نقشې دشنډولو لپاره  په مرؤ کې دمامون مرکز ته له مدینې دخپل خوځښت په وخت  داسې وینا وکړه  اوداسې اقدام ئې وکړ چې  ټول متوجه شول  مامون په ناوړه نیَت سره  هغه بزرګوارله خپل وطنه لیرې  کوي اوامام بزرګوارهم په خپګان سره په دغه سفر روانیږی. حضرت امام رضا علیه السلام  دخپل نیکه حضرت محمدمصطفی (ص)له سپيڅلی حرم سره دخداي په آمانۍ او همداراز  له مدینې دوتلو په وخت له خپلې کورنۍ سره په وروستۍ کتنې  او خداي په آمانۍکې  او دغه راز دکعبې دطواف په وخت  چې دخداي په آمانۍ  لپاره ئې ترسره کاوه ، په خپلوخبرو،چلند او ددعا  په ژبه اواوښکو سره ئې پرټولوثابته کړه چې دغه سفر دهغه دمرګ سفر دی  چې  په ا حترام سره او د ولایت عهدۍ په پوښښ کې ترسره کیږي .   دوستانو له دغه سفرپیلیدا وروسته   امام رضا علیه السلام  له هرفرصته د ولی عهدۍ دوړاندیز اجباری کیدادټولوخلکو غوږونو ته رسوله  او تل ئې فرمایل،زه په قتل ګواښل شوی یم څو والی عهدي ومنم . ددې په ترڅ کې چې  د هغه بزرګواردولی عهدۍدمنلوشرطونه هم  داوو چې  چا ته کوم حکم نه ورکوي، دیوه امر مخنیوي به هم نه کوي ،اوحکومتی مفتي اوقاضي به هم نه جوړیږي  اوڅوک به له خپل مقامه نه لیرې کوي اونه به ئې ګماري  او یو شی به  هم نه بدلوي یعني هیڅه سره کارنه لري .په دې توګه امام رضا علیه السلام  خپل ځان  دمامون دحکومت په خلاف له هرډول  اقداماتو او کارونو بچ کړ . له بلې خوا دولی عهدۍلپاره دامام بزرګوارشرطونه  دهغه داعتراضونو ښودنه کوله ،ځکه روښانه ده څوک چې له ټولو مسئولیتونو څنګةکیږي ، نو  بیا دحکومت دوست او پلوی نشي کیدلی . مامون  هم داموضوع په ښه ډول درک کړې اوداحس ئې درلود،نوځکه ئې په ځلونوهڅه کوله څوامام بزرګواردخپل وړاندینۍ ژمنتیا په اپوټه  حکومتي کارونو ته وکاږي ، او له هغه دجنجالونو اوشخړو دغلی کولو لپاره پخپله ګټه استفاده وکړي ،خو  امام بزرګوار   دولی عهدۍدشرط  منل وریادول .  مامون یو ځل  له امام بزګواره وغوښتل خپلو هغو دوستانو ته چې په مبارزې کې ئې  پرمامون کارسخت کړی ؤ ، یولیک ولیږي اوهغوي آرامښت او کراري ته وبولي ،امام بزرګوار وفرامایل،ما شرط وړاندې کړی ؤ چې  په چاروکې ګوتې نه وهم ،او له هغې ورځې چې ولایت عهدي مې منلې ده  خپل یو شی مې  هم زیات کړی نه دی . یوه بله ډيره مهمه اوجالبه بیلګه دروژې دمبارې میاشتې دلمانځه اداکولوپيښه ده .مامون  په دې پلمه چې  خلک د امام قدر وپيژني  او د هغوي زړونه  آرام کړي ،امام رضا ته ئې داختر دلمانځه دامامت کولو بلنه ورکړه،امام بزرګوار په پیل کې ونه منله ،خو له دې وروسته چې مامون ډيره ټینګتیا کوله ،امام بزرګوار داپه دغه شرط ومنله چې لمونځ  دپیغمبر اکرم او دامیرالمومنین علی علیهم السلام په رودې سره ادا کړي ، مامون هم په ځواب کې وویل ،  ته ټول اختیار لرې  هرڅرنګه چې وغواړې لمونځ ادا کړه .: حضرت امام رضا علیه السلام  هم داسلام دګران پیغمبر  په څير  په لوڅو پښو( پښې ابله )اوکوتک په لاس کې له کوره راووت. کله لښکریانو او مشرانو ولیدل  چې امام رضا په تواضع  او ابله پښو سره له کوره بهرراووت ، له خپلو اسونو کوز شول  او او خپل بوټان ئې وباسل  او په ابله پښوسره ئې له امام بزرګوارسره حرکت پیل کړ .  امام بزرګوار له هرو لسو ګامونو وروسته درید او درې تکبیره ئې وییل ،نو مځکه او آسمان به دهغه له  تکبیر سره غږمله کیدل  او دتکبیر آنګازې به خوریدې . مامون  دامام بزرګوار  دلمانځه  له پرتم او ولولې  په وحشت کې شو او دامام له لمانځه اداکیدائې مخه ونیوله  او په  دې توګه پخپله رسوا شو . =    البته دامام رضا  له ولی عهدۍ ئې په ډير ې چالاکۍ سره استفاده وکړه . امام بزرګوار ددغه منصب په منلو سره داسې  حرکت وکړ چې داهل بیت علیهم السلام دژوند په تاریخ کې بې ساری ؤ . هغه بزرګوار دپيغمبر اکرم اهل بیتوپه یوسل پنځوسو کلونوکې  په پټه او تنهائۍکې له خپلونزدو ملګروسره نه وې کړې،دټولوغوږونوته ورسولې.مامون له فقیهانو، متکلمانو،دحدیثولرونکواو نوروپوهانو ته دعلمي مناظرو د بلنې او د علمی غونډو په جوړولو سره  هڅه وکړه څو ځان دعلم یو مینه وال وبریښوي، خودهغه اصلی موخه داوه چې  ممکنه ده له امام رضایوه داسې مشکله موضوع اومسئله وپوښتل شي چې هغه ئې په ځواب کې بې وسه شي ، او په دې توګه  هغه بزرګوار بې باوره شي ، خو دغو غونډو اومناظرو هم اپوټه نتیجه ورکوله  او دټولو لپاره ثابته شوه چې امام رضا  دهغه علم او فضیلت په اساس چې لري ئې ، دخلافت لپاره له ټولو غوره او  وړ کس دی . داسلام دګران پيغمبراهل بیت علیهم السلام چې له اویاکالونوراهسې له ممبرونوڅخه  پرې بدردویل کیدل   په پرله پسې کلونو کې چا دا جراءت نه درلود،دهغوي فضایل بیان کړي ،دامام رضا په وخت کې په عظمت اونیکۍ سره یاد شول . امام بزرګواردولی عهدۍ په منلو سره ډيرخلک چې له اهل بیتو سره بلد نه ؤ  او احیانا ئې په زړونو کې ورسره دښمني درلوده ، دلوړو شخصیتونوپه توګه  اوپه ستاینې سره ئې ورسره آشنا کړل  اوډيرو هغو شعرونوچې دولي عهدۍ  په مناسبت دهغه بزرګوار په مدح کې ویل شول، د مینې اوبلدیتا  او دوستۍ ښودونه ئې کوله . دمثال په  توګه  دعبل دحکومت یو مخالف  او تنده لهجه لرونکی او کلک  شاعر ؤ چې دیوه خلیفه او وزیر په وړاندې ئې نرمښت  نه ؤ ښودلی . په همدې دلیل تل دحکومتی ادارو له خوا ترتعقیب لاندې  ؤ  او ترکلونوپورې   دښارونو او آبادیو ترمینځ سرګردان او فراري ؤ .خو دعبل شاعر وتوانید دامام رضاحضورته ځان ورسوي  او داموي او عباسی ناحقه حکومتونو په ضددشاعرۍ خپله خورامشهوره او بې بدیله روده  وړاندې کړي . د دعبل شعرونه  په ډير لنډ وخت کې ټولې اسلامی نړۍ ته ورسیدل،په دې توګه چې دهغه له ستنیدامخکې  دهغه ښارته هم رسیدلي وو اوخلکوبیاحفظ کړي هم وو .همدغې موضوع  دامام رضا علیه السلام د لوي بریالیتوب ښودنه کوله  .   دوستانو عباسي خلیفه مامون   چې دخپل حکومت دساتلو لپاره ئې امام رضاعلیه السلام له مدینې مرؤ ته بوتلی ؤ،کله دهغه بزرګوارحکیمانه چلنداو دهغه دمحبوبیت زیاتیدا ئې ولیدله ،نو پوه شو چې ماته ئې خوړلې ده،پر دې اساس دځپلې دغې لوئې ماتې په جبرانولوپسې شو. د عباسیانو لړۍدغه خلیفه فیصله وکړه حضرت امام رضاپه بشپړ ډول په پټه یو ډل له لارې وغړوي  څو دهغه دحکومت لپاره نوی مشکل رامینځة نشي .  نو ّّځکه  د حضرت امام رضا علیه السلام په مسموم کولو  سره  خپلې سپیرې موخې ته ورسید.حضرت امام رضا علیه السلام  د ۲۰۳قمری کال دصفرې دمیاشتې په وروستۍورځې  دمامون له خوا دزهر دورکولو له امله  دحق لارې ته لبیک ووایه  او له خپلو پاکونیکونو سره یو ځاي شو

Islamic sources

پيغمبر صلی الله علیه وآله وسلم

اخلاق

حقوق

امام محمد تقی علیه السلام

امام علی رضا علیه السلام